Θεραπεία – σοκ για το Iράκ

Με μία και μοναδική εξαίρεση τη στρατιωτική «νίκη», που δείχνει όλο και

περισσότερο πύρρειος, η περιπέτεια του προέδρου Μπους στο Ιράκ έχει σημαδευτεί

από απανωτές αποτυχίες. Δεν έχουν βρεθεί παρά ελάχιστα στοιχεία για όπλα

μαζικής καταστροφής και σύμφωνα με τον Ντέιβιντ Κέι, τον επικεφαλής επιθεωρητή

όπλων των ΗΠΑ, τα όπλα αυτά, είτε δεν υπήρξαν ποτέ είτε καταστράφηκαν πριν από

πολλά χρόνια. Απλώς ο Μπους δεν έδωσε σημασία στα στοιχεία που συγκεντρώθηκαν

από τους επιθεωρητές του ΟΗΕ και τα δεδομένα, στα οποία στήριξε την επίθεσή

του στο Ιράκ, φαίνεται ότι έχουν κατασκευαστεί, σε μεγάλο βαθμό.

Χωρίς σχέδιο

Και το χειρότερο; Είναι πλέον προφανές πως ο Μπους ποτέ δεν είχε σχέδιο για το

τι θα γίνει αφού τελειώσει ο πόλεμος, με αποτέλεσμα τώρα να επικρατεί αστάθεια

στη χώρα. Βέβαια, η Αμερική αποκατέστησε την τάξη εκεί που έπρεπε,

αποκαλύπτοντας πολλά σχετικά με το γιατί το Ιράκ είναι σημαντικό για τις ΗΠΑ:

όταν έπεσε η Βαγδάτη, το υπουργείο Πετρελαίου τέθηκε άμεσα υπό προστασία, ενώ

νοσοκομεία και μουσεία αφέθηκαν στην τύχη τους να λεηλατηθούν.

Ακόμη κι αν δεν υπήρξε ξεκάθαρη διαφθορά, όσον αφορά τα συμβόλαια – ύψους 7

δισ. δολαρίων – που ανατέθηκαν στη Χαλιμπάρτον, της οποίας πρόεδρος ήταν ο

σημερινό αντιπρόεδρος των ΗΠΑ Ντικ Τσένι, είναι βέβαιο ότι υπήρξαν ενδείξεις

ανάθεσης συμβολαίων σε… φίλους. H Χαλιμπάρτον και οι θυγατρικές της έχουν

κατηγορηθεί ότι εκμεταλλεύτηκαν τον πόλεμο για να βγάλουν χρήματα και

αναγκάστηκαν να επιστρέψουν εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια στην αμερικανική

κυβέρνηση.

Τώρα, συμφωνούν όλοι, το πιο σημαντικό – εκτός από το να δημιουργηθεί ένα

δημοκρατικό κράτος και να αποκατασταθεί η ασφάλεια – είναι να αναδομηθεί η

οικονομία. Τυφλωμένη από την ιδεολογία της, όμως, η κυβέρνηση Μπους φαίνεται

αποφασισμένη να εξακολουθήσει να κάνει λάθη αγνοώντας τα μαθήματα του

παρελθόντος.

Παραδείγματα αποτυχίας

Όταν έπεσε το Τείχος του Βερολίνου, οι χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και η

πρώην Σοβιετική Ένωση άρχισαν να περνούν στην οικονομία της αγοράς, γεγονός

που προκάλεσε πολλές συζητήσεις για το πώς θα έπρεπε να επιτευχθεί η μετάβαση

αυτή. Μια επιλογή ήταν η θεραπεία-σοκ, δηλαδή να πραγματοποιηθούν

ιδιωτικοποιήσεις με ταχείς ρυθμούς και να απελευθερωθούν άμεσα το εμπόριο, οι

τιμές και η ροή κεφαλαίων. H άλλη επιλογή ήταν να πραγματοποιηθεί σταδιακή

απελευθέρωση των αγορών, ώστε να εξασφαλιστεί ότι θα επικρατήσει νόμος και

τάξη.

