Του κουτσομπολιού τέχνη αθάνατη

Πρώτη ύλη για την Ιστορία, συστατικό της δημοκρατίας ή περιττή ενασχόληση που συχνά «σταυρώνει» διάσημους και άσημους; Το βέβαιο είναι πως το ανθρώπινο γένος δεν μπόρεσε ποτέ να υπάρξει χωρίς αυτό και μια σειρά ιστοριών έβαλαν διαχρονικά λίγο αλάτι στη ζωή μας που σήμερα καθρεφτίζεται και στα κοινωνικά δίκτυα. Με αφορμή το βιβλίο «Το κουτσομπολιό από τη Μεσσοποταμία μέχρι το Νταγκόσπια» χαρτογραφούμε μεγάλους αστικούς μύθους

Αν το κουτσομπολιό είναι το ψέμα που φτιάχνεται από αλήθεια, όπως έγραψε ο Ρώσος Εβγκένι Κασέγεφ, είναι και η πρώτη ύλη για τη δημοσιογραφία, την Ιστορία και την τέχνη. Και συχνά, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, το κουτσομπολιό (ετυμολογικά είναι ο «κακόβουλος σχολιασμός πράξεων τρίτων») υπήρξε η γκρίζα ζώνη ανάμεσα στη διασταυρωμένη πληροφορία και τη μυθοπλασία.

Το σίγουρο είναι πως πάνω σε αυτό το πεδίο χτίστηκαν ή γκρεμίστηκαν καριέρες, τροφοδοτήθηκαν αστικοί μύθοι, άναψαν συγκρούσεις, βρήκαν θέμα τα καφενεία, ενώ και η δημοσιογραφία του κουτσομπολιού διαμόρφωσε το δοχείο της, αφού η έκδοση σκανδαλοθηρικών εντύπων υπήρξε και συνεχίζει να είναι μια κερδοφόρα βιομηχανία ψιθύρων, υπαινιγμών και μύθων που συχνά τέμνονται με κάποια δόση αλήθειας. Αναγκαίο κακό για τις σύγχρονες κοινωνίες, από την προφορικότητα μέχρι τον ψηφιακό όχλο των κοινωνικών δικτύων, αφού διανύθηκαν χιλιάδες εργατοώρες, κείμενα και συζητήσεις πάνω σε γνωστά πρόσωπα και τις αθέατες όψεις τους.

Και όταν το ποτάμι της φήμης δεν χυνόταν στη θάλασσα της αλήθειας (πολλές φήμες που διασταυρώθηκαν αποτελούν σήμερα αντικειμενικές αλήθειες) και αιωρούνταν πάνω από την αγορά, τόσο το καλύτερο.

Οι «κουσελιάρηδες» (δηλαδή οι κουτσομπόληδες κατά το μυκονιάτικο –και όχι μόνο –ιδίωμα, αφού ο όρος συναντάται και στον «Γιούγκερμαν» του Μ. Καραγάτση και προέρχεται απο τη λέξη «κουσέλι», προφανώς ελληνική παράφραση του κους κους), είναι δύο ταχυτήτων: οι ανώνυμοι ως φορείς μιας προφορικότητας (εδώ σημειώστε την ευγενή κάστα των ταξιτζήδων) και οι επαγγελματίες του είδους (δραματουργοί, συγγραφείς, δημοσιογράφοι). Οι πρώτοι τροφοδοτούν τους δεύτερους σε ένα γαϊτανάκι αστικών μύθων που με τη σειρά τους πια τροφοδοτούν τα μίντια, τις κοινωνικές δικτυώσεις, τοInternet. Και το καθαυτό κουτσομπολιό έχει δύο όψεις: την αποδόμηση ενός ειδώλου με τη διαρροή μιας σκοτεινής είδησης ή την ενίσχυση του μύθου του με τη διαρροή πάλι μιας πληροφορίας. Βέβαια, υπήρξαν και κουτσομπολιά που είχαν θνησιγενές σχήμα, αφού είτε διαψεύστηκαν αμέσως είτε επιβεβαιώθηκαν διαμορφώνοντας το υλικό για τη μεγάλη αφήγηση που ακούει στο όνομα «Ιστορία». Υπήρξαν ζευγάρι ο Σαλβαδόρ Νταλί με τον Λόρκα ή ο Μικ Τζάγκερ με τον Ντέιβιντ Μπάουι (εδώ ο αστικός μύθος ενισχύθηκε από τη φωτογραφία τους σε κρεβάτι); Τα κουτσομπολιά (που διατρέχουν από τα γνωστά ιστορικά γεγονότα μέχρι την προσωπική ζωή διασήμων) γίνονται συχνά αντικείμενο έρευνας, διασταύρωσης, δίνουν ψωμί σε δημοσιογράφους, ιστοριοδίφες, ερευνητές. Αλλά και γίνονται το όχημα χλευασμού, διασυρμού για τους επαγγελματίες του «κίτρινου Τύπου» και εδώ τα πράγματα είναι ζόρικα. Από ένα κουτσομπολιό ξετυλίχθηκε η διαπόμπευση του Οσκαρ Ουάιλντ που οδηγήθηκε στις φυλακές για την ομοφυλοφιλική του σχέση με τον ομότεχνό του Αλφρεντ Ντάγκλας το 1895.

Υπάρχουν βέβαια και οι ανώδυνες πλευρές του κουτσομπολιού, όπως η περίπτωση της σταρ της οπερέτας Ζωζώς Νταλμάς (αυτή που απεικονίζεται στα τσιγάρα Σαντέ) που υπήρξε το «αντικείμενο του πόθου» για τον Κεμάλ Ατατούρκ, ο οποίος λέγεται πως την εγκατέστησε σε πτέρυγα του ανακτόρου Ντολμά Μπαξέ για να ζήσει ως βασίλισσα με πλήθος προσωπικού καιfacilities. Toπροαναφερόμενο κουτσομπολιό– που πάντως η Νταλμάς επιβεβαίωνε μέχρι τέλους –δεν στοίχισε τίποτε εκτός από μερικούς πόντους στον δικό της μύθο που «ταξίδευε» για χρόνια στα στόματα των απλών ανθρώπων. Ακόμη και η μυθική φράση του Τζίμι Χέντριξ πως «ο καλύτερος κιθαρίστας είναι ο Μανώλης Χιώτης» δεν επιβεβαιώνεται από πουθενά, αλλά προσθέτει χρόνια τώρα (πάλι) πόντους στον θρυλικό έλληνα δεξιοτέχνη του μπουζουκιού (που, μεταξύ μας, δεν τους έχει ανάγκη). Σε ένα άλλο επίπεδο, ένα ερώτημα χρόνων ήταν αν είχε επαφή με εξωγήινους ο πρόεδρος των ΗΠΑ Αϊζενχάουερ σε μυστική αεροπορική βάση στο Μεξικό το 1954, όπως ο μυστικός του σύμβουλος Τίμοθι Γκουντ διέρρεε. Εδώ, βέβαια, θέλει μια προσοχή. Κι αυτό αφού οι «θεωρίες συνωμοσίας» (όπως ότι ο βασιλιάς Ελβις ζει, ας πούμε) αποτελούν μια πολύ πιο σύνθετη μορφή κουτσομπολιού, οι οποίες απλώνονται στο πλανητικό χωριό και ενοποιούν τους φόβους ή τις προσδοκίες των απλών ανθρώπων. Πάντως και αυτές –όσες δεν αποτελούν αποκυήματα νοσηρών μυαλών –επιβεβαιώνουν τη δίψα του απλού κοινού για μια «κρυμμένη αλήθεια» πέρα του προφανούς. Η καχυποψία, εξάλλου, ήταν πάντα ο πρώτος αρμός για ένα κουτσομπολιό και συχνά μια σειρά επαγγελματιών του είδους επιχειρούν να την καταστήσουν αλήθεια.

Μήπως οι παπαράτσι που κυνήγησαν την πριγκίπισσα Νταϊάνα στο Παρίσι δεν ήθελαν να επιβεβαιώσουν με τον φακό τους τη σχέση της με τον κροίσο Ντόντι αλ Φαγέντ; Μήπως η φωτογραφία του Αριστοτέλη Σαρρηκώστα (εδώ βέβαια δεν ταιριάζει η λέξη «παπαράτσι») δεν επιβεβαίωσε την άφιξη τωνBeatlesστην Αράχοβα το μακρινό 1967; Τα παραδείγματα είναι πολλά και επίσης το κουτσομπολιό συχνά είχε κι άλλες ατραπούς. Η υποτιθέμενη παράνομη σχέση του ηθοποιού Πρέκα με τη Μοσχολιού έφτασε να γίνει χλευαστικό σύνθημα από τους οπαδούς της ΑΕΚ κατά του Δομάζου (που υπήρξε σύζυγος της τραγουδίστριας). Η σχέση, στα νεότερα χρόνια των 90s, της τρανσέξουαλ Τζένης Χειλουδάκη με εισαγγελέα έφτασε να γίνει τραγούδι από τους Μανώλη Ρασούλη και Πέτρο Βαγιόπουλο («Γεια σου κυρ Εισαγγελέα»). Ενώ μια δήλωση του Πέτρου Τατσόπουλου (εδώ είχαμε την ειδική περίπτωση όπου ο φορέας του ίδιου του κουτσομπολιού γίνεται και θύμα του) ότι «έχει πάει με τη μισή Αθήνα» άναψε τη φαντασία και τροφοδότησε τα «τρολαρίσματα» (τις προβοκάτσιες δηλαδή των χρηστών του facebook και του twitter).

Θρυλικό κουτσομπολιό που έμεινε στην Ιστορία είναι, παλιότερα, η σχέση της Χιλιανής τραγουδίστριας Σεράνο – το όνομά της δόθηκε από ζαχαροπλάστη σε πάστα της εποχής που έμεινε για πάντα – με τον πρωθυπουργό Γεώργιο Παπανδρέου. Η πανέμορφη σταρ με τα πράσινα μάτια είχε επισκεφθεί την Ελλάδα, το 1946 κάνοντας εμφανίσεις στο κέντρο Αριζόνα ενώ απασχόλησε τον Τύπο με δεκάδες δημοσιεύματα. Η δεύτερη φορά όμως ήταν η περιπετειώδης, αφού η Σεράνο ερχόμενη το 1951 στη χώρα μας ενεπλάκη σε ένα τροχαίο που πυροδότησε το κουτσομπολιό της εποχής. Συγκεκριμένα, επιστρέφοντας από το σπίτι του Παπανδρέου στο Καστρί μαζί με τις αδελφές Βέμπο, τον ενδυματολόγο Σκαλιντώ και τον Μίμη Τραϊφόρο, η ίδια η Σεράνο οδηγούσε τη Σεβρολέ της με κακή κατάληξη, ένα τροχαίο και ψιλοτραυματισμούς. Οι φήμες ήθελαν την παρέα να έχει πιει, ο Παπανδρέου αναγκάστηκε να στείλει επιστολή στις εφημερίδες πως απλώς είχε προηγηθεί κοινωνική εκδήλωση ενώ ο χωρισμός του με την Κυβέλη που ακολούθησε, χρεώθηκε στην ύποπτη σχέση του με την χιλιανή σταρ.

Πάντως, όσο κι αν διατρέξουμε το κουτσομπολιό στα χρόνια και τις εκδοχές του, όσο κι αν επιχειρήσουμε να σκιαγραφήσουμε την κοινωνική ή την πιο βαθιά πολιτισμική του πλευρά, όσο κι αν ψηλαφίσουμε τις δυσμενείς του επιπτώσεις, η ουσία είναι μία: Είναι σύμφυτο με τον άνθρωπο και χωρίς αυτό η ζωή θα ήταν σίγουρα πιο βαρετή.

Βλαβερό αλλά απαραίτητο

Συκοφαντία αλλά και γνώση. Δυσφήμιση και συγχρόνως η λεωφόρος (ή το μονοπάτι) που οδηγεί στη δόξα. Κατά τους συγγραφείς του 19ου αιώνα Εντμόντ και Ζιλ ντε Γκονκούρ μάλιστα, «ο μεγαλύτερος κοινωνικός δεσμός».