Η τραγωδία των προσφύγων, ιδίως οι εβδομήντα άνθρωποι που βρήκαν τον θάνατο μέσα σε ένα φορτηγό-ψυγείο στην Αυστρία, μου θύμισε μια καταπληκτική νουβέλα του Γασάν Καναφάνι, του σημαντικότερου παλαιστίνιου πεζογράφου, ο οποίος δολοφονήθηκε το 1972, μόλις τριάντα έξι χρονών, από τις μυστικές υπηρεσίες του Ισραήλ. Η νουβέλα λέγεται «Ανθρωποι στον ήλιο» (στα ελληνικά κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Καστανιώτη πριν από πολλά χρόνια και δεν ξέρω αν υπάρχει ακόμη στο εμπόριο). Μιλάει για μια ομάδα απόκληρων Παλαιστινίων που αποφασίζουν να πάνε λαθραία στο Κουβέιτ για να βρουν δουλειά και διασχίζουν την πυρωμένη αραβική έρημο κλεισμένοι σε ένα βυτιοφόρο. Ο τίτλος είναι αφενός ειρωνικός, αφού οι άνθρωποι αυτοί δεν έχουν στον ήλιο μοίρα, αφετέρου μακάβριος, γιατί ο ήλιος θα γίνει η φριχτή μοίρα τους. Το μαρτύριο της προσφυγιάς έχει δυστυχώς μακρά ιστορία σε αυτή την περιοχή του κόσμου.

Ενας μεταμφιεσμένος πράκτορας της Αντιτρομοκρατικής καραδοκεί αιώνια, σε ένα μπαρ των Εξαρχείων, να προδοθεί ο ύποπτος τον οποίο του έχει ανατεθεί να παρακολουθεί. Σε ένα άλλο μπαρ μια νεαρή συγγραφέας ακούει, μεταξύ θυμηδίας, σαρκασμού και απορίας, έναν μεσήλικα να της διηγείται πώς η εξωσυζυγική σχέση του κατέληξε σε μια αλλόκοτη αντιστροφή ρόλων. Τη νύχτα που φλέγεται το κέντρο της Αθήνας και αποτεφρώνεται το Αττικόν ένας κριτικός κινηματογράφου ακολουθεί τον αινιγματικό φίλο του στην Πάρνηθα για να θάψουν στην καμένη γη ένα σκυλί. Ενας υποαπασχολούμενος, προσεχώς άνεργος πενηντάρης πολιορκείται από αντιφατικά συναισθήματα και σκέψεις καθώς συνοδεύει τη μητέρα του στην τράπεζα, όπου αυτή θα εισπράξει την παχυλή σύνταξή της. Τα τέσσερα εκτενή διηγήματα της συλλογής του Κώστα Κατσουλάρη «Νυχτερινό ρεύμα» (Πόλις) έχουν μεγάλη εσωτερική δύναμη και πολλαπλές νοηματικές αντηχήσεις.

Στη διάρκεια της συγγραφικής διαδρομής του, που άρχισε πριν από δεκαοκτώ χρόνια με την εξαιρετική νουβέλα «Ιστορίες από τον αφρό», ο 47χρονος σήμερα Κώστας Κατσουλάρης διαμόρφωσε ένα ξεχωριστό προφίλ. Θα μπορούσε κανείς να πει ότι είναι ένας σύγχρονος αθηναιογράφος, γιατί οι περισσότερες ιστορίες του διαδραματίζονται στο κέντρο της Αθήνας και έχουν για πρωταγωνιστές κατοίκους του. Αλλά ο χαρακτηρισμός αυτός θα ήταν επιπόλαιος, γιατί το κεντρικό θέμα του Κατσουλάρη είναι η σύγχυση της συνείδησης και των διαπροσωπικών σχέσεων στον σύγχρονο κόσμο. Οι ήρωές του περιέρχονται με τις πράξεις τους σε μια θέση που κλονίζει ή ανατρέπει την έτσι κι αλλιώς ασταθή αυτοεικόνα τους. Η ειρωνεία των καταστάσεων, συχνά και του ύφους, δεν κρύβει ένα βαθύτερο αίσθημα ματαίωσης και υπαρξιακής αμηχανίας. Ολα αυτά βρίσκουν αρτιότερη έκφραση στα διηγήματα και στις νουβέλες του Κατσουλάρη παρά στα μυθιστορήματά του.

Το ομότιτλο με τη συλλογή διήγημα «Νυχτερινό ρεύμα» προβάλλει στο τοπίο της οικονομικής κρίσης τις αμφιθυμίες και τις συναισθηματικές εκκρεμότητες των οικογενειακών δεσμών. Αλλά τις εντυπώσεις κλέβει το διήγημα «Αβερελ», που περιγράφει με φοβερό νεύρο το ιδιότυπο μπρα ντε φερ ανάμεσα στον ασφαλίτη και στον ενδεχόμενο τρομοκράτη από την οπτική γωνία του πρώτου (σε όλες τις ιστορίες του βιβλίου αναλαμβάνει την αφήγηση ένα από τα πρόσωπά τους). Η ατέρμονη αβεβαιότητα του πράκτορα για τον ρόλο του υπόπτου, αλλά και των άλλων προσώπων του μπαρ, γίνεται αβεβαιότητα και για τον δικό του ρόλο, όπου χωνεύεται ολοένα περισσότερο ο εαυτός του.

Τελευταία Νέα