Το καλό, ας έρθει, απλώς

Στο τελευταίο διήγημα της συλλογής του Χρήστου Οικονόμου με τον γενικό τίτλο «Το καλό θα ‘ρθει από τη θάλασσα» και το φαινομενικά περιοριστικό για μια προαναγγελθείσα τριλογία θέμα των «εμφυλίων» που διεξάγονται σε ένα νησί του Αιγαίου, υπάρχει ένα επεισόδιο στο οποίο το πρωταγωνιστικό ζευγάρι, ο Σταύρος και η Αρτεμη, έπειτα από μια προσωπική τους τραγωδία με εκκίνηση το όνειρο να ανοίξουν μια ταβέρνα και φινάλε την καταστροφική φωτιά των ντόπιων ανταγωνιστών, κάνει μια μικρή τρέλα. Γεμάτοι αβέβαιη αισιοδοξία, αμολάνε χαρταετό καλοκαιριάτικα και η Αρτεμη, υπεύθυνη για την ιδέα, την αναβαθμίζει και σε κανονικό σχέδιο: «Θα το πούμε και στους άλλους στη γειτονιά» εξηγεί, «θα δένει ο καθένας στην πετονιά κάποια πράγματα δικά του και θα τα αφήνει να κρέμονται στον αέρα, να έτσι, όπως κάναμε εμείς με τα φαναράκια και το σωσίβιο. Και θα καθόμαστε όλοι μαζί με τα φαγητά μας και τα κρασιά μας και θα κοιτάμε εκεί ψηλά με τις ώρες. Κι ύστερα, λέει, θα κόβουμε τις πετονιές και θ’ αφήνουμε τους χαρταετούς και τα πράγματα να φύγουν, να τα πάρει ο άνεμος, να χαθούν».

Τηρουμένων των αναλογιών, εκτός από του «Χαρταετοί τον Ιούλιο», είναι και των λοιπών διηγημάτων οι πρωταγωνιστές που επιθυμούν να διαχύσουν ακόμα και αψήφιστα το καλό (ή έστω κάτι ισοδύναμο), αλλά στο τέλος είτε πληρώνουν την επιθυμία τους είτε οι συνέπειές της καταλήγουν πικρά ανεξιχνίαστες.

Σε ένα από αυτά ο Τάσος, παρότι του λένε ότι «θα το φάει το κεφαλάκι του», αγωνίζεται μοναχικά για να στήσει στο νησί ομάδες αλληλεγγύης και αγορές χωρίς μεσάζοντες, βασανίζεται όμως για όλα αυτά δεμένος στο καπό του αγροτικού του, μέχρι που τελικά χάνεται σε μια υποχθόνια τρύπα. Σε ένα άλλο ο Χρόνης, καθηλωμένος σε αναπηρικό καροτσάκι, με αντιεξουσιαστικές και ποιητικές τάσεις, γίνεται μάρτυρας του εγκλήματος ενός γερομπισμπίκη σε μια έφηβη και αποφασίζει να απονείμει όση δικαιοσύνη μπορεί. Και σε ένα τρίτο ο Λάζαρος, άλλο αναστάσιμο όνομα αυτό, μαθαίνει στον γιο του να αγαπάει τα λεφτά («ο άνθρωπος που μισεί το χρήμα μισεί τον εαυτό του») για να τον κάνει σπουδαίο σαν τον εφοπλιστή που τον παίρνει στη δούλεψή του, ο νεαρός όμως εξαφανίζεται και ο πατέρας του τον αναζητά μάταια, φωνάζοντας το λατρεμένο όνομά του. Η περιστασιακή πάντως σχηματικότητα ορισμένων χαρακτήρων (όπως ενός εφοπλιστή με βασικό αξεσουάρ το πούρο από την πλευρά των εκμεταλλευτών) ή ο λυρισμός των θυμοσοφιών και των καταγγελιών τους, δεν αποδυναμώνει τη σημασία της αναμέτρησής τους ή της ένταξής τους στην καθόλου σχηματική ή λυρική πραγματικότητα –χώρια που οι κατά τόπους ροπές στους μελοδραματισμούς αμφισβητούνται ακόμα και από τους ίδιους. «Η αρχή δεν είναι ποτέ πίσω μας, η αρχή είναι πάντα μπροστά μας» λέει η Αρτεμη στον Σταύρο και παρότι εκείνος σχολιάζει πετυχημένα «α, ωραία, πιάσαμε τους κοελιομπουκαϊγιαλομισμούς τώρα», η δύναμη της φράσης της δεν εξατμίζεται.

Βάζει φυσικά και ο συγγραφέας το χεράκι του: επιστρατεύοντας άνετα την καθημερινή, λαϊκή γλώσσα, τη γλώσσα που χρησιμοποιεί και τις λέξεις που επαναλαμβάνει μουσικά ένας απλός καθώς λέγεται άνθρωπος όταν μιλάει σε ένα φίλο για τα ζόρια του, ο Οικονόμου, πολιτικός συντάκτης του «Εθνους» στο επάγγελμα, δεν δυσκολεύεται να αυξήσει όπου θέλει τη συναισθηματική θερμοκρασία της αφήγησής του. Ενίοτε μέχρι τα πυρετώδη, δραματικά όριά της, στα οποία μια υποθετική θρησκευτική εμπειρία θα καλούνταν να λειτουργήσει παρηγορητικά.