Το ευρωπαϊκό όνειρο, όπως το αντιλαμβάνεται ο Τζέρεμι Ρίφκιν, δεν είναι

πραγματοποιήσιμο στο πλαίσιο της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης. Αν το

πλαίσιο αυτό δεν αλλάξει, οι χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα αναγκαστούν, για

να γίνουν πιο ανταγωνιστικές στην παγκόσμια οικονομική αρένα, να ακολουθήσουν

έναν τύπο ανάπτυξης όπου η λογική της αγοράς θα κυριαρχεί όχι μόνο στον

οικονομικό αλλά και στον κοινωνικό και πολιτισμικό χώρο. Αυτό σημαίνει

αυξανόμενες ανισότητες, περιθωριοποίηση μιας σημαντικής μερίδας του πληθυσμού

και λιγότερο ικανοποιητικές συνθήκες εργασίας για τους περισσότερους. Σημαίνει

επίσης κοινωνική αποδιοργάνωση και παραπέρα ανάπτυξη ενός εγωκεντρικού

ατομισμού και ενός άκρατου καταναλωτισμού. Έτσι η Ευρώπη θα πρέπει να ξεχάσει

το «όνειρό» της και να ασπαστεί αυτό των Ηνωμένων Πολιτειών.

Βέβαια, ο Ρίφκιν έχει δίκιο όταν υποστηρίζει πως, ιδίως οι νέες γενιές, έχουν

στο πολιτισμικό επίπεδο μεταϋλιστικούς προσανατολισμούς. Τους ενδιαφέρει

λιγότερο ο ατομικός υπερπλουτισμός και η άνευ ορίων συσσώρευση υλικών αγαθών

και περισσότερο η ποιοτική ζωή, οι διαπροσωπικές σχέσεις και η αυτοπραγμάτωση.

Αυτή η τάση όμως εξουδετερώνεται από αντίθετες τάσεις στο οικονομικό και

πολιτικό επίπεδο. H Ευρώπη είναι όντως μια τεράστια αγορά, αλλά η οικονομία

της δεν έχει τον δυναμισμό της αμερικανικής οικονομίας και ούτε θα μπορέσει να

τον αποκτήσει αν δεν αλλάξει ριζικά τις δομές της κοινωνικής της οργάνωσης.

Έτσι, βλέπουμε μια βασική αντινομία μεταξύ της νεοφιλελεύθερης λογικής της

παγκόσμιας οικονομίας, από τη μια μεριά, και του ευρωπαϊκού οράματος, από την

άλλη. Μόνο μια αλλαγή στον τρόπο διακυβέρνησης του παγκόσμιου συστήματος προς

μια σοσιαλδημοκρατική κατεύθυνση θα έκανε εφικτή την υλοποίηση του ευρωπαϊκού

οράματος. Αυτή η αλλαγή είναι εφικτή αλλά προϋποθέτει, μεταξύ άλλων, την

πολιτική ενοποίηση της Ευρώπης και τη σταδιακή αυτονόμησή της από την

αμερικανική υπερδύναμη. Στην παρούσα φάση κάτι τέτοιο δεν φαίνεται να

συμβαίνει. Το πρόωρο άνοιγμα της E.E. προς τις χώρες της ανατολικής Ευρώπης

και ο ρόλος της Βρετανίας οδηγούν μάλλον στον ατλαντισμό, δηλαδή σε ένα

πλαίσιο όπου οι ΗΠΑ θα εξακολουθούν να κυριαρχούν οικονομικά, πολιτικά και

πολιτισμικά.

Συμπερασματικά: όσο η Γηραιά Ήπειρος παραμένει απλώς μια μεγάλη αγορά, όσο

αποτυγχάνει να εξελιχθεί σε έναν σοβαρό παίκτη στην παγκόσμια αρένα, δεν θα

μπορεί να πραγματοποιήσει το «όνειρό» της.

Ο Νίκος Μουζέλης είναι ομότιμος καθηγητής Κοινωνιολογίας στο London

School of Economics.