Η εκλογική επιτυχία της Χρυσής Αυγής και η ικανότητά της να διεισδύει καθημερινά στην καθημερινότητα μας, να αναπτύσσει την ακτιβιστική της δράση χωρίς θεσμική ενόχληση, η ανεξέλεγκτη ροπή των ΜΜΕ και των μπλογκ να υποδέχονται τα επικοινωνιακά της γεγονότα σε συνδυασμό με το βάθος της κοινωνικής κρίσης που βιώνουμε, δεν επιτρέπουν καμία υπεκφυγή: η Χρυσή Αυγή είναι ένα σημαντικό φαινόμενο που, καθώς φαίνεται, ήρθε για να μείνει, τουλάχιστον όσο και η κρίση και οι επιπτώσεις της, δηλαδή για πολύ.

Και ας μην κρυβόμαστε. Οι γρήγορες αποστροφές, οι επιθετικοί προσδιορισμοί που αποδίδονται, οι πρόχειρες αναλύσεις πάσης ιδεολογίας ατακαδόρων των social media δεν μπορούν να κρύψουν την πραγματική μας ανησυχία. «Εκφασισμός της κοινωνίας», «ελληνική Βαϊμάρη», «συμμορία του κοινού ποινικού δικαίου», ποικίλα αστειάκια και εξυπνάδες γύρω από τον Κασιδιάρη, συγκεντρώσεις και αντισυγκεντρώσεις μετεμφυλιακής σημειολογίας, δημοκρατικά προσκλητήρια απαγορεύσεων και φιλελεύθεροι όρκοι στον πλουραλισμό…

Ολα αυτά μεταφράζουν αυθεντικές αγωνίες. Δύσκολα όμως αποδίδουν τα συναισθήματα και τα κίνητρα που οδηγούν πολίτες να αποποιούνται την κριτική τους υποχρέωση και να συντάσσονται χωρίς επιφύλαξη – αλλά όχι και χωρίς ενημέρωση – με τη συγκεκριμένη οργάνωση, ανοίγοντας τον δρόμο προς τον ολοκληρωτισμό.

Η οικονομική δυσπραγία, η αίσθηση αποξένωσης που προκαλεί η κοινωνική βύθιση των μεσαίων στρωμάτων, η γενικότερη ανοχή στη βία (δημόσια και ιδιωτική, σωματική και λεκτική), η ταπεινωτική συμπεριφορά των ευρωπαίων εταίρων απέναντι στη χώρα μας, η επιδημική αποδιάρθρωση του ευρωπαϊκού οράματος και η αντικατάστασή του από τους πλέον μονοσήμαντους οικονομικούς εθνικισμούς των κρατών, καθώς και το δραματικό, μα παραγνωρισμένο από τους θεσμούς, μεταναστευτικό πρόβλημα, όλα αυτά είναι παράγοντες που ευνοούν την έκφραση ενός ακραίου, άτεγκτου και δίχως όρια αντισυστημισμού. Είναι παράγοντες που εξηγούν την ωμότητα, τη μισαλλοδοξία και τη βαναυσότητα ως στοιχεία της καθημερινότητας. Δεν εξηγούν όμως γιατί η Χρυσή Αυγή είναι τόσο ελκυστική στις συνθήκες της κρίσης.

Στις αποδιαρθρωμένες ταυτότητες του ατόμου, του καταναλωτή, του Ελληνα-ευρωπαίου, του μεσοαστού, του εργαζομένου η Χρυσή Αυγή έρχεται να αντιτάξει ένα έθνος καθαρό και αιματολογικά υπέρτερο όλων των άλλων. Στην αίσθηση απώλειας της ίδιας της υποκειμενικότητας, στο βίωμα της αποξένωσης από τον ίδιο τον εαυτό, η Χρυσή Αυγή αντιπροτείνει μια ταυτότητα βίας και σκληρότητας. Στην αφόρητη απόδραση του κράτους από τον κοινωνικό/προνοιακό του ρόλο, στη διάρρηξη του κοινωνικού δεσμού που έχει επιφέρει η παρόξυνση του ατομικισμού, η οργάνωση αυτή προσφέρει μια αυστηρή, πειθαρχημένη και μιλιταριστική συλλογικότητα.

Τίποτε από αυτά δεν τη δικαιώνει. Ο ολοκληρωτικός της χαρακτήρας είναι ένας αντικειμενικός εχθρός της δημοκρατίας, των ελευθεριών, της δυνατότητας να συνυπάρχουμε μέσα στις διαφορές μας. Οσο όμως η δημοκρατία και τα συστήματα που την αποτελούν, οι θεσμοί και η καθημερινή εμπειρία των ανθρώπων δεν απαντούν στις προκλήσεις της κρίσης, τόσο θα εδραιώνεται αυτός ο ολοκληρωτισμός. Χωρίς καθημερινή, εστιασμένη, θεσμική και συλλογική προσπάθεια να υφανθεί και πάλι ο κοινωνικός δεσμός και οι σχέσεις εμπιστοσύνης στον δημόσιο χώρο, χωρίς μια ανασυγκρότηση της ευρωπαϊκής προοπτικής της χώρας αλλά και της ίδιας της παραπαίουσας Ευρώπης, χωρίς ανάκτηση της ελπίδας για ατομική πρόοδο, χωρίς επανένταξη εκείνων που η κρίση πέταξε στο περιθώριο, η αναζήτηση μιας κάποιας, όποιας ταυτότητας, η «επανάκτηση εαυτού», θα συντελείται εκτός δημοκρατίας. Και ενάντια στη δημοκρατία.

Ο Παναγής Παναγιωτόπουλος είναι λέκτορας Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών