Αναζήτηση
H ΤΟΥΡΚΙΑ μπήκε στον 21ο αιώνα αρνούμενη ένα από τα μεγαλύτερα
εγκλήματα του 20ού: τη γενοκτονία 1,5 εκατ. Αρμενίων και 353.000 Ελλήνων του
Πόντου κατά την περίοδο 1915 – 1924. Αν και η 19η Μαΐου έχει οριστεί ως ημέρα
μνήμης της γενοκτονίας των Ποντίων, ιστορικά τα γεγονότα δεν διαχωρίζονται
μεταξύ τους, αφού απώτερος στόχος και στις δύο περιπτώσεις υπήρξε η εξόντωση
των χριστιανικών πληθυσμών της Μικράς Ασίας.
Σήμερα αυτή η άρνηση φέρνει την Τουρκία σε αντίφαση με την επιδίωξή της να
εμφανιστεί σαν κράτος που υποτίθεται βρίσκεται σε μια εν προόδω μετατροπή του
σε δημοκρατία δυτικού τύπου. Διότι δεν νοείται διαφορετικά η ευρωπαϊκή
προοπτική ή ο «εξευρωπαϊσμός» της. Και ο στόχος αυτός προϋποθέτει ότι η
Τουρκία, όπως και τα υπόλοιπα ευρωπαϊκά κράτη κατά το παρελθόν, οφείλει να
στοχαστεί για τις οδυνηρές στιγμές τής πρόσφατης ιστορίας της και να
ξαναδιαβάσει τις σκοτεινές της σελίδες.
Στη Γερμανία είναι παράνομο να αρνείται κανείς το Ολοκαύτωμα. Σε άλλα δυτικά
έθνη – ΗΠΑ, Αυστραλία, Βρετανία, Ρωσία – οι κυβερνήσεις αναγνώρισαν έστω και
αργά τις αιματηρές εκστρατείες των προγόνων τους ενάντια στους ιθαγενείς
πληθυσμούς.
Σ E ΠΛΗΡΗ αντίθεση με την πρακτική των δυτικών δημοκρατιών να
αναγνωρίσουν τα λάθη του παρελθόντος, η Τουρκία συνεχίζει ωστόσο να
παραχαράσσει ασύστολα την ιστορία δείχνοντας μια βαθιά περιφρόνηση στην
ιστορική αλήθεια και τον ανθρωπισμό. Έχει καταστήσει μάλιστα την παραχάραξη
της ιστορίας εργαλείο τής κρατικής ιδεολογίας σε ανεπίτρεπτο βαθμό για μια
σύγχρονη δημοκρατία. Ενδεικτικό αυτής της λογικής είναι ότι το 2003 το
τουρκικό υπουργείο Παιδείας δημοσιοποίησε εγκύκλιο με την οποία ζητούσε να
γίνουν διαλέξεις και εκθέσεις ζωγραφικής με στόχο «να αντικρουστούν οι
ισχυρισμοί Αρμενίων, Ελλήνων Ποντίων και Ασσυρίων περί γενοκτονίας τους».
H ιστορία μπορεί να μην είναι με το μέρος της Τουρκίας στο θέμα της
γενοκτονίας, το ίδιο όμως δεν ισχύει για τη realpolitik και τις διπλωματικές
και γεωπολιτικές ισορροπίες στην περιοχή. Για πολλούς, μια επίσημη αναγνώριση
της γενοκτονίας ίσως είναι πηγή μεγάλων οικονομικών και διπλωματικών τριβών με
την Τουρκία. Από την άλλη, η Τουρκία φοβάται πως μια ενδεχόμενη αναγνώριση της
γενοκτονίας συνδέεται με μια ειλικρινή διερεύνηση του βίαιου διαμελισμού της
Οθωμανικής Αυτοκρατορίας από τις στάχτες της οποίας αναδύθηκε το σύγχρονο
τουρκικό κράτος. Κι αυτό θα οδηγούσε στην κατάλυση των ιδρυτικών του μύθων,
σύμφωνα με τους οποίους η Τουρκία συλλαμβάνεται ως ένα ενιαίο εθνικά,
πολιτισμικά και γλωσσικά κράτος, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την εσωτερική
της σταθερότητα.
H ΣΗΜΕΡΙΝΗ Τουρκία, ωστόσο, δεν έχει ανάγκη από ψευδείς ιστορικούς
μύθους για να διατηρήσει τη σταθερότητά της και να αυξήσει την ευημερία της.
Χρειάζεται όμως μια βαθιά ανάσα δημοκρατίας. H αναγνώριση της γενοκτονίας των
Αρμενίων και των Ελλήνων του Πόντου θα έσπαγε τους δεσμούς που την κρατούν
αιχμάλωτη στο οθωμανικό της παρελθόν.
Αρκετοί διατείνονται ότι δεν είναι θέμα του νόμου και των κοινοβουλίων
να διακηρύξουν την ιστορική αλήθεια. Άλλοι πάλι ισχυρίζονται ότι τέτοιου τύπου
αναγνωρίσεις δεν στηρίζουν τα ευρωπαϊκά συμφέροντα για ειρήνη και σταθερότητα
στην περιοχή, αλλά αντίθετα αναμοχλεύουν παλιές έχθρες και συντηρούν βαθιά
πολιτισμικά στερεότυπα σχετικά με ιστορικούς και αιώνιους εχθρούς.
H αναγνώριση δεν είναι πράξη κατηγορίας, αλλά πράξη ειρήνης και ανθρωπιάς.
Είναι μια επιβεβλημένη πράξη, αυτονόητη για ένα κράτος που προσπαθεί πράγματι
να γίνει δημοκρατικό και δεν υποκρίνεται απλώς. Γι’ αυτό και με ειδικότερο
στόχο την προστασία των μειονοτικών ομάδων η E.E. έχει παροτρύνει
επανειλημμένως την Τουρκία να επανεξετάσει το παρελθόν της.
H ΠΛΑΣΤΟΓΡΑΦΗΣΗ της μνήμης βλάπτει τις απόπειρες συμφιλίωσης. Δεν
μπορούμε να αρνηθούμε τη συμβολική και παιδαγωγική δύναμη τής αναγνώρισης ενός
τέτοιου ιστορικού γεγονότος. H επίσημη αναγνώριση της γενοκτονίας είναι μια
άσκηση μνήμης μέσα από την οποία επιστρέφεται ο σεβασμός στα θύματα αυτής της
τραγωδίας. Όπως διακήρυξε η γαλλική Εθνοσυνέλευση το 2001 κατά την αναγνώριση
της γενοκτονίας των Αρμενίων, «το να αρνείται κανείς την ύπαρξή της είναι σαν
να σκοτώνει για δεύτερη φορά τα θύματα και να αναβιώνει τον πόνο των
επιζώντων».
H αναγνώριση της γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου δεν πρέπει να αναβληθεί
άλλο. Τα δικαιώματα του ανθρώπου έχουν προτεραιότητα σε σχέση με τα οικονομικά
και λοιπά γεωπολιτικά συμφέροντα των κρατών.
