Μας έχουν παρουσιάσει μια Επανάσταση του 1821 στην οποία η υπόδουλη ελληνική κοινωνία έφτασε έχοντας πλουτίσει από το εμπόριο, τη ναυτιλία και τις βιοτεχνικές και βιομηχανικές δραστηριότητες, έχοντας γνωρίσει άνοδο του πνευματικού επιπέδου της και έχοντας εμβαπτισθεί στις νέες ιδέες του Διαφωτισμού και της Γαλλικής Επανάστασης.

Ολα αυτά είχαν όντως συμβεί· δεν ήταν όμως ο καταλύτης που οδήγησε στην Επανάσταση και στην ελευθερία.

Ο καταλύτης για την έκρηξη της Επανάστασης τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή ήταν μια βαθιά οικονομική κρίση, που σύντομα έγινε ευρύτατα κοινωνική. Η οικονομική κρίση εκδηλώθηκε με διακοπή, αλυσιδωτή, των εργασιών όλων των νέων οικονομικών δραστηριοτήτων των υπόδουλων Ελλήνων: γέννημα – θρέμμα της Γαλλικής Επανάστασης και της εικοσαετούς ναπολεόντειας συνέχειάς της, η εξαιρετική άνθηση των οικονομικών δραστηριοτήτων των υπόδουλων Ελλήνων γνώρισε κατακόρυφη πτώση, όταν η πραγματικότητα – γεννήτορας έπαψε να υπάρχει.

Η άνθηση, εκτός από το καθαρά οικονομικό αποτέλεσμα, τον πλούτο που συγκεντρωνόταν, είχε και πολύ σημαντικό κοινωνικό αποτέλεσμα: για να υπηρετηθούν οι νέες οικονομικές δραστηριότητες, πολλοί άνθρωποι «μετακόμισαν» από την αγροτική οικονομία στη βιοτεχνική-βιομηχανική και σε αυτήν των υπηρεσιών. Για τα απλά παραδείγματα: πολλά τα καράβια, μεγάλη η ζήτηση πληρωμάτων· διόγκωση της ναυπηγικής, μεγάλη ζήτηση ξυλείας, διόγκωση και του αριθμού των υλοτόμων, των μαραγκών, των αμαξών και των μεταφορέων στο λιμάνι-ναυπηγείο· πολλαπλασιασμός των ταξιδιών, αύξηση της ζήτησης παξιμαδιού και των φούρνων που τα κατασκεύαζαν· αύξηση των εμπορικών ανταλλαγών, αύξηση και της ανάγκης διοχέτευσης του εμπορεύματος –κάπως έτσι αναδύονται οι μεσίτες, το νέο επάγγελμα· αύξηση του πλούτου, μεγαλύτερος εκχρηματισμός της οικονομίας, αύξηση των εμπορικών ανταλλαγών.

Κάπου στα 1810, ολόκληρη η υπόδουλη ελληνική κοινωνία σε οικονομική άνθηση, με συσσωρευμένο μεγάλο πλούτο και με μεγάλο μέρος της κοινωνίας «μεταταγμένο» από μία κατάσταση σε μιαν άλλη –αλλιώτικοι άνθρωποι με αλλιώτικες ιδέες, με διαφορετικά αιτήματα.

Και έρχεται λοιπόν η κρίση και βρίσκει τον υπόδουλο Ελληνισμό σε αναταραχή: τεράστια συσσωρευμένα κεφάλαια από τα μεγάλα κέρδη που μένουν ανενεργά και ένα πλήθος εργαζομένων στις νέες οικονομικές δραστηριότητες να μένουν άνεργοι· και σε απότομη κοινωνική έκπτωση.

Ο κίνδυνος για κοινωνικές εκρήξεις δεν ήταν απλός κίνδυνος και η εξέγερση του Αντώνη Οικονόμου στην Υδρα δεν ήταν καθόλου η μόνη –είναι απλώς η πιο γνωστή.

Επειδή στην Ιστορία το τυχαίο είναι άγνωστο, εκτός από κάποια φυσικά φαινόμενα, εκεί απάνω, με την υπόδουλη κοινωνία σε αυτήν την κατάσταση ιδρύεται η Φιλική Εταιρεία (1814), μυστική συνωμοτική οργάνωση, με τα σύμβολα των τεκτονικών στοών στις λειτουργίες της και με επαναστατικές ιδέες προσανατολισμένες στον ανατρεπτικό ευρωπαϊκό πολιτισμό. Οσο η κρίση βάθαινε τόσο τα μέλη τα μυημένα στη Φιλική Εταιρεία αυξάνονταν με γεωμετρικούς ρυθμούς· ο αριθμός των μελών της τις παραμονές του Εικοσιένα έφτασε σε ύψος ανεπίτρεπτο για συνωμοτική οργάνωση.

Σε αυτό το σημείο, χρονικό και πραγματικό, στα πλούσια σπίτια των υπόδουλων γίνονταν συζητήσεις χαμηλόφωνα. Ετσι κυκλοφορούσε η είδηση: «Ερχεται το έθνος». Η Φιλική Εταιρεία είχε οργανώσει την Επανάσταση μέχρι την παραμικρή λεπτομέρεια και με συγκεκριμένο στόχο: ίδρυση ανεξάρτητου, μοντέρνου, δηλαδή αστικού, ελληνικού κράτους, με αντιπροσωπευτική διακυβέρνηση.

Ηταν η απάντηση στα αδιέξοδα της υπόδουλης ελληνικής κοινωνίας. Η εθνική Επανάσταση μπόρεσε από μόνη της, πριν από την ίδρυση κράτους δηλαδή, να απορροφήσει και τα ανενεργά κεφάλαια και την ανεργία –μπόρεσε να προλάβει την κοινωνική έκπτωση και την ηθική κατάπτωση. Η Επανάσταση έγινε με ιδιωτικά κεφάλαια (τα ανενεργά που είπαμε πριν και τις διεθνείς εισφορές)· και με αυτά τα κεφάλαια απορροφήθηκε η ανεργία.

Ο Βασίλης Κρεμμυδάς είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Τελευταία Νέα