Σε ένα άκρως ανησυχητικό, αλλά εν πολλοίς άγνωστο στο ευρύ κοινό φαινόμενο εξελίσσεται η αύξηση του αριθμού των ανήλικων κρατουμένων στη χώρα μας. Κάτι που, σε συνδυασμό με τις καταγγελίες για ακατάλληλες συνθήκες κράτησης, ενδέχεται να μετατραπεί σε «ωρολογιακή βόμβα» εντός του σωφρονιστικού συστήματος. Το θέμα απασχόλησε την επικαιρότητα στο πλαίσιο των υποθέσεων νεανικής παραβατικότητας το τελευταίο διάστημα με αφορμή την υπόθεση της 16χρονης μαθήτριας που φέρεται ότι μαχαίρωσε συμμαθήτριά της εντός σχολικού συγκροτήματος στην Κυψέλη. Η νεαρή κοπέλα προφυλακίστηκε στις 17 Δεκεμβρίου και προστέθηκε στους 98 ανηλίκους που κρατούνταν, σύμφωνα με στοιχεία της ΓΓ Αντεγκληματικής Πολιτικής, μέχρι τις 16 Δεκεμβρίου 2025.
Ωστόσο λίγη σημασία δόθηκε τόσο στο «πριν» όσο και στο «μετά»: Γιατί αυξάνονται κατακόρυφα οι ανήλικοι κρατούμενοι και τι συμβαίνει εντός των τειχών των φυλακών όπου κρατούνται; Οπως εξηγούν νομικοί στα «ΝΕΑ», όταν μιλάμε για τους ανήλικους κρατούμενους, αλλά και ευρύτερα για τη νεανική παραβατικότητα, είναι σημαντικό να βάζουμε στην εξίσωση τον παράγοντα του ισχύοντος νομοθετικού πλαισίου, το οποίο φαίνεται να έχει αυστηροποιηθεί τα τελευταία χρόνια.
Για να γίνει καλύτερα αντιληπτό τι συμβαίνει, είναι ενδεικτικό ότι την ίδια περίοδο το 2024 κρατούνταν 83 ανήλικοι, ενώ το 2023 μόλις 35. Σημειώνεται, επίσης, ότι με τον όρο «ανήλικοι» εννοούνται νεαρά άτομα ηλικίας 15-18 ετών, καθώς ο ποινικός κώδικας απαγορεύει τη φυλάκιση όσων είναι κάτω των 15.
Η πλειοψηφία των ανήλικων κρατουμένων βρίσκεται στις φυλακές Κασσαβέτειας ή αλλιώς στο Ειδικό Αγροτικό Σωφρονιστικό Κατάστημα Νέων Κασσαβέτειας, όπως είναι η επίσημη ονομασία. Εκεί, σύμφωνα πάντα με τα επίσημα στοιχεία της ΓΓ, στις 16 Δεκεμβρίου 2025 βρίσκονταν οι 97 από τους συνολικά 98 ανήλικους κρατούμενