Η επιλογή του μοντέλου της άνισης ανάπτυξης στο εσωτερικό της Ευρωπαϊκής Ενωσης και της δανειστικής οικονομίας, κυρίως στα κράτη-μέλη του Νότου, συνέβαλαν στην υπερχρέωση των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων. Παράλληλα, οι φοροαπαλλαγές του κράτους προς τις επιχειρήσεις, σε συνδυασμό με την κατάρρευση των μηχανισμών ελέγχου και είσπραξης των φόρων και των ασφαλιστικών εισφορών, συνέβαλαν στον υπερβολικό δανεισμό και στην υπερχρέωση των προϋπολογισμών των κρατών-μελών, ιδιαίτερα των χωρών του Νότου.

Με άλλα λόγια, ο ευρωπαϊκός Νότος μετεξελίχθηκε μέσω του δανεισμού σε οικονομικό σχηματισμό ζήτησης, δεδομένου ότι στην Ελλάδα, π.χ., το 74% του ΑΕΠ το 2008 προερχόταν από τη ζήτηση και την καταναλωτική δαπάνη. Ετσι όμως, ο Βορράς οργάνωσε τις προϋποθέσεις της άνισης ανάπτυξης, μεταφέροντας σημαντικούς πόρους από τη Νότια στη Βόρεια Ευρώπη, είτε μέσω της εξόφλησης των δανείων είτε μέσω της κατανάλωσης προϊόντων και υπηρεσιών που ο Νότος εισάγει από τον Βορρά. Βασικός μοχλός και συγκροτημένος μηχανισμός εγκαθίδρυσης και ενδυνάμωσης του μοντέλου της άνισης ανάπτυξης Βορρά – Νότου αποτέλεσε ο ευρωπαϊκός καταμερισμός εργασίας που τοποθέτησε τον Νότο στον δρόμο της σταδιακής τεχνολογικής, καινοτομικής, οργανωτικής και ποιοτικής απαξίωσης της παραγωγικής υποδομής στους τομείς της μεταποίησης και της γεωργίας, προωθώντας την ανάπτυξη των τομέων του τουρισμού, των κατασκευών και των υπηρεσιών.

Χαρακτηριστική περίπτωση αυτής της παραγωγικής απαξίωσης αποτελεί η Ελλάδα, η οποία παράγει μόνο το 27% των προϊόντων που καταναλώνει. Ακριβώς αυτή η ευρωπαϊκή στρατηγική της άνισης ανάπτυξης Βορρά – Νότου οδήγησε τα τελευταία είκοσι χρόνια, σταδιακά, την Ελλάδα στη δημιουργία «δίδυμων ελλειμμάτων»: στα δημόσια οικονομικά (δημόσιο έλλειμμα και χρέος) και στις εξωτερικές συναλλαγές (έλλειμμα εμπορικού ισοζυγίου).

Η επιβολή στις χώρες του Νότου των πολιτικών της «εσωτερικής υποτίμησης» και της ελεγχόμενης χρεοκοπίας από τους διεθνείς οργανισμούς (ΕΕ, ΕΚΤ, ΔΝΤ), ως στρατηγική επιλογή της μετάβασης των οικονομικών σχηματισμών του Νότου από οικονομίες της ζήτησης σε οικονομίες της προσφοράς, εκτός από την κοινωνική καθίζηση προκάλεσε και παραγωγική καθίζηση (μείωση επενδύσεων κατά 62% το 2008-2012, παραγωγικότητας κ.λπ.). Ταυτόχρονα προκάλεσε διεύρυνση του χάσματος (ΑΕΠ, ρυθμός ανάπτυξης, χρέος, έλλειμμα κ.λπ.) καθώς και σημαντική απόκλιση των αποδοχών Βορρά – Νότου.

Πράγματι, ενώ τη δεκαετία του 1990 η σύγκλιση των αποδοχών Ελλάδας με τον μέσο όρο της ΕΕ των 15 ανερχόταν σε 75%, το 2009 έφθασε στο 84%. Το 2010-11 η ανοδική πορεία της σύγκλισης ανακόπηκε και ο δείκτης οδηγήθηκε από το 84% του μέσου όρου της ΕΕ-15 στο 74% και το 2012 οπισθοχώρησε στο 68,5%, κατά περίπου μια εικοσαετία, στο επίπεδο του 1993 (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2011).

Ωστόσο, τα προβλήματα των μεσογειακών οικονομικών δεν εξωτερικεύονται μόνο στον ευρωπαϊκό Νότο. Εξωτερικεύονται (ύφεση, μείωση εξαγωγών, αύξηση δημοσίου χρέους, ελλείμματος και δανεισμού, μείωση παραγωγής, αύξηση ανεργίας, γήρανση πληθυσμού) ακόμη και σε βόρειες χώρες του ευρωπαϊκού πυρήνα. Αυτά αναδεικνύουν ουσιαστικά την αναγκαιότητα επίλυσης της θεμελιώδους ευρωπαϊκής αντίφασης, που συνίσταται στην επιλογή μεταξύ της ιδέας και της στρατηγικής της «ενωμένης Ευρώπης» με την έννοια της ισότητας άνισων χωρών και της ιδέας και της στρατηγικής της «ενοποιούσας Ευρώπης» με την έννοια της ανισότητας άνισων χωρών.

Είναι φανερό ότι οι ευρωπαϊκές ελίτ, ιδιαίτερα του Βορρά, έχουν επιλέξει (μοντέλο άνισης ανάπτυξης) τη στρατηγική της «ενοποιούσας Ευρώπης», με την έννοια της εμβάθυνσης της ανισότητας άνισων χωρών. Ομως η οικονομική κρίση και η ύφεση σε συνδυασμό με τα προβλήματα που έχουν προκληθεί από τις εφαρμοζόμενες πολιτικές της εσωτερικής υποτίμησης, ιδιαίτερα στον Νότο, θέτουν τις ευρωπαϊκές ελίτ, τις εναλλακτικές πολιτικές δυνάμεις και τα κοινωνικά κινήματα προ των ευθυνών τους: θα διατηρηθεί η ευρωπαϊκή ενότητα ή θα κυριαρχήσουν η κατεύθυνση της ισότητας άνισων χωρών, η επιλογή της κατεύθυνσης διάσπασης (δύο ευρωπαϊκές ενώσεις Βορρά – Νότου) ή και η ολοκληρωτική διάλυση της ΕΕ ή της ευρωζώνης με τη «θέσπιση» της ανισότητας άνισων χωρών. Πρέπει να σημειωθεί ότι εάν δεν ανασχεθούν οι τάσεις αποσύνθεσης της Ευρώπης, τότε η ΕΕ του Νότου, μειονεκτική στην τεχνολογική καινοτομία, στην παραγωγικότητα και στους διεθνείς γεωπολιτικούς συσχετισμούς, δεν θα αποφύγει να μετεξελιχθεί σε ελκυστικό τουριστικό προορισμό των πολιτών της Ασίας, αφού η Ευρώπη θα υστερεί και δεν θα προηγείται των ασιατικών οικονομιών.

Ο Σάββας Γ. Ρομπόλης είναι καθηγητής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, επιστημονικός διευθυντής του Ινστιτούτου Εργασίας ΓΣΕΕ-ΑΔΕΔΥ

Τελευταία Νέα