Ο Mπους… παίζει με τις συντάξεις

Πρόκειται σχεδόν για αυταπάτη: Διαφαίνεται να επέρχεται κρίση στο

συνταξιοδοτικό σύστημα της Ιαπωνίας, της Ευρώπης και της Αμερικής. Το πρόβλημα

είναι πραγματικό, αν και έχουν λεχθεί πολλές υπερβολές γι’ αυτό. H αυταπάτη

έγκειται σε κάποια από τα σχέδια που έχουν εκπονηθεί για να αντιμετωπιστεί

αυτή η κρίση.

H βασική ερώτηση είναι αν η ιδιωτικοποίηση του συνταξιοδοτικού συστήματος,

όπως πρότεινε ο πρόεδρος Μπους για την Κοινωνική Ασφάλιση στις ΗΠΑ, θα έλυνε

το πρόβλημα ή αν απλώς θα έκανε χειρότερα τα πράγματα.

Δεν είναι λύση

H ιδιωτικοποίηση από μόνη της δεν είναι λύση. Ήδη φαίνεται ότι με τα

προβλήματα που παρουσιάζει το συνταξιοδοτικό σύστημα που είναι ιδιωτικό – με

μαύρη τρύπα εκατοντάδων δισ. δολαρίων – θα χρειαστεί να γίνει ανάληψη των

χρεών του από την κυβέρνηση. Υπήρξε μια περίοδος που η ιδιωτικοποίηση – η

οποία επέτρεπε σε εργαζομένους να ανοίγουν προσωπικούς αποταμιευτικούς

λογαριασμούς – φαινόταν ότι ήταν καλύτερη λύση σε σχέση με το Σύστημα

Κοινωνικής Ασφάλισης, το οποίο επενδύει σε κρατικά ομόλογα με χαμηλότερες

αποδόσεις.

Οι υπέρμαχοι της ιδιωτικοποίησης δήλωναν ότι θα ήταν καλύτερο τα κεφάλαια να

επενδύονται σε μετοχές, προβλέποντας αποδόσεις 9%. Όμως, το χρηματιστήριο δεν

προσφέρει εγγυημένες αποδόσεις. Δεν προσφέρει καν εγγυήσεις πως οι τιμές των

μετοχών θα αυξάνονται με τον ρυθμό του πληθωρισμού – και έχουν υπάρξει

περίοδοι που πράγματι δεν κάλυψαν την άνοδο του πληθωρισμού. Το αμερικανικό

Σύστημα Κοινωνικής Ασφάλισης προστατεύει τους ασφαλισμένους από τα τερτίπια

των χρηματιστηρίων και του πληθωρισμού. Και το κάνει αυτό με ιδιαίτερα

αποδοτικό τρόπο. Το κόστος της διαχείρισης του Συστήματος Κοινωνικής Ασφάλισης

είναι πολύ χαμηλότερο από εκείνο που πιθανότατα θα συνοδεύει τη δημιουργία

προσωπικών λογαριασμών. Αυτό είναι λογικό: Οι ιδιωτικές εταιρείες επενδύσεων

ξοδεύουν τεράστια ποσά στη διαφήμιση και στην πληρωμή μισθών.

Κλειδί η ανάπτυξη

Ο Μπους υποστηρίζει ότι απαιτείται επειγόντως να γίνει μεταρρύθμιση, επειδή το

υπάρχον σύστημα θα χρεοκοπήσει μέσα στα επόμενα 25 χρόνια. Όμως, το πρόβλημα

αυτό εξαρτάται από την αμερικανική ανάπτυξη. Αν σημειωθούν ρυθμοί ανάπτυξης

σαν αυτούς που είχαμε στα τέλη της δεκαετίας του ’90, δεν υπάρχει πρόβλημα. Αν

ξοδεύαμε ένα πολύ μικρό μέρος από τα χρήματα που κόστισαν οι δύο περικοπές στη

φορολογία που έκανε ο Μπους, θα είχαμε λύσει τα προβλήματα του Συστήματος

Κοινωνικής Ασφάλισης για τα επόμενα 75 χρόνια.

Επιπλέον, οι προτάσεις Μπους δεν θα λύσουν τα προβλήματα της ασφάλισης – εκτός

αν συνοδευτούν από δραστικές περικοπές στις παροχές. Και πώς θα μπορούσε να

γίνει αυτό; Ο Μπους προτείνει τη διοχέτευση του ενός τρίτου των εσόδων του

Συστήματος Κοινωνικής Ασφάλισης σε ιδιωτικούς λογαριασμούς. Αυτό σημαίνει ότι

οι πόροι που θα εισρέουν στα Ταμεία θα μειωθούν. Αν δεν μειωθούν οι παροχές

για τους ασφαλισμένους, το χάσμα μεταξύ εσόδων και εξόδων θα αυξηθεί.

Κατά συνέπεια, η ιδιωτικοποίηση δεν πρόκειται να προστατεύσει όσους θέλουν να

πάρουν σύνταξη από τα προβλήματα που θα προκαλέσει η χρεοκοπία του συστήματος

Κοινωνικής Ασφάλισης. Απλώς θα αυξήσει τρομακτικά το δημοσιονομικό έλλειμμα,

καθώς η μερική ιδιωτικοποίηση απαιτεί τη διοχέτευση χρημάτων σε ιδιωτικούς

λογαριασμούς.

Δύο τρισ. δολάρια!

Με την εφαρμογή του κεντρικού σχεδίου που έχει εκπονηθεί από την Επιτροπή

Οικονομικών Συμβούλων του Μπους, το δημοσιονομικό έλλειμμα στις ΗΠΑ – σύμφωνα

με τις εκτιμήσεις της ίδιας της Επιτροπής – θα φτάσει τα 2 τρισ. δολάρια μέσα

στην επόμενη δεκαετία. Οι υπέρμαχοι της ιδιωτικοποίησης τείνουν να πιστεύουν

στις αγορές. Ωστόσο, προτείνουν τεχνάσματα για την εξαφάνιση των ελλειμμάτων

από τα βιβλία, λες και οι αγορές μπορούν εύκολα να εξαπατηθούν.

H Αμερική και ολόκληρος ο κόσμος πρέπει να θυμούνται ένα πράγμα: H

ιδιωτικοποίηση του συνταξιοδοτικού συστήματος στην Αργεντινή ήταν το

μεγαλύτερο από τα δημοσιονομικά προβλήματα που είχε η χώρα. Αν η Αργεντινή δεν

είχε προχωρήσει στην ιδιωτικοποίηση αυτή, ο προϋπολογισμός της θα ήταν σχεδόν

ισοσκελισμένος. Οι ΗΠΑ ετοιμάζονται να εμπλακούν στην περιπέτεια της

ιδιωτικοποίησης του ασφαλιστικού συστήματος, ενώ εμφανίζουν δημοσιονομικό

έλλειμμα 4% του ΑΕΠ.

Τίποτε δεν είναι τζάμπα

Οι υπέρμαχοι της ιδιωτικοποίησης υποστηρίζουν, ωστόσο, ότι οι επενδύσεις σε

μετοχές θα προσφέρουν τέτοιες αποδόσεις, που θα εξασφαλίζουν σε όσους παίρνουν

σύνταξη τις ίδιες συντάξεις όπως στο παρελθόν, ενώ το επιπλέον ποσό που θα

προκύψει, θα χρησιμοποιηθεί για να μειωθεί η «ψαλίδα» ανάμεσα στις σημερινές

και τις μελλοντικές συντάξεις. Όμως, αν όλα πάνε καλά στις αγορές, οι

αποδόσεις θα είναι υψηλότερες μόνον επειδή και η ανάληψη επενδυτικού κινδύνου

θα είναι υψηλότερη. Τίποτε δεν είναι τζάμπα στα οικονομικά.

Με τον επενδυτικό κίνδυνο να είναι μεγαλύτερος, υπάρχει η πιθανότητα – σε 40

χρόνια από σήμερα – πολλοί να βρεθούν με λιγότερα χρήματα από όσα απαιτούνται

για να πάρουν σύνταξη. Ακόμη και αν κάποιος πιστεύει πραγματικά ότι υπάρχουν

πράγματα στα οικονομικά που προσφέρονται δωρεάν, πάλι δεν υπάρχει λόγος να

πραγματοποιηθεί η ιδιωτικοποίηση: H κυβέρνηση μπορεί να κερδίσει από τις

επιπλέον αποδόσεις επενδύοντας τα δικά της κεφάλαια στο χρηματιστήριο. Ο

πρόεδρος Κλίντον, μάλιστα, πρότεινε να γίνει ακριβώς αυτό.

H ιδιωτικοποίηση δεν θα πετύχει τίποτε άλλο παρά να κάνει ακόμη χειρότερα τα

πράγματα. Ο Μπους προσπάθησε να τρομάξει την Αμερική για το μέγεθος του

προβλήματος και επιχείρησε να εξαπατήσει τους Αμερικανούς υποστηρίζοντας ότι η

ιδιωτικοποίηση θα λύσει το πρόβλημα. Το έλλειμμα στο Σύστημα Κοινωνικής

Ασφάλισης είναι πολύ μικρό μπροστά στα ελλείμματα που δημιουργήθηκαν από τις

περικοπές Μπους στη φορολογία των υψηλότερων εισοδημάτων ή σε σύγκριση με το

έλλειμμα του συστήματος υγειονομικής περίθαλψης των ηλικιωμένων. Γιατί αγνόησε

τα προβλήματα αυτά; Μήπως επιδιώκει άλλους στόχους;

Project Syndicate, Ιανουάριος 2005, www.project-syndicate.org

O Joseph Stiglitz είναι Νομπελίστας Οικονομίας 2001, καθηγητής

Οικονομικών στο αμερικανικό Πανεπιστήμιο Κολούμπια, πρώην πρόεδρος της

Επιτροπής Οικονομικών Συμβούλων του προέδρου Κλίντον, πρώην αντιπρόεδρος της

Παγκόσμιας Τράπεζας.