Aνάμεσα σε παράδεισο και κόλαση

Εκ πρώτης όψεως, η εβδομάδα είναι εντελώς, μα εντελώς «Πολίτικη κουζίνα»…

Εσωτερικώς και διακριτικώς είναι συναρπαστική. Μόνο για τους περίεργους και

τους απαιτητικούς. Ο λόγος ακούει στο όνομα Φράνσις Μπέικον. Του μέγιστου

Φράνσις Μπέικον. Του καλλιτέχνη που ράντισε τη ζωγραφική του 20ού αιώνα με

θεϊκή ευλογία. Πριν λοιπόν από μερικά χρόνια – ναι ακριβώς μερικά, γιατί τούτο

εδώ το κρυφό διαμάντι ανασύρθηκε από την σκόνη – ο Άγγλος σκηνοθέτης Τζον

Μέιμπουρι αποφασίζει να κάνει ταινία την διαδρομή του Μπέικον από τον

παράδεισο στην κόλαση και τούμπαλιν. Δηλαδή η περίπτωση μοιάζει με βιογραφία,

μία ακόμα βιογραφία, κάτι σαν αναπαραστατικό ντοκιμαντέρ, αλλά όσο εγώ έχω

σχέση με τον Ράμσφελντ, άλλο τόσο έχει αυτός ο διάβολος με το λιβάνι. Για να

σας δώσω να καταλάβετε, έπειτα από δύο ώρες μαστιγώματος από ανελέητες

σταγόνες ιδρώτα, το «Love is a devil» («H αγάπη είναι ο δάβολος») μετατρέπεται

στο ακριβέστερο και πλέον εύστοχο: Art is the Devil!

Μια ύπουλη νύχτα κάποιο κλεφτρόνι επιχειρεί να ξαφρίσει το εικαστικό

καμάρι της Γηραιάς Αλβιώνος Εκείνος ξυπνάει από τις ψιθυριστές κινήσεις του

ανυποψίαστου εισβολέα και με την παροιμιώδη ψυχραιμία Άγγλου τού προτείνει την

εξής εξωφρενική ανταλλαγή: Πάρε ό,τι θέλεις, του λέει, αλλά με την προϋπόθεση

να έρθεις στο κρεβάτι μου! Ακριβώς έτσι άρχισε μια από τις πιο διάσημες

καταραμένες ερωτικές σχέσεις στην ιστορία των μεγάλων καλλιτεχνών. Με την εξής

κατάληξη, ο μεν πρωτόγονος, σχεδόν αναλφάβητος, αλλά νέος, ωραίος και καρπερός

εραστής να κονιορτοποιηθεί εις τα εξ ων συνετέθη, ο δε «σύζυγος» να ζήσει και

να βασιλεύσει. Ο λόγος αυτής της διαστροφικής αντιστροφής είναι ένας και

μοναδικός: φυσικά ο σχιζοειδής διχασμός από τον οποίο πάσχουν όλες σχεδόν οι

μεγαλοφυΐες ανά τους αιώνες. H χαριτωμένη ερώτηση του Γούντι Άλεν παραμένει

πάντα επίκαιρη: Ποιον αγαπάς περισσότερο, τον καλλιτέχνη ή τον άνθρωπο;

Δηλαδή, ο Τζον Μέιμπουρι αντί να κάνει, ως εθνικοπατριωτικώς όφειλε,

μια αγιογραφία για τον επιφανέστερο των συμπολιτών του, σκηνοθετεί με πυρετώδη

και παροξυστικό μεγαλείο τη διαβολογραφία ενός καλλιτέχνη, που ο διχασμός του

ανάμεσα στη χυδαιότητα και τη μεγαλοσύνη ήταν τόσο χασματικός όσο είναι η

απόσταση από τα έγκατα της γης στον ουρανό! Μέσα σε κλάσματα δευτερολέπτου

αυτός ο ιδιοφυής και χαρισματικός καλλιτέχνης πηγαινοερχόταν από τον Σατανά

στον Χριστό. Από τους σκουπιδοτενεκέδες των πιο κακόφημων δρόμων του Λονδίνου,

στον οίστρο του πιο δημιουργικού ζωγράφου του πλανήτη. Με ένα κοπάδι

ομοφυλόφιλων (αρσενικοθήλυκων και θηλυκοαρσενικών) κυκλοφορούσε στα μπαρ, στην

τσόχα και στα σαλόνια, περιφέροντας τις πιο ανατριχιαστικές χυδαιότητες με το

πιο κυνικό και πρόστυχο ύφος που θα ‘κανε τα μάγουλα καραγωγέα να κοκκινίσουν.

Και την άλλη στιγμή, μόνος απέναντι στον… καθρέφτη του, εκένωνε στον καμβά

του απίστευτες ποσότητες συσσωρευμένης ευαισθησίας. Ένας οδοστρωτήρας αφιλίας,

τζόγου, διαστροφών, κυνισμού και εγωκεντρισμού, φωταγωγημένος με τα χαρίσματα

όλης της πλάσης! Ανατριχιαστικό…

Φανταστείτε πως αυτός ο σπουδαίος Μπέικον προτιμούσε από τα αισθήματα

να βλέπει δύο άντρες στο κρεβάτι, ήταν τόσο αισιόδοξος όσο το τίποτα και η

μόνιμη παλιοπαρέα του ήταν γι’ αυτόν η ζωντανή ενσάρκωση του πάτου! Εν ολίγοις

και όπως ο ίδιος έλεγε «ρίχνω πετονιά στον υπόνομο να δω τι θα πιάσω». Κι αν

κανείς τον ρωτούσε: «Μα Φράνσις, πώς μπορείς;» εκείνος κοιτώντας στον βυθό της

λονδρέζικης μπουρζουαζίας θα απαντούσε «τι σόι ποιητής θα ήμουν, αν

αισθανόμουν ντροπή;».

Αν ύστερα απ’ αυτό το ακραίο και προκλητικό σκωτσέζικο ντους βρει κανείς τον

χρόνο και πολύ περισσότερο το κουράγιο να αναρωτηθεί για την αιτία που

προκαλεί αυτό τον διχασμό, θα σκοντάψει πάνω στα κομμάτια ενός παραμορφωτικού

καθρέφτη. H διαβολογραφία του Μπέικον είναι το κάτοπτρο μιας κοινωνικής

πραγματικότητας. H ασταμάτητη χυδαιότητά του δεν ήταν τίποτε άλλο από το

αδιάβροχό του. Προκλητικά επιθετικός και κυνικά χλευαστικός στην «οικογένειά»

του, αλλά απίστευτα τρυφερός και δημιουργικός στην καλλιτεχνική μοναξιά του.

H ζωντανή έκφραση μιας διαρκούς αναπαραγωγικής διαδικασίας. Ο πιο

«φτηνός» και έσχατος ανάμεσα στους «φτηνούς» και έσχατους της λονδρέζικης

αφρόκρεμας και ταυτόχρονα ο πιο σαρκαστικός και ανελέητος γελοιογράφος τους.

Είμαι (στη νιοστή δύναμη) αυτό που Είσαι. Και όσο είμαι αυτό που είσαι, τόσο

περισσότερο λυτρώνομαι απ’ αυτό που είμαι. Γιατί είναι φανερό πως η συνειδητή

και μερικές φορές τεχνητή έκλυση μεγάλης ποσότητας χυδαιότητας από μέσα μας

λειτουργεί σαν την Κολυμβήθρα του Σιλωάμ. Ξεπλένει και μας απελευθερώνει από

τον Σατανά. Γιατί όπως έλεγε και έκαμε ο Πιέρ Πάολο Παζολίνι, αν κάποιος είναι

από την φύση, τις συγκυρίες, τα χαρίσματα, τις συμπτώσεις και την εποχή του

ταγμένος να φτάσει στο άπειρο, πρέπει οπωσδήποτε να ξεκινήσει από το μηδέν και

τα σκουπίδια!

Ποπ κορν Λουδοβίκου του IE’

Πρόκειται για το ριμέικ μιας παλιάς γαλλικής περιπέτειας. Με την εξής διαφορά.

Στη σκηνοθεσία αντί για Κριστιάν Ζακ, ο Ζεράρ Κραβτζίκ (ευνοούμενος του Λικ

Μπεσόν) και αντί για Τζίνα Λολομπρίτζιτα η Πενέλοπε Κρουζ. Τουτέστιν, «Φανφάν

ο τουλίπας» Με απλά λόγια, πώς θα ξεσκονίσουμε, θα γυαλίσουμε και θα

μετατρέψουμε ως χάμπουργκερ μια ταινιούλα του ’50.

Με μια ιστοριούλα που διαδραματίζεται στη Γαλλία στα μέσα του 18ου αιώνα με

φόντο τη βασιλεία του Λουδοβίκου IE’, με ήρωα έναν παιχνιδιάρη τυχοδιώκτη,

λάτρη του ξίφους και του ποδόγυρου, και ηρωίδα μια γοητευτική πεταχτούλα.

Δηλαδή Βενσάν Περέζ πέφτει πάνω στην Κρουζ με αποτέλεσμα αυτοί να ζήσουν καλά,

εγώ δε να περάσω μιάμιση ώρα πληκτικότερα!

H αγιογραφία… του Φράνκο

Μεταλλαγμένες εικόνες, μεταλλαγμένα τρόφιμα, μεταλλαγμένη Ιστορία. Την

τελευταία δεκαετία από το πλιάτσικο στον Περσικό Κόλπο οι πλαστογράφοι

παραμέρισαν τα γεγονότα και την αλήθεια και βάλθηκαν να ξαναγράψουν την

Ιστορία. H περίπτωση της ισπανικής… καλπονοθείας υπό τον τίτλο «Soldados de

Salamina» («Στρατιώτες της Σαλαμίνας») του Νταβίντ Τρουέμπα θα κάνει τα κόκαλα

του Χεμινγουέι να τρίζουν!

Επί 112 λεπτά συμβαίνουν τα εξής: Νεαρή συγγραφέας και ιστορικός που σκαλίζει

την περίπτωση του Ραφαέλ Σάντζες Μάθας (επιφανούς στελέχους της Πέμπτης

Φάλαγγας και υπουργού της πρώτης κυβέρνησης του Φράνκο) πέφτει πάνω στο εξής

περιστατικό. Αφού λέει τον συνέλαβαν οι Δημοκρατικοί και μαζί με πολλούς

άλλους τον ετοίμαζαν για εκτέλεση, και αφού εκείνος μέσα στην σύγχυση

ξεγλιστράει και το σκάει και αφού κάποιος αντάρτης θα τον εντοπίσει μέσα στο

δάσος, τελικώς ο άνθρωπος γλιτώνει. Πως; Ως εξής. Με το που τον εντοπίζει ο

απλός αντάρτης κάποιος από πίσω του φωνάζει: «Βρήκες κανέναν εκεί;». Όχι

απαντάει. Αποτέλεσμα. Ο μεν Μάθας έγινε υπουργός η δε Ισπανική Δημοκρατία

γκρεμίστηκε στα τάρταρα. Γιατί η μισή αλήθεια και ακόμα περισσότερο το ένα

χιλιοστό της αλήθειας μάς κάνει ένα μεγάλο ψέμα.

Για να καταλάβετε τι ακριβώς συμβαίνει μ’ αυτή την… αποκατάσταση της

Ιστορίας, τα 2/3 του χρόνου καταναλώνονται στην (προφορική η και

αναπαραστατική) εξιστόρηση του ίδιου γεγονότος. «Βρήκες κανέναν εκεί;». Όχι.

Ζήτω ο Μάθας. Μία, δύο, τρεις. Κάπου στην πέμπτη επανάληψη αρχίζεις να

ψελλίζεις το εξής δίλημμα: Ή ο σκηνοθέτης μάς εκλαμβάνει ως ανεγκέφαλο κοπάδι

ανιστόρητων θεατών ή ώδινεν όρος και έτεκεν μυν. Γιατί χιλιάδες περιστατικά,

ανάλογα και περισσότερο τραγικά έλαβαν χώρα στην διάρκεια αντιπαραθέσεων,

συγκρούσεων, εμφυλίων συρράξεων και πολέμων Γιατί ακόμα σε τέτοιες συνθήκες,

σε τόσο αδυσώπητες περιστάσεις, σε τόσο ακραίες καταστάσεις, ο θάνατος είναι ο

μόνιμος σύντροφός σου, αλλά και γιατί απομονώνοντας επιλεκτικά τα γεγονότα

είναι εύκολο, για να μην πω σχεδόν αυτονόητο, πως ακόμα και την απόπειρα

δολοφονίας του Γ. Παπαδόπουλου να δείξεις, μπορείς πανεύκολα να φτάσεις στην

αγωνία, τη συγκίνηση και το δράμα που έζησε εκείνη τη στιγμή η Δέσποινα!

Έτσι ακριβώς με αυτή τη λογική και με το περισπούδαστο ύφος έρευνας που ψάχνει

και σέβεται την ιστορική αλήθεια, τα πάντα διαστρέφονται. Το πραξικόπημα του

Φράνκο, η συμβολή του Χίτλερ, η εθελοντική συμμετοχή εκατοντάδων χιλιάδων

δημοκρατικών απ’ όλα τα σημεία του πλανήτη για την διάσωση της Ισπανικής

Δημοκρατίας, η εξολόθρευση της Γκερνίκα από τις βόμβες της ναζιστικής Γερμανία

και, τέλος, η επιβολή μιας στυγνής δικτατορίας η οποία μάλιστα λειτούργησε ως

πρόκριμα για τη φρίκη του B’ Παγκοσμίου Πολέμου. Εν τέλει, τι ήταν ο εμφύλιος

στην Ισπανία; Το δράμα που έζησαν οι λεβέντες του Φράνκο από τους αιμοβόρους

του Δημοκρατικού Στρατού! Τι ήταν ο Μάθας; Περίπου ιερομάρτυς. Για κάποιον

αδιάβαστο, αλλά και για όσους επιπόλαια άκουσαν περί ισπανικού εμφυλίου, όλα

μοιάζουν με το περιστατικό στον Μελιγαλά!

Και για να μη χρονοτριβούμε, ένα πράγμα κατάλαβα. H πρόθεση του Τρουέμπα, αλλά

και του Χαβιέρ Θέρκας που έγραψε το ομότιτλο μυθιστόρημα, ήταν η επούλωση των

πληγών, η επανένωση των δύο Ισπανιών και η συμφιλίωση του αριστερού πατέρα με

τον δεξιό του γιο! Στο βιβλίο το αποτέλεσμα ισορρόπησε με την πρόθεση. Στις

κινούμενες εικόνες, εκεί όπου είσαι υποχρεωμένος να εικονογραφήσεις και να

αναπαραστήσεις με συγκεκριμένα υλικά και να δώσεις μορφή στις αφηρημένες

λέξεις, εκεί ακριβώς στη δύσκολη αυτή διαδικασία μετασχηματισμού και

μεταμόρφωσης, ο Τρουέμπα με τα ίδια του τα χέρια άνοιξε και έθαψε την ταινία

του στους μαζικούς τάφους του Φράνκο. Γιατί όπως λένε και στο χωριό μου, άλλα

τα μάτια του λαγού κι άλλα της κουκουβάγιας!

Εξάσφαιρα με αρχές και καρδιά

Το «Open range» η αλλιώς (και ελληνικώς) «Ο άγραφος νόμος της Δύσης» μοιάζει

με αγαπησιαριάκη περίληψη κορυφαίων στιγμών του Western. Μια περίληψη γραμμένη

με την καρδιά ενός ταλαντούχου απόφοιτου σχολής κινηματογράφου με το όνομα

Κέβιν Κόστνερ! Δύο γελαδάρηδες που περιφρονούν τους νεοσύστατους νόμους των

μεγάλων τσιφλικιών της Αμερικής του 1880 και που αφήνουν τα κοπάδια τους να

βόσκουν στα ελεύθερα λιβάδια εμπλέκονται σε τελικό, αιματηρό, ξεκαθάρισμα

λογαριασμών με την Άγρια Συμμορία. Μια συμμορία που αποτελείται από τις

(συνήθεις στο παραδοσιακό γουέστερν) δυνάμεις: ο μεγαλοκαρχαρίας της περιοχής,

η συμμορία του και ο τοποτηρητής του με τη στολή και το σήμα του σερίφη.

Το αποτέλεσμα αυτής της αναμέτρησης – του Κόστνερ με την παράδοση, δηλαδή με

Χάουαρντ Χοκς, Σαμ Πέκινπα και Κλιντ Ίστγουντ – είναι μαχαίρι διπλής κόψεως.

Από τη μία προσέρχεται στους Αγίους Τόπους με θρησκευτική ευλάβεια απλού και

φτωχού προσκυνητή και προσεύχεται στους αφηγηματικούς κώδικες, τις ιδεολογικές

αρχές και τις εικαστικές εμβληματικές περιγραφές του καθαρόαιμου γουέστερν.

Από την άλλη όμως οι ώμοι του δεν αντέχουν να σηκώσουν το βάρος των συμβόλων

και των εικόνων. Για να σας δώσω να καταλάβετε το πρώτο ημίωρο θυμίζει το

«Κόκκινο ποτάμι», κάπου στη μέση παραπέμπει στην «Άγρια συμμορία» και στο

τελευταίο ημίωρο, εκεί όπου ενορχηστρώνει, επαρκώς και ενίοτε συναρπαστικώς το

τελικό ξεκαθάρισμα, αναμειγνύει το «Ρίο Μπράβο» με τους «Ασυγχώρητους» του

Κλιντ Ίστγουντ. Δίκοπη η ταινία, δίκοπο το αποτέλεσμα. Από τη μια η σκηνοθεσία

είναι θεόγυμνη από κάθε είδους επιτηδευμένη πρωτοτυπία (πράγμα που της

κοστίζει στα ταμεία). Από την άλλη όμως ο παλιομοδίτικος σεβασμός της και οι

παραδοσιακές της αρχές συγκινούν και αιχμαλωτίζουν. Γιατί σήμερα, περισσότερο

από άλλοτε, είναι χρήσιμο να θυμηθούμε όχι μόνο τις πηγές και τους προγόνους,

αλλά κάτι ακόμα πιο ουσιώδες. Πως πριν από το «χαρτί», το σπλάτερ και το ποπ

κορν, η αμερικανική «περιπέτεια» ήταν το πρωτογενές υλικό που τροφοδότησε την

ηρωική φαντασία μας. Σαν να λέει ψιθυριστά αυτός ο μοναχικός καουμπόη του

Χόλιγουντ: Έτσι, για το Γουέστερν, ρε γαμώτο!

Τα Oscar της εβδομάδας

Καλύτερης ταινίας: «H αγάπη είναι διάβολος»

Σκηνοθεσίας: Τζον Μέιμπουρι (της αγάπης)

Ρεσιτάλ ερμηνείας: Ντέρεκ Τζάκομπι (Φράνσις Μπέικον ο διάβολος)

Γουέστερν: «Ο άγραφος νόμος της Δύσης»

Παράδοσης: Ο ίδιος νόμος

Ανδρικού ρόλου: Ρόμπερτ Ντιβάλ (της Δύσης)

Αναλφαβητισμού: «Στρατιώτες της Σαλαμίνας»

Πλαστογραφίας: Οι στρατιώτες του… Φράνκο

Γαλλικού ποπ κορν: «Φανφάν ο τουλίπας»