Πριν από δώδεκα μήνες επιχειρήθηκε ένα πολιτικό πείραμα πρωτόγνωρο για τη χώρα. Μια μικρή Αριστερά τόλμησε έναν ιστορικό συμβιβασμό και συνετέλεσε αποφασιστικά στην αποφυγή εθνικής καταστροφής. Ομως μια αποστολή σωτηρίας είναι βραχύβια. Μπορεί άραγε η υπεύθυνη Αριστερά να μετεξελιχθεί από στυλοβάτης έκτακτης ανάγκης σε μοχλό συνεργασίας των μετριοπαθών προοδευτικών στοιχείων; Να αποκτήσει δηλαδή μονιμότερο ρόλο, μετατρεπόμενη σε προωθητική μεταρρυθμιστική δύναμη;

Μια συνεργατική διακυβέρνηση απαιτεί συμβιβαστικές λύσεις, στις οποίες συγκλίνουν τα συμφέροντα διαφορετικών κοινωνικών ομάδων. Η Αριστερά καλείται να συνεργαστεί με άλλα κόμματα στο πλαίσιο κυβερνήσεων που κάποτε χαρακτηρίζονταν ως «αστικές». Η παλιά ιδεολογική υπεροχή λείπει, η δε χρόνια διεθνής κρίση της Αριστεράς παραπέμπει τις όποιες προσδοκίες ριζικών αλλαγών και τις χίμαιρες αριστεριστών φιλοσόφων σε ένα αβέβαιο μέλλον.

Σήμερα δεν υπάρχει σαφής πρόταση για εναλλακτική οργάνωση της κοινωνίας. Η ανατροπή των παραγωγικών σχέσεων και η κοινωνικοποίηση της παραγωγής δοκιμάστηκαν με ποικίλες μορφές και παντού έφεραν χαμηλό μέσο επίπεδο ζωής. Τα κόμματα που επαγγέλλονται σοσιαλιστικούς τρόπους παραγωγής τείνουν διεθνώς προς εξαφάνιση. οι αιματηρές πρακτικές που συνόδευσαν τις διάφορες σχετικές εφαρμογές απωθούν τους λαούς. Το μοντέλο μιας πρωτοπορίας που εξουσιάζει και καθοδηγεί τις μάζες προς τη σωστή κατεύθυνση μόνο σε κάποια ελληνικά πανεπιστήμια επιχειρείται ακόμα να εφαρμοστεί. Επομένως, η ρητή αναγνώριση ενός δημοκρατικού καπιταλισμού με ανθρώπινο πρόσωπο, ως αποτελεσματικό σύστημα που προσφέρει στοιχειώδεις ελευθερίες και ανυψώνει το μέσο βιοτικό επίπεδο, έπρεπε να είναι αυτονόητο γνώρισμα μιας υπεύθυνης Αριστεράς.

Από την άλλη μεριά, η ιστορία των έξι τελευταίων δεκαετιών δείχνει ότι το σύστημα είναι μεταρρυθμίσιμο, άρα διαμορφώνει έναν κατευθυντήριο προοδευτικό στόχο. Υπάρχει, λοιπόν, η ευκαιρία να αναδείξει η Αριστερά τη χρησιμότητά της, υπηρετώντας την ανάγκη ευαισθησίας προς τους αδυνάμους. Οφείλει προπάντων να εξασφαλίσει ένα κοινωνικό κράτος που παρέχει κοινωνική ωφέλεια με δικαιοσύνη, αποτελεσματικότητα και ελάχιστο κόστος, φροντίζοντας συγχρόνως για την κατάργηση των κρατικών δεινοσαύρων που λειτουργούν εις βάρος της κοινωνίας. Το σύμβολο του δημοκρατικού σοσιαλισμού μόνο τέτοιο περιεχόμενο μπορεί πλέον να έχει.

Μαζί με τους συμβιβασμούς απαιτούνται και αποφασιστικοί αποκλεισμοί. Η περίοδος των εθνικών απελευθερωτικών αγώνων έχει πλέον τελειώσει για την Ελλάδα. Ο εθνολαϊκισμός όμως εκμεταλλεύεται την εθνική ταυτότητα και τροφοδοτεί αντιδραστικά πολιτικά προγράμματα. Μια κυβερνώσα Αριστερά είναι χρήσιμη αν πείσει την κοινωνία να ποντάρει στην ένωση και όχι στο έθνος. Οφείλει να κατεδαφίζει κάθε ρατσιστικό και εθνικιστικό μύθο και, παράλληλα, να κινητοποιεί τη δύναμη του κράτους για την προστασία των πολιτών, αφαιρώντας την επαγγελία περί ασφάλειας από την ατζέντα της Ακροδεξιάς. Οφείλει, επιπλέον, να προωθεί μια ομοσπονδία με λαούς πολιτιστικά συγγενείς, επενδύοντας στη μακροπρόθεσμη εθνική ασφάλεια. Χρειάζεται η ανάπτυξη διεθνισμού σε βάση ισοτιμίας, με παραχώρηση μέρους της εθνικής κυριαρχίας σε μια ευρύτερη ολοκλήρωση του ευρωπαϊκού χώρου. Εκεί θα εξασφαλιστούν τα δικαιώματα των κάθε είδους μειονοτήτων και η ομαλή κοινωνική ενσωμάτωση των μεταναστών.

Η παλιά καλή μαρξιστική προσέγγιση διδάσκει ότι το πρακτέο αναδεικνύεται μέσα από λογική ανάλυση της εκάστοτε πραγματικότητας. Ομως οι εμμονές σε κρατικίστικες αντιλήψεις για την οικονομία ή σε αδιάκοπη αγωνιστικότητα με εθνικοαπελευθερωτικά χαρακτηριστικά δεν προέρχονται από λογική ανάλυση. Ο συναισθηματισμός που τροφοδοτείται από την παράδοση κρατάει όλη την Αριστερά δέσμια σε παρωχημένες θεωρήσεις της πραγματικότητας. Είναι χαρακτηριστικό ότι ασμένως καταδικάζει τις εθνικοσοσιαλιστικές τάσεις, αλλά αντιμετωπίζει με αμηχανία ή και συμπάθεια τις σοσιαλεθνικιστικές. Ωστόσο ο μεταρρυθμισμός χρειάζεται τόλμη.

Επί της ουσίας, ο πυρήνας της προοδευτικής μεταρρύθμισης συνίσταται στο ξεπέρασμα της χρόνιας ελληνικής καθυστέρησης ως προς την πλήρη αποδοχή των μηνυμάτων του Διαφωτισμού. Στις συγκεκριμένες τοπικές ιστορικές συνθήκες η πρόοδος εξακολουθεί να σημαίνει διεύρυνση της ελευθερίας, της ισότητας, της αλληλεγγύης, της ανεκτικότητας. Η κυβερνώσα Αριστερά ή θα ξεπεράσει τις αγκυλώσεις και θα αναλάβει θαρραλέα τον ιστορικό προοδευτικό ρόλο της ή δεν χρειάζεται να υπάρξει.

Ο Κίμων Χατζημπίρος είναι καθηγητής του ΕΜΠ

Τελευταία Νέα