AΦIEPΩMA Mικρασιατική καταστροφή Tο «φθινόπωρο της κάθαρσης»

ΤΟΝ ΑΥΓΟΥΣΤΟ της τραγωδίας διαδέχθηκε το «καυτό» καλοκαίρι του ’22, το

«φθινόπωρο της κάθαρσης».

H συνειδητοποίηση του μεγέθους της Καταστροφής, τα συρρέοντα πλήθη των

εξαθλιωμένων προσφύγων, η απειλή να χαθεί και η Θράκη και η άμεση ανάγκη να

ανασυγκροτηθεί αξιόμαχος Στρατός, αλλά και να τιμωρηθούν οι υπαίτιοι της

τραγωδίας ωθούν τα διασωθέντα στρατιωτικά σώματα στη Χίο και τη Λέσβο υπό την

ηγεσία των συνταγματαρχών, Νικολάου Πλαστήρα, Στυλιανού Γονατά,

και του αρχιπλοιάρχου, Δημ. Φωκά, σε συνεννόηση με τον αρχηγό

του Στόλου, Χατζηκυριάκο να επαναστατήσουν κατά του Κωνσταντινικού

καθεστώτος των Αθηνών.

H Επανάσταση με προκήρυξή της στις 11 Σεπτεμβρίου ζητεί την παραίτηση

του βασιλιά Κωνσταντίνου, την άμεση διάλυση της Εθνοσυνέλευσης, τον

«σχηματισμό αχρόου και εμπνεούσης εμπιστοσύνης στην Αντάντ» κυβέρνησης,

ενίσχυση του Θρακικού Μετώπου.

H Επανάσταση από την πρώτη στιγμή δεν απέκρυψε την πρόθεσή της να τιμωρήσει

παραδειγματικά τους υπεύθυνους της Μικρασιατικής Καταστροφής.

Την 14η Σεπτεμβρίου κι ενώ οι επαναστατικές δυνάμεις αποβιβάζονταν στο Λαύριο

και κατευθύνονταν προς την Αθήνα, ο βασιλιάς Κωνσταντίνος υπέβαλε παραίτηση

και έπαιρνε και πάλι τον δρόμο της εξορίας. Την ίδια μέρα η Επαναστατική

κυβέρνηση διέταξε τη σύλληψη και φυλάκιση πολιτικών και στρατιωτικών, οι

οποίοι εθεωρούντο υπεύθυνοι για την Μικρασιατική Καταστροφή. Οι Δ. Γούναρης,

N. Στράτος, Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης, Γ. Μπαλτατζής, N. Θεοτόκης, Γ.

Χατζηανέστης, M. Γούδας και Ξ. Στρατηγός, κατηγορούμενοι για εσχάτη

προδοσία δικάσθηκαν από Έκτακτο Στρατοδικείο.

H δίκη, μία από τις συνταρακτικότερες από την απελευθέρωση της χώρας, άρχισε

την 31η Οκτωβρίου και το πρωί της 15ης Νοεμβρίου ο τραγικός επίλογος γράφτηκε

στο Γουδί με την εκτέλεση των «έξι», Δ. Γούναρη, N. Θεοτόκη, N. Στράτου, Γ.

Μπαλτατζή, Πέτρου Πρωτοπαπαδάκη και του αρχιστράτηγου της ήττας, Γ.

Χατζηανέστη.

Την ίδια στιγμή η κατάσταση στην Ελλάδα έχει ως εξής: 1.500.000 πρόσφυγες,

«αξιολύπητοι, στερημένοι από κάθε πόρο ζωής, άστεγοι και εξαντλημένοι,

γεμίζουν τους δρόμους των πόλεων και των χωριών, ικετεύοντας την προστασία του

Κράτους και της Κοινωνίας». Οι ηγέτες της Επανάστασης, αναγνωρίζοντας το

προβάδισμα στον Νικόλαο Πλαστήρα, κινούνται δραστήρια με πρώτο μέλημα

την ανασυγκρότηση του Στρατού του Έβρου, προκειμένου να αντιμετωπισθούν οι

κίνδυνοι για τη Θράκη και αναθέτουν την εκπροσώπηση της χώρας στο εξωτερικό

στον Ελευθέριο Βενιζέλο εν όψει σύγκλησης της Διάσκεψης της

Λωζάννης.

Πηγές

Ι. Πηγές ως προς τις μαρτυρίες:

1. H Έξοδος, Τόμ. A’: Μαρτυρίες από τις επαρχίες των δυτικών

παραλίων της Μικρασίας. Πρόλογος: Γ. Τενεκίδης. Εισαγωγή, επιλογή

κειμένων, επιμέλεια: Φ.Δ. Αποστολόπουλος, Αθήνα, Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών,

1980.

2. H Έξοδος, Τόμ. B’: Μαρτυρίες από τις επαρχίες της

Κεντρικής και Νότιας Μικρασίας. Εισαγωγή – εποπτεία: Πασχάλης M.

Κιτρομηλίδης. Επιμέλεια: Γιάννης Μουρέλος, Αθήνα, Κέντρο Μικρασιατικών

Σπουδών, 1982.

3. H Έξοδος, Τόμ. Γ’ και Δ’: Μαρτυρίες από τις επαρχίες του

Παράλιου και Μεσογειακού Πόντου, Αθήνα, Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών.

(Υπό έκδοση)

II. Πηγές ως προς τις φωτογραφίες:

1. Φωτογραφικό Αρχείο Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών.

2. [OCTAVE MERLIER]

Ο τελευταίος Ελληνισμός της Μικράς Ασίας. Το έργο του Κέντρου

Μικρασιατικών Σπουδών, 1930 – 1973, Αθήνα, Κέντρο Μικρασιατικών

Σπουδών, 1974.

3. Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών. Εξήντα πέντε χρόνια

επιστημονικής προσφοράς. Αποτίμηση και Προοπτική. Πρόλογος –

επιμέλεια: Πασχάλης M. Κιτρομηλίδης, Αθήνα, Κέντρο

Μικρασιατικών Σπουδών, 1996.

4. Υπουργείο Πολιτισμού / Διεύθυνση Λαϊκού Πολιτισμού – Κέντρο

Μικρασιατικών Σπουδών – Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος, Ο

τελευταίος Ελληνισμός της Μικράς Ασίας [Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, 2

Δεκεμβρίου 2002 – 18 Απριλίου 2003], Αθήνα, 2002.