Αναζήτηση
|
|
Πριν από δεκαπέντε χρόνια ήρθα στην Ελλάδα περνώντας παράνομα τα σύνορα μαζί
με ένα καραβάνι ανθρώπων που με μανία έφευγαν από τον «κομμουνιστικό
παράδεισο»… Ήξερα από πού έφευγα, δεν ήξερα καθόλου πού πήγαινα. Μου αρκούσε
ότι έσπαγα το τρομερό ταμπού που λεγόταν σύνορα: τα σύνορα του κομμουνιστικού
ολοκληρωτισμού. Ο άνθρωπος που κυριολεκτικά με έσωσε τότε ήταν κομμουνιστής.
Το σχήμα ήταν άκρως τραγελαφικό: εγώ ήμουν το θύμα ενός κομμουνιστικού
καθεστώτος, εκείνος ένας άνθρωπος που είχε πιστέψει σε αυτά τα καθεστώτα…
Αυτήν την ιστορία την αφηγούμαι κάθε φορά που γίνεται συζήτηση για τη σύγκριση
κομμουνισμού και ναζισμού. Ποτέ ένας ναζιστής δεν θα βοηθούσε ένα θύμα του
ναζισμού, έναν Εβραίο ή το μέλος μιας κατώτερης φυλής, γιατί απλώς δεν του το
επιτρέπουν η ιδεολογία και η κοσμοθεωρία του. Ο ναζισμός έχει μια σχέση πολύ
καθαρή και απλή με τον εαυτό του, ενώ η σχέση του κομμουνισμού με τον εαυτό
του είναι αντιφατική και τραγική.
Αυτό φάνηκε άλλωστε τη στιγμή της κατάρρευσης των κομμουνιστικών
ολοκληρωτικών καθεστώτων. Όπως γράφει ο Τοντορόφ, αντί για νίκη, επρόκειτο
μάλλον για την αναγνώριση ενός λάθους – «που διήρκεσε όσο και μια ανθρώπινη
ζωή και στο λάθος αυτό υπήρξε συνένοχος σχεδόν όλος ο πληθυσμός. Τα έβαλε με
ανεμόμυλους (ή, συχνότερα, υπέφερε εξαιτίας τους), πλήρωσε για ένα ψεύτικο
περιδέραιο. Οι νικητές αξίζουν εξίσου περισσότερη συμπόνια παρά
συγχαρητήρια»*… H καταδίκη των κομμουνιστικών καθεστώτων, των γκουλάγκ και
των τρομακτικών εγκλημάτων τους απαιτούσε κυρίως μια επώδυνη διαδικασία
αυτογνωσίας εκ μέρους των κοινωνιών που τα υπέστησαν. Αλλά κάτι τέτοιο δεν
έγινε ποτέ. Πώς να γίνει άλλωστε όταν οι πρώην χαφιέδες έγιναν μεγάλοι
επιχειρηματίες και λαθρέμποροι, οι πρώην γραμματείς του Κόμματος πρωθυπουργοί
και οι πρώην βασανιστές διευθυντές φυλακών; Είναι πιο εύκολο να ψηφίζεις
νόμους παρά να ανοίγεις φακέλους… Δεν είναι τυχαίο άλλωστε πως στον
πρωτόγονο αντι-κομμουνισμό πρωταγωνιστούν συχνά ορισμένα επιφανή μέλη της
πρώην κομμουνιστικής νομενκλατούρας… Πρόσφατα στην Τσεχία ψηφίστηκε νόμος
σύμφωνα με τον οποίο όποιος αρνείται ότι «το κομμουνιστικό καθεστώς έκανε
γενοκτονία» θα αντιμετωπίζει ποινή φυλάκισης από 6 μήνες έως 3 χρόνια… Δεν
είναι μόνο το γεγονός ότι απαξιώνεται η έννοια της γενοκτονίας και της
Shoah… Τέτοιους νόμους έβγαζαν τα ολοκληρωτικά καθεστώτα: απλώς οι
ανεμόμυλοι γυρίζουν τώρα με τον ίδιο τρόπο, αλλά προς την άλλη κατεύθυνση,
δηλαδή προς τα εκεί όπου φυσά ο άνεμος…
Αυτό είναι το ένα μέρος του προβλήματος. Ενώ στην Τσεχία έμπαινε σε
ισχύ ο παραπάνω νόμος, στην Αυστρία συνελήφθη ο απεχθέστατος, κατά τα άλλα,
ιστορικός Ντέιβιντ Ίρβινγκ, γνωστός αρνητής τού Ολοκαυτώματος. Στη Γαλλία δε,
πρόσφατος νόμος ζητεί από τα σχολεία «να προβάλουν τον θετικό ρόλο της
γαλλικής αποικιοκρατίας»… Τρία γεγονότα άσχετα μεταξύ τους, τα οποία συνδέει
όμως η ανησυχητική τάση που παρατηρείται τελευταίως στην Ευρώπη για την
παραγωγή και τη θέσπιση του παρελθόντος μέσω της δικαστικής οδού. Σημείο των
καιρών ίσως μιας Ευρώπης που στέκεται αμήχανη μπροστά στην πρόσφατη Ιστορία
της; Αλλά όταν κάποιος στέκεται αμήχανα μπροστά στην Ιστορία του σημαίνει πως
δυσκολεύεται προ παντός να αντιμετωπίσει το παρόν και το μέλλον του…
Όσοι θέλουν να γράψουν την Ιστορία με μνημόνια, πολιτικά σώματα και
δικαστήρια επιβάλλουν τον αυταρχισμό, περιορίζουν την επιστημονική έρευνα και
αδειάζουν την Ιστορία από το ίδιο της το νόημα. Από αυτήν την άποψη είναι
α-νόητοι. Όπως και όσοι αρνούνται τα εγκλήματα των ολοκληρωτικών καθεστώτων
είναι αμετανόητοι. Το θέμα είναι ότι, όπως πάμε, η Ιστορία κινδυνεύει να
βρεθεί όμηρος ανάμεσα στους ανόητους και τους αμετανόητους…
* Τσβετάν Τοντορόφ, «Ο εκπατρισμένος», Εκδ. Πόλις, σ. 81
LINK:
