διακοπές Παραδοσιακές γιορτές

Δεν είναι καθόλου τυχαίες ούτε οι ημερομηνίες ούτε τα δρώμενα. Αν γυρίσουμε

τον χρόνο πολύ πίσω, τότε που ο Χριστιανισμός δεν υπήρχε ως θρησκευτικό δόγμα,

θα δούμε τους αρχαίους Έλληνες και τους Ρωμαίους στη συνέχεια να έχουν πολλές

σημαντικές γιορτές την περίοδο αυτή.

Στις 17 Δεκεμβρίου, λίγες ημέρες πριν από το χειμερινό ηλιοστάσιο, τελούνταν

τα Σατουρνάλια – τα εξελληνισμένα Κρόνια – τα οποία διατηρήθηκαν

στη νεώτερη εποχή σε απόμερα ελληνικά χωριά της Θράκης, χρονικά μετατοπισμένα

τη Δευτέρα της Τυρινής. Στις 25 Δεκεμβρίου εκτός από τα «γενέθλια

του αήττητου Ήλιου» γιορτάζανε και τα Βρουμάλια

(χειμερινό ηλιοτρόπιο), με ιδιαίτερη μάλιστα λαμπρότητα έως τον 12ο αιώνα

(ακόμα και οι εκχριστιανισμένοι Έλληνες του Βυζαντίου!). H μεγαλύτερη γιορτή

απ’ όλες όμως ήταν αυτή των Καλανδών την 1η Ιανουαρίου (μία από τις 5

σημαντικότερες του ρωμαϊκού εορτολογίου) και στη συνέχεια ακολουθούσαν στις 3

Ιανουαρίου τα Βότα ή Βοτά (vota=ευχές), στις 4/1 τα

Λαρεντάλια και στις 7/1 η γιορτή του Ιανού. Όσες

χιλιετίες και αν πέρασαν, με όποιους τρόπους και αν προσπάθησε η χριστιανική

θρησκεία, οι τελετές αυτές με τις βαθιές ρίζες δεν χάθηκαν ούτε ξεχάστηκαν. Οι

συνήθειες της γιορτής των Καλανδών, ευρύτερα διαδεδομένες στον ελλαδικό χώρο,

διατηρήθηκαν κυρίως στη Θεσσαλία, τη Μακεδονία, τη Θράκη και την Κρήτη. Οι

Μάηδες στη Μαγνησία, οι καμουτζέλες στη Σύμη, οι καμπούχεροι στην Κρήτη, οι

εμπουσάριοι στην Κοζάνη, οι Αράπηδες και τα ρουκατζιάρια στην Μακεδονία,

προσέφεραν το απαραίτητο υλικό στη λαϊκή φαντασία ώστε να πλάσει τους

καλικάντζαρους. Το «δέσιμο» με την χριστιανική θρησκεία ήρθε μέσα από τους

μύθους του δέντρου που πριονίζουν οι καλικάντζαροι και με δοξασίες πως τα

παιδιά που θα γεννηθούν τη νύχτα των Χριστουγέννων γίνονται καλικάντζαροι

(εκτός εάν βαπτισθούν άμεσα), διότι έχουν συλληφθεί ανήμερα του Ευαγγελισμού

της Θεοτόκου.

ΟΙ ΓΙΟΡΤΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Πέρα από τα καστοριανά Ραγκουτσάρια, αυθεντικές και εξαιρετικής σημασίας είναι

οι τελετές των μικρών χωριών του Νομού Δράμας που διατηρούνται ζωντανές έως

τις ημέρες μας κατά την περιόδο των Θεοφανίων (κυρίως από 5 έως 8 Ιανουαρίου).

Στο Μοναστηράκι Δράμας βγαίνουν στους δρόμους οι Αράπηδες. Οι

μεταμφιεσμένοι ξεκινούν από τα χαράματα και κάνουν αγερμούς (δηλαδή,

πηγαίνουν από σπίτι σε σπίτι και χτυπούν τις πόρτες) χορεύοντας συνοδεία

παραδοσιακών οργάνων (γκάιντες – νταϊρέδες ή νταχερέδες – λύρες κ.ά.),

κάνοντας φαλικές κινήσεις. Στις 3 το μεσημέρι γίνεται ο μεγάλος χορός στην

πλατεία του χωριού, που βαστάει μέχρι το βράδυ. Στο κέντρο του κύκλου του

χορού επιτρέπεται να μπουν μόνο οι μεταμφιεσμένοι. Οι Αράπηδες φορούν μάσκα

από γιδοπροβιά και είναι σκεπασμένοι με κάπα φλοκωτή. Επάνω τους έχουν 3

κουδούνια (χυτά) ή 3 μπατάλια (σφυρήλατα κουδούνια). Μαζί με τους Αράπηδες

ακολουθούν τον χορό οι Γκιλίγκες (άντρες ντυμένοι γυναίκες), οι Παππούδες

(ντυμένοι με την παλιά αγροτική φορεσιά της περιοχής) και οι Τσολιάδες (στο

κεφάλι φορούν μάυρα κρόσια ως τον λαιμό που συμβολίζουν τα δάκρυα για την

πατρίδα), οι οποίοι «στολίζουν» με συγκεκριμένες κινήσεις τον πρωτοχορευτή.

Παρόμοια είναι η τελετή των Αράπηδων στον Ξηροπόταμο Δράμας, αλλά στο

μικρό χωριό Πύργοι έχουμε αρκετές διαφοροποιήσεις. Κατ’ αρχήν,

συμμετέχουν όλοι οι κάτοικοι πειράζοντας ο ένας τον άλλον και οι μεταμφιέσεις

των Αράπηδων έχουν πολλά «υπονοούμενα» πάντα σε σχέση με τη γονιμότητα

(φαλλοί, στήθια με καλαμπόκια κ.λπ.). Επίσης, χτυπάνε κουδούνια για να

μαζέψουν τον κόσμο στην πλατεία και όποιος φύγει από τον κύκλο του χορού τον

βάφουν με καρβουνόσκονη (τώρα χρησιμοποιούν βερνίκι παπουτσιών!) Το βράδυ όλοι

περιμένουν να φάνε νταβανίτσκα (πλιγούρι με κρέας γίδας και κόκκινο πιπέρι).

Στη Νικίσιανη Καβάλας ο θίασος των Αράπηδων κάνει αργές βαριές φαλλικές

κινήσεις με πολλά χτυπήματα και ήχους για να φύγει το κακό. Επίσης,

πραγματοποιείται και η τελετουργία της Πάλης των Αράπηδων. Ένας νέος

και ένας γέρος παλεύουν μεταξύ τους, ο γέρος πεθαίνει και στη συνέχεια

ανασταίνεται! Το γλέντι και εδώ κρατάει μέχρι το βράδυ.

Στο χωριό Βώλακας Δράμας γίνονται τα Καρναβάλια και οι

Αρκούδες. Οι κινήσεις των μεταμφιεσμένων στις Αρκούδες είναι ξεκάθαρα

φαλλικές κρατώντας ένα μεγάλο κουδούνι («Τράκα» – που βάζουν στις αγελάδες).

Οι βωμολοχίες δίνουν και παίρνουν, ενώ χτυπούν ελαφρά τον κόσμο για το καλό!

Στο χωριό Πετρούσα Δράμας γίνεται η τελετή της Καμήλας.

Κουβαλώντας ένα ξύλινο ομοίωμα του ζώου κάνουν αγερμούς (από σπίτι σε σπίτι)

συνοδεία μακεδονικής λύρας και νταϊρέδων. Όλο το χωριό καταλήγει στην αυλή του

σχολείου για τον μεγάλο χορό.

Τελευταία αφήσαμε τα πολύ σημαντικά «Μπαμπούγερα» που γίνονται στο

χωριό Καλή Βρύση Δράμας. Οι μεταμφιεσμένοι είναι τράγοι με κέρατα και

μεγάλα δόντια (από φασόλια), φορούν 5 κουδούνια (4 χυτά και 1 σφυρήλατο) και

καμπούρα στην πλάτη. Στο χέρι τους κρατούν ένα σακουλάκι (παλιότερα είχαν

στάχτη για να λερώνει… τώρα άχυρο!), με το οποίο χτυπούν στην πλάτη τον

κόσμο για το καλό. Ο χορός των μεταμφιεσμένων είναι προπομπός σε πορεία ενός

εικονικού γάμου όπου τα Μπαμπούγερα, κλέβουν τη νύφη, αλλά ο γαμπρός την

παίρνει πάλι πίσω και ξεκινάει ο μεγάλος χορός στη μέση του χωριού!

Διεύθυνση: Γιάννης Ντρενογιάννης * Υπεύθυνος Ύλης: Χρήστος Λιάλιος