«The times they are a-changin» Μποµπ Ντίλαν, 1963 Είναι ένας απότους περισσότερο αναγνωρίσιµους και συζητήσιµους ποπ µύθους. Μια γενεαλογία των ειδώλων του 20ού αιώνα σίγουρα συµπεριλαµβάνει – εάν δεν ξεκινάει από – τη φιγούρα, τους στίχους και τα τραγούδια του ΜποµπΝτίλαν. Ενός ειδώλουπου χτίζει τη διαχρονική δηµοτικότητά του στην αντισυµβατικότητα. Με µια δόση γενίκευσης θαµπορούσαµε να πούµεότι µετά τον Ντίλαν δεν µπορεί να υπάρξει είδωλο της παγκόσµιας µουσικής σκηνής που η δουλειά, η µορφή και ο µύθος του να µην περιέχει, έστωκαι επιφανειακά, στοιχεία αµφισβήτησης στην κατεστηµένη κοινωνική τάξη.

Η σύγκριση του Μποµπ Ντίλαν (πουσήµερα γίνεται 70 χρόνων) µετους ροκ ή τους ποπ αστέρες που τον ακολούθησαν µπορεί να ξενίσει, στον βαθµό που ελάχιστοι παρουσίασαν το ποιητικό βάθος, το µουσικό εύρος των δηµιουργιών του, τις λογοτεχνικές καιφιλοσοφικές αναφορέςτου. Αν όµως εστιάσουµε στο πώς ο ίδιος διαχειρίστηκε τον εαυτό του ως ίνδαλµα, ως δηµιουργό και ως καλλιτέχνη, θα βρούµε ενδιαφέροντα στοιχεία συγγένειας.

Εκτός από µεγάλος συνθέτης και ποιητής, εκτός από παιδίτης δεκαετίας του 1960, τηςκουλτούρας των ναρκωτικών,της σεξουαλικής απελευθέρωσης, τουφιλειρηνικού κινήµατος,του αντικαταναλωτισµ ού, υπήρξε ταυτόχρονα οπολλαπλασιαστής ενός νέου στυλ καλλιτεχνικής διαση µότητας που αναφαίνονταν στην εποχή του µε διάφορους τρόπους (µε τον τρόπο του Αντι Γουόρχολ αλλά και µετον τρόπο του Ελβις Πρίσλεϊ). Της διασηµότητας που αλλάζει διαρκώς προσωπεία, αυτής που σαρκάζει και αυτοσαρκάζεται, αυτής που παίζει µε τα όρια της πραγµατικότητας και της αληθοφάνειας, αυτής που πειραµατίζεται διαρκώς µε την ψευδή, την κατασκευασµένη διάσταση κάθε ταυτότητας.

Η πολλαπλότητα των µουσικών καταβολών και επιλογών του (µπλουζ, κάντρι, ροκ, σόουλ κ.ά.), σε µεγάλο βαθµό, συνδυάζεταιµε µιαεπανάσταση: στην πραγµατικότητα, ο «δηµιουργός» στο επίκεντρο της καλλιτεχνικής παραγωγής, µετά τον Ντίλαν, έπαυσενα υπάρχει. Ο ίδιος, πάντως, επένδυσε σε δύο αντίθετες εκδοχές του εαυτού του: ο ροκάς καιο αναγεννηµένος χριστιανός είναι το ίδιο πρόσωπο που απευθύνεται σε διαφορετικά είδηκοινού, πουτολµάει να διαταράξει τις σχέσεις του µε τους θαυµαστές του – αλλά ακριβώς επειδή τους γυρνά τηνπλάτη στις συναυλίες του τους κάνει ακόµη πιο φανατικούς µαζίτου. Αντισυµβατικός; Ηιδιαιτερότητα τουΝτίλανέγκειταιστο ότι καταφέρνειοριακά νααµφισβητήσει ακόµα και τηναντισυµβατική του µορφή. Σε ένα επάγγελµα, σε µια καλλιτεχνική δραστηριότητα όπου υπάρχει «βιοµηχανική παραγωγή» αντισυµβατικών ποπ και ροκ ειδώλων, αυτός επιµένει να διεκδικεί τη διαφορά, τη µοναδικότητα.

Το ιδιόµορφο «κρυφτό» που παίζει εδώ και πέντε δεκαετίες, από την αναµενόµενη και επεκτατική εικόνα της καλλιτεχνικής αυθεντίας, σε µεγάλο βαθµό εξηγεί τη µοναδικότητά του.

Αν και πολλές αναλύσεις θέλουν τον Μποµπ Ντίλαν το πιο αυθεντικό παράδειγµα (µαζί µε την Τζόαν Μπαέζ) της πολιτικοποιηµένης – εναλλακτικής καλλιτεχνικής εκδοχής της Αµερικής, µιας «εξευρωπαϊσµένης» Αµερικής σκεπτόµενης και αναστοχαστικής, δεν θα πρέπει να µας διαφύγει το γεγονός ότι την ίδια στιγµή επιδιώκει να αλλάξειτο πολιτικό περιεχόµενο της τέχνης.

Αυτός σηµατοδοτεί µε τον καλύτερο τρόπο ότι η πολιτικοποιηµένη τέχνη µπορείνα µηνείναι στρατευµένη, να µην κάνειεπίδειξη ενός βαρύγδουπου πολιτικού φορτίου: αρκεί να µπορεί να εκφράσειτον «άνεµο που παίρνει» ταηθικά ερωτήµατα καιτις ιδεολογικές βεβαιότητες µε τις οποίες τρέφεται η πολιτική, όπως και κάθε άλλη µορφή της ανθρώπινη δράσης.

ΤοέργοτουΝτίλανκάνει δυσδιάκριτητη διάκριση προσωπικού/πολιτι κού, παράδοσης/µοντέρνου-εναλλακτικο ύ, ποπ/υψηλού. Εάν κάποιος είναι ο «δηµιουργός» του επιµεληµένου ακατάστατου και ακατάτακτου καλλιτεχνικού ύφους, εάν κάποιος νοµιµοποίησε σε αισθητικούς και κοινωνικοπολιτικούς όρους την «αµφισβήτηση της αµφισβήτησης» ως τρόπο ζωής και µουσικής δηµιουργίας, εάνκάποιος έκανε την αφήγηση ποίηση και µετά τραγούδι, εάν κάποιος καταφέρνει επί χρόνια να απευθύνεταιταυτόχρονα στους «λίγους» και στους«πολλούς», τότε αυτός είναι ο Μποµπ Ντίλαν. Ενας «µύθος» πουαντιστέκεται συστηµατικά στη µυθοποίησή του.

Μετά τον Ντίλαν δεν µπορεί να υπάρξει είδωλο της παγκόσµιας µουσικής σκηνής που η δουλειά, η µορφή και ο µύθος του να µην περιέχουν, έστω και επιφανειακά, στοιχεία αµφισβήτησης απέναντι στην κατεστηµένη κοινωνική τάξη

ο Βασίλης Βαµβακάς είναι λέκτορας Κοινωνιολογίας της Επικοινωνίας στο ΑΠΘ  Εκτενής αναφορά στονΜποµπ Ντίλαν, στους ΟΡΙΖΟΝΤΕΣ.