Σήμερα, οι περισσότεροι συμφωνούν πως η θεραπεία-σοκ, τουλάχιστον όσον αφορά

τα μικροοικονομικά μεγέθη, απέτυχε και ότι χώρες όπως η Ουγγαρία, η Πολωνία

και η Σλοβενία, που επέλεξαν τη σταδιακή απελευθέρωση, κατάφεραν να

εξασφαλίσουν πολύ πιο ομαλή μετάβαση στην ελεύθερη οικονομία. Οι χώρες που

ακολούθησαν τη θεραπεία-σοκ είδαν τα εισοδήματα των πολιτών να μειώνονται και

τη φτώχεια να αυξάνεται κατακόρυφα.

Μία δεκαετία από τότε που άρχισαν οι μεταρρυθμίσεις, τα εισοδήματα σε πολλές

μετακομμουνιστικές χώρες βρίσκονται ακόμη σε επίπεδα χαμηλότερα από εκείνα που

καταγράφονταν πριν από τη μετάβαση. Ακόμη χειρότερα, η πρόγνωση για την

εγκαθίδρυση μιας σταθερής δημοκρατίας και την επιβολή του νόμου στις χώρες που

ακολουθούν τη θεραπεία-σοκ, είναι αποθαρρυντική.

Μεγαλύτερη δόση

H ιστορία μάς δείχνει ότι θα πρέπει κανείς να το σκεφθεί καλά πριν αποφασίσει

να εφαρμόσει τη θεραπεία-σοκ σε μια χώρα. Όμως, η κυβέρνηση Μπους – μαζί με

κάποιους επιλεγμένους Ιρακινούς – ωθεί τη χώρα σε μια ακόμη πιο δραστική

«θεραπεία» από αυτήν που ακολουθήθηκε σε χώρες της πρώην σοβιετικής επιρροής.

Πράγματι, οι υποστηρικτές της θεραπείας-σοκ πιστεύουν πως η αποτυχία οφείλεται

στο γεγονός ότι η θεραπεία απέτυχε, όχι λόγω της υπερβολικής ταχύτητας με την

οποία προωθήθηκαν οι μεταρρυθμίσεις, αλλά επειδή το ίδιο το σοκ δεν ήταν

αρκετά ισχυρό. Έτσι, οι Ιρακινοί καλύτερα να αρχίσουν να προετοιμάζονται να

λάβουν ακόμη πιο… κτηνώδη δόση.

Πεταμένα χρήματα

Αν οι προοπτικές του Ιράκ είναι τόσο ζοφερές όσο οι προβλέψεις μου, κάθε

είδους διεθνής συνεισφορά στην καθοδηγούμενη από τις ΗΠΑ ανοικοδόμηση της

χώρας δεν θα είναι τίποτε άλλο παρά χρήματα πεταμένα στα σκουπίδια. Αυτό δεν

σημαίνει ότι ο κόσμος πρέπει να εγκαταλείψει το Ιράκ. Όμως, η διεθνής

κοινότητα πρέπει να δώσει τα χρήματά της για ανθρωπιστικούς σκοπούς, όπως

νοσοκομεία και σχολεία, αντί να υποστηρίζει σχέδια που εκπονούν οι Αμερικανοί.

H Παγκόσμια Τράπεζα και άλλοι Οργανισμοί που θέλουν να βοηθήσουν παραχωρώντας

δάνεια, αντιμετωπίζουν ακόμη περισσότερες δυσκολίες. Το να χρεωθεί ακόμη

περισσότερο το Ιράκ, θα κάνει τα πράγματα χειρότερα. Αν η οικονομία του Ιράκ

εξασθενήσει λόγω ενός κακού προγράμματος ανοικοδόμησης που βασίζεται στη

θεραπεία-σοκ, η χώρα θα βρεθεί σε ακόμη χειρότερη θέση.

Το όνειρο των Αμερικανών εισβολέων στο Ιράκ ήταν να δημιουργηθεί μια σταθερή,

δημοκρατική και ευημερούσα Μέση Ανατολή. Όμως, το οικονομικό πρόγραμμα των ΗΠΑ

για την ανοικοδόμηση του Ιράκ βάζει τις βάσεις για τη δημιουργία φτώχειας και

χάους.

Project Syndicate, Φεβρουάριος 2004

Ο Joseph Stiglitz είναι καθηγητής Οικονομικών στο αμερικανικό

Πανεπιστήμιο Κολούμπια, πρώην επικεφαλής οικονομικών συμβούλων του προέδρου

Κλίντον, πρώην αντιπρόεδρος της Παγκόσμιας Τράπεζας

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΔΙΕΘΝΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ: ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΣ