Στην αύξηση των δημοσίων εσόδων στοχεύουν οι πρόσφατες μεταρρυθμίσεις για το νέο Κληρονομικό Δίκαιο, το οποίο σε λίγες μέρες αναμένεται, αφού τεθεί σε δημόσια διαβούλευση, να εισαχθεί προς ψήφιση στη Βουλή.
Το ιδιαίτερο αυτό πρόσημο του νομοσχεδίου, που αποτελεί καρπό της Ομάδας Εργασίας υπό τον επίτιμο καθηγητή του ΕΚΠΑ και ακαδημαϊκό Απόστολο Γεωργιάδη, προκύπτει από το γεγονός ότι προ ημερών το υπουργείο Δικαιοσύνης κάλεσε για ενημέρωση κοινωνικούς και οικονομικούς φορείς. Στο τραπέζι με σκοπό τη διατύπωση των δικών τους προτάσεων κάθισαν ήδη με τον υφυπουργό Δικαιοσύνης Ιωάννη Μπούγα, εκπρόσωποι της ΓΣΕΕ, το διοικητικό συμβούλιο της ΠΟΜΙΔΑ και ο πρόεδρος της Κεντρικής Ενωσης Επιμελητηρίων Ελλάδος.
Η πολιτική ηγεσία του υπουργείου Δικαιοσύνης θα μελετήσει και θα αξιολογήσει παρατηρήσεις και προτάσεις των κοινωνικών και οικονομικών φορέων προκειμένου να εξετάσει αν και πώς χρειάζεται να ενταχθούν αυτές στο νομοσχέδιο, που όπως έχει ειπωθεί συνιστά τομή ιστορικών διαστάσεων και αφορά όλους τους πολίτες.
Το νομοσχέδιο με τις διατάξεις του αλλάζει ριζικά το τοπίο στη διευθέτηση των κληρονομικών θεμάτων και σε ό,τι αφορά το πεδίο της οικονομίας και της επιχειρηματικότητας, ενθαρρύνει την κινητικότητα και την αξιοποίηση περιουσιακών στοιχείων. Η μείωση των μαζικών αποποιήσεων με τον σαφή διαχωρισμό της ατομικής περιουσίας του κληρονόμου από την περιουσία του κληρονομούμενου, που είναι βεβαρημένη με χρέη, η ενεργοποίηση αδρανών περιουσιακών στοιχείων που συνεπάγεται η μεταβίβασή τους, η εισαγωγή του θεσμού των κληρονομικών συμβάσεων, όπως και η άμεση δημοσίευση όλων των τύπων διαθηκών από τους συμβολαιογράφους μέσω της νέας ψηφιακής πλατφόρμας σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα είναι στοιχεία ικανά, όπως λένε όσοι γνωρίζουν τη δομή του νομοσχεδίου, να φέρουν περισσότερα έσοδα στα Ταμεία του Δημοσίου, αλλά και να διασφαλίσουν την αδιατάρακτη λειτουργία επιχειρήσεων χωρίς τριβές και πολυετείς δικαστικές διαμάχες με τους κληρονόμους.
Πώς το νέο Κληρονομικό Δίκαιο, που τους επόμενους μήνες θα είναι νόμος τους κράτους, μπορεί να αυξήσει τα δημόσια έσοδα;
1. Η μετάβαση της δημοσίευσης των διαθηκών σε νέα εποχή: Η ψηφιακή πλατφόρμα diathikes.gr, που τέθηκε σε λειτουργία από την 1η Νοεμβρίου του 2025, επιταχύνει τη δημοσίευση διαθηκών (από 400 μέρες σε 3-7 μέρες) μέσω της ψηφιοποίησης και της σύνδεσης με το Ευρωπαϊκό Μητρώο. Και αυτό είναι κάτι που αυξάνει τα έσοδα τόσο για το κράτος, με την ταχύτερη διεκπεραίωση υποθέσεων και την άμεση απόδοση φόρων κληρονομιάς, όσο και για τους συμβολαιογράφους, απελευθερώνοντας παράλληλα πόρους των δικαστηρίων, ενώ προσφέρει ασφάλεια και διαφάνεια στους πολίτες.
2. Φρένο στις αποποιήσεις των κληρονομιών: Με τις διατάξεις για τον διαχωρισμό της περιουσίας του κληρονόμου από αυτή του κληρονομούμενου περιορίζονται οι μαζικές αποποιήσεις και οι κληρονόμοι μπορούν να αναλαμβάνουν την κληρονομιά (και τα χρέη, με όρια και προϋποθέσεις), οδηγώντας σε περισσότερες πράξεις μεταβίβασης και σε πληρωμή των αναλογούντων φόρων. Ο διαχωρισμός της κληρονομικής περιουσίας από την ατομική του κληρονόμου είναι βασική καινοτομία, ώστε τα χρέη του κληρονομούμενου να βαρύνουν αποκλειστικά την κληρονομία, προστατεύοντας την ατομική περιουσία του κληρονόμου, ακόμη κι αν είναι υπέρτερη. Και έτσι με τον τρόπο αυτόν διευκολύνονται η διαχείριση και η αποδοχή της κληρονομιάς, ιδιαίτερα σε επιχειρήσεις, ενώ η λειτουργία τους κατά τη διάρκεια της διαδοχής διέπεται από ειδικές διατάξεις για την απρόσκοπτη συνέχιση της επιχειρηματικής δραστηριότητας. Ειδικές ρυθμίσεις μάλιστα προστατεύουν την παραγωγική δραστηριότητα και την απασχόληση, με αποτέλεσμα να αποφεύγονται ο αιφνίδιος τερματισμός της λειτουργίας της επιχείρησης και ο τεμαχισμός της.
