«Από µικρό παιδί παρακολουθούσα το πανηγύρι, αλλά µόλις πριν από λίγα χρόνια άρχισα να πατάω στη φωτιά. Το συναίσθηµα όµως δεν µπορεί κανείς να το περιγράψει».
Η ζωή του 42χρονου Κώστα Καρελή είναι συνυφασµένη µε τα Αναστενάρια όπως και όλων των κατοίκων της Αγίας Ελένης Σερρών, όπου αναβιώνει κάθε χρόνο το έθιµο ανήµερα τη γιορτή των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης. Αλλωστε κατάγεται από το χωριό Κωστί της Ανατολικής Θράκης, όπου γινόταν το πιο γνωστό αναστενάρικο πανηγύρι που έφτασε µέχρι και τις µέρες µας. «Το πανηγύρι είναι στο αίµα µας. Γίνεται πάντα µε τον ίδιο τρόπο από την εποχή της ανταλλαγής των πληθυσµών. Το παραλάβαµε από τους παππούδες µας και έχουµε υποχρέωση να το παραδώσουµε στους νεώτερους», λέει στα «ΝΕΑ» ο κ. Καρελής, που έχει αναλάβει τα ηνία της Λαογραφικής Εταιρείας του χωριού.
Παρότι συµµετέχει κάθε χρόνο, δεν µπορεί να περιγράψει τι είναι αυτό που οδηγεί κάποιον στην πυροβασία. Ποια εσωτερική δύναµη κάνει τους αναστενάρηδες να αψηφούν τον κίνδυνο και να χορεύουν στη φωτιά. Το ίδιο ισχύει για όλους τους µυηµένους, που αποφεύγουν νααναφέρονται στην εµπειρία καθώς πιστεύουν ότι µε τα λόγια θα την υποτιµήσουν. «Για να φτάσεις σε αυτό το σηµείο χρειάζεται δρόµος. Και ο καθένας µόνος του ξέρει πότε είναι η στιγµή που είναι έτοιµος», αναφέρει. Αλλωστε, το περπάτηµα µε γυµνά πόδια πάνω στα αναµµένα κάρβουνα είναι µόνο µέρος της µυσταγωγίας, την οποία δεν ακολουθούν απαραίτητα όλοι οι αναστενάρηδες κάθε χρόνο.
ΤΟ ΚΑΛΕΣΜΑ. Το έθιµο αναβιώνουν σήµερα 60 άνθρωποι στην Αγία Ελένη, την Κερκίνη και το Στρυµονικό Σερρών, τον Λαγκαδά Θεσσαλονίκης, τηΜαυρολεύκη ∆ράµας και στη Μελίκη Ηµαθίας. Ο λαογράφος – δηµοσιογράφος Γιώργης Μελίκης ήταν 12 ετών όταν συµµετείχε πρώτη φοράστα Αναστενάρια.
Αφού παρακολούθησε το τελετουργικό, ένιωσε το «κάλεσµα»και χωρίς δεύτερη σκέψη έβγαλε ταπαπούτσια του και άρχισενα περπατάει στα κάρβουνα. Εδώ και 40 χρόνια, δεν έχει λείψει ποτέ από το πανηγύρι του Λαγκαδά και παροµοιάζει τη διαδικασία µε τοτυπικό της αρχαίας τραγωδίας, παρότι τονίζει πως κανείς δεν µπορεί νακατανοήσει τι ακριβώςσυµβαίνει, αν δεν το ζήσει. «Υπάρχει κορύφωση, λύση και κάθαρση. Ο καθένας απόεµάς κουβαλά το προσωπικό του φορτίο όλο τον χρόνο, τοοποίο µέσω του τελετουργικού το αποτινάσσει. Αυτό σηµαίνει πως η αίσθησηκαι η στιγµή της κάθαρσηςείναι διαφορετική για τον καθένα µας, αλλά και για το ίδιο πρόσωπο κάθε χρόνο. Η πυροβασία είναι µια µικρήυπέρβαση. Εάν οι νευρώνες σου είναι σε εγρήγορση, ανοιχτοί να αποδεχθούν το σκηνικό, φτάνεις στην έκσταση. Καταλυτικός είναι ο ρόλος των µουσικών οργάνων αλλά και η συνεκτικότητα τηςοµάδας», αναφέρει ο κ. Μελίκης.
ΤΟ ΒΙΩΜΑ. Ο νευρολόγος ψυχίατρος Αναστάσιος Ρέκλος που κατάγεται από την Αγία Ελένη, είναι εδώ και 30 χρόνια ο αρχηγός των αναστενάρηδων στο πανηγύρι του χωριού. Είναι ο άνθρωπος που κατευθύνει το τελετουργικό και κρίνει, κάθε φορά, πότε κάποιος είναι έτοιµος για πυροβασία. Ωστόσο, εκτιµά ότι κανείς δεν µπορεί να διατυπώσει µε λόγια αυτό που διαδραµατίζεται. «Είναι προσωπικό βίωµα του καθενός, που δεν µπορείς να το περιγράψεις. Πάντως ο αναστενάρης δεν πυροβατεί για τη δική του δόξα, αλλά γιατί το θέλει ο Αγιος», τονίζει.
Πιστεύουν ότι το γεγονός πως δεν καίγονται είναι η απόδειξη της δύναµης του Αγίου
Με τις εικόνες στα χέρια αρχίζουν τον χορό πάνω στα αναµµένα κάρβουνα
Η επιστροφή στοκονάκι είναι και πάλι ποµπική, ενώ µετά την εναπόθεση των εικόνων στο εικονοστάσιο ακολουθεί το γεύµα. Τις δύο επόµενες ηµέρες γίνεται λιτάνευση των εικόνων στο χωριό, ενώ το πανηγύρι κλείνει και πάλι µε πυροβασία. Αναπόσπαστα στοιχεία του εθίµου είναι φυσικά οι εικόνες των Αγίων Κωνσταντίνουκαι Ελένηςκαι τα αµανέτια, τα πολύχρωµα µαντίλια που κρατούν οι αναστενάρηδες κατά τη διάρκεια του χορού.
ΤΟ ΕΘΙΜΟ. Οι µελετητές ερίζουν αν τα Αναστενάρια είναι διονυσιακό κατάλοιπο ή ορθόδοξη θρησκευτική πανήγυρις. Σύµφωνα µε τον κ. Ρέκλο, δεν υπάρχουν στοιχεία που να συνδέουν το έθιµο µε τη διονυσιακή λατρεία, πέρα από αυτό της έκστασης, ενώ ουδέποτευπήρξε επίσηµη θέση τηςΕκκλησίας εναντίον του.
Οπως υποστηρίζει, εκείνο που κάνει ορισµένους να συγχέουν τα Αναστενάρια µε τις βακχικές τελετές είναι το στοιχείο της έκστασης.«Οι αναστενάρηδες δεν µεθούν και δεν οργιάζουν.
Πανηγυρίζουν, λιτανεύουν τις εικόνες γιατί πιστεύουν ότι έτσι µεταφέρουν την ευλογία του αγίου τους, ενώ ο χορός τους είναι χορός θρησκευτικής µέθεξης και τρόπος έκφρασης τιµής στον άγιο», τονίζει.
Δεν καίγονται για δύο λόγους
ΡΕΠΟΡΤΑΖ: ΓΙΑΝΝΗΣ ΔΕΒΕΤΖΟΓΛΟΎ
ΜΕΧΡΙ ΠΡΟΣΦΑΤΑ την πυροβασία και το έθιµο των αναστενάρηδων ο λαός το έβλεπε ωςθαύµα. Ωστόσο, εδώκαι µερικάχρόνια η εξήγηση γιατί δεν καίγονται βρίσκεται ακόµηκαι στο βιβλίο «Φυσικές Επιστήµες» της Πέµπτης ∆ηµοτικού.
Το φαινόµενο της ακαΐας (όταν κάτι δεν καίγεται) των αναστενάρηδων εξηγείται πολύαπλά µε δύο βασικούς παράγοντες της Φυσικής. «Ο πρώτος είναι η εφίδρωση. Ο ιδρώτας δηµιουργείται στο πέλµα των αναστενάρηδων επειδή χορεύουν πριν πατήσουν σε κάρβουνα, αλλά και επειδή έχουν στρες τοοποίο ως γνωστόπροκαλεί εφίδρωση», εξηγεί στα «ΝΕΑ»ο ΜάνοςΑποστολάκης, φυσικός, διδάκτωρ Πανεπιστηµίου Αθηνών και µέλος της συγγραφικής οµάδας των βιβλίων Φυσικής του δηµοτικού.
Οι σταγόνεςιδρώτα ανάµεσα στο δέρµα και στο πυρωµένο κάρβουνο λειτουργούνπερίπου ως…µονωτικό υλικό,το οποίο εµποδίζει τη µετάδοση της θερµότητας στο πέλµα. «Το νερό απορροφά τη θερµότητα από το κάρβουνο και σε µερικά δευτερόλεπτα εξατµίζεται.
Πριν όµως προλάβει να περάσει στο δέρµα ηφωτιά και αρχίσει να καίει έχουµε σηκώσει το πόδι µας στον αέρα». Είναι όπως η νοικοκυρά σαλιώνει το δάχτυλό της και το ακουµπάειστο σίδερο για ναδει αν έχει ζεσταθεί.
Ο δεύτεροςπαράγων είναι η φυσική ιδιότητα του ξύλου να µη µεταδίδει µε υψηλή ταχύτητα τη θερµότητα στο σώµα, έχει δηλαδή χαµηλή θερµική αγωγιµότητα. Περισσότερο έντονη είναι αυτή η ιδιότητα στο ξύλο που έχει απανθρακωθεί και έτσι µεταφέρει µε ιδιαίτερα αργό ρυθµό τη θερµότητα στο σώµα. «Γι’ αυτό και δεν κάνουµε το ίδιο µε πυρωµένο σίδερο, καθώς θα µεταφερόταν γρήγορα η θερµότητα, θα εξατµιζό ταν ο ιδρώτας και θα καιγόµασταν». Η ΤΕΧΝΙΚΗ. Σηµαντικός παράγων για να µην καεί ένας πυροβάτης είναι και η τεχνική, η οποία βασίζεται σε ολόκληρη τελετουργία. «Τα κάρβουνα βρίσκονται στους 550° Κελσίου. Αν κάποιος απλώς περπατά στα κάρβουνα, είναι βέβαιο ότι θα προκαλέσει έγκαυµα. Πρέπει να χοροπηδά για πολύ λιγότερο από ένα κλάσµα του δευτερολέπτου και έτσι γι’ αυτή τη µικρή επαφή ο ιδρώτας φροντίζει να µην πάθουµε τίποτα».
Ακόµη ένα µυστικό που βοηθά στην ακαΐα είναι ότι τα κάρβουνα ανάβουν στην ύπαιθρο, όπου υπάρχει χορτάρι τριγύρω. Αυτό βοηθά τον πυροβάτη να δροσίσει τις πατούσες του κάθε φορά που θα βγει από την «πύρινη πίστα», διότι οι αναστενάρηδες δεν κάνουν περισσότερα από πέντε µε επτά βήµατα στα αναµµένα κάρβουνα. Μόνο κάποιος που έχει εξοικειωθεί αρκετά µπορεί να φτάσει µέχρι και τα δέκα βήµατα.
Η γοητεία του ανερµήνευτου
Για τους αναστενάρηδες η ακαΐα – δηλαδή το γεγονός ότι δεν καίγονται – είναι η απόδειξη της δύναµης του αγίου. Για τον Γιώργη Μελίκη, υπάρχει η γοητεία του ανερµήνευτου. πάντως, έχουν σηµειωθεί και περιστατικά κατά τα οποία αναστενάρηδες έπαθαν εγκαύµατα. «αυτό αποδίδεται από τους αναστενάρηδες στην ολιγοπιστία ή σε λάθος του πιστού», επισηµαίνει ο κ. Ρέκλος.
Σχολή για… αναστενάρηδες
Δύο µήνες, µιάµιση ώρα την εβδοµάδα. Τιµή 1.800 ευρώ.
Εάν κάποιος ενδιαφέρεται να παρακολουθήσει σεµινάρια πυροβασίας, η σχολή www.soulfire.net που βρίσκεται στο Λονδίνο αναλαµβάνει να ενδυναµώσει τον χαρακτήρα, αποµακρύνοντας τους φόβους και τις αµφιβολίες, µε ασκήσεις θάρρους που βασίζονται στην πυροβασία και άλλες τεχνικές