3. Ενεργοποίηση αδρανών περιουσιών: Οι αλλαγές ενθαρρύνουν την αξιοποίηση ακινήτων που παρέμεναν «παγωμένα» για χρόνια, φέρνοντας έσοδα μέσω φόρων και επενδύσεων. Η μετατροπή της νόμιμης μοίρας σε χρηματική αξίωση διευκολύνει τη διαχείριση των περιουσιακών στοιχείων, αποτρέπει τον τεμαχισμό ακινήτων και επιτρέπει στον διαθέτη να καθορίσει την τύχη της περιουσίας του. Στην πραγματικότητα, αλλάζει τη φιλοσοφία της κληρονομικής διαδοχής, αντιμετωπίζοντάς την όχι μόνο ως οικογενειακό ζήτημα, αλλά και ως ζήτημα διαχείρισης περιουσίας, οικονομικής λειτουργικότητας και προβλεψιμότητας, φιλοδοξώντας να φέρει νέα δεδομένα στη διαχείριση ολόκληρων περιουσιών που έμεναν ανεκμετάλλευτες και πολλές φορές απαξιώνονταν υπό το βάρος πολυετούς δικαστικής διαμάχης μεταξύ κληρονόμων.
Με το νομοσχέδιο του υπουργείου Δικαιοσύνης, η νόμιμη μοίρα δεν πρόκειται να καταργηθεί, όμως γίνεται πιο ευέλικτη. Με απλά λόγια, ο νόμιμος μεριδούχος δεν θα καθίσταται αυτομάτως συνιδιοκτήτης ενός ακινήτου ή μιας επιχείρησης, αλλά θα αποκτά χρηματική αξίωση ίση με το ποσοστό που του αναλογεί. Αυτό θα μειώσει δραστικά τις περιουσίες εξ αδιαιρέτου και θα επιτρέπει τη διατήρηση της περιουσίας ως ενιαίου συνόλου με τη διαχείρισή της από το πρόσωπο που επέλεξε ο κληρονομούμενος.
4. Κληρονομικές συμβάσεις: Με την εισαγωγή αυτού του νέου θεσμού για πρώτη φορά στο Ελληνικό Δίκαιο, οι προβλεπόμενες αλλαγές αναμένεται να λειτουργήσουν συμπληρωματικά προς το υφιστάμενο πλαίσιο, καλύπτοντας το μέρος της περιουσίας που ο διαθέτης μπορεί ελεύθερα να ρυθμίσει, χωρίς να θίγονται τα υποχρεωτικά δικαιώματα των νόμιμων μεριδούχων. Με τον τρόπο αυτόν επιτρέπεται ο σχεδιασμός της διαδοχής σε σταθερή βάση, χωρίς να ανατρέπεται η προστατευτική λειτουργία της νόμιμης μοίρας, ενώ παράλληλα ενισχύονται η ασφάλεια και η προβλεψιμότητα στη διαχείριση της περιουσίας λόγω θανάτου.
Ολες αυτές οι νομοθετικές ρυθμίσεις κάνουν τις περιουσίες πιο «ρευστοποιήσιμες», αυξάνοντας τις μεταβιβάσεις και ως εκ τούτου τα αντίστοιχα έσοδα για το Δημόσιο συνδράμοντας παράλληλα και στην επιχειρηματική δραστηριότητα.
Συνολικά, το Κληρονομικό Δίκαιο μεταρρυθμίζεται για να γίνει πιο λειτουργικό, με θετικό αντίκτυπο στα δημόσια έσοδα μέσω της αύξησης των μεταβιβάσεων περιουσιακών στοιχείων και της ενίσχυσης της αγοράς.
Στις σημαντικές οικονομικές συνέπειες της νομοθετικής μεταρρύθμισης έχει αναφερθεί και ο ίδιος ο υφυπουργός Δικαιοσύνης Ιωάννης Μπούγας, επισημαίνοντας ότι «το νέο Κληρονομικό Δίκαιο αποτελεί μια ουσιαστική μεταρρύθμιση με ισχυρό κοινωνικό και οικονομικό αποτύπωμα, ενισχύοντας τη σταθερότητα, την παραγωγικότητα και τη συνολική οικονομική ανάπτυξη της χώρας».
Τι αναμένεται
Με βάση όσα προβλέπονται στο νομοσχέδιο αναμένεται:
- Μείωση αποποιήσεων και επανένταξη μεγάλου όγκου περιουσίας στην οικονομική δραστηριότητα.
- Ενίσχυση της ρευστότητας του κληρονόμου και της εμπορευσιμότητας των ακινήτων, καθώς οι επενδυτές και οι αγοραστές λειτουργούν πλέον σε περιβάλλον μεγαλύτερης ασφάλειας.
- Στήριξη οικογενειακών επιχειρήσεων, που δεν κινδυνεύουν πια από άγνωστα χρέη. Οι κληρονόμοι μπορούν να συνεχίσουν τη λειτουργία τους, διατηρώντας θέσεις εργασίας.
- Αύξηση της παραγωγικότητας και σταθερότητα της αγοράς, μέσω της ενεργοποίησης αδρανών περιουσιών.
- Ενίσχυση των δημόσιων εσόδων από μεταβιβάσεις και επενδύσεις.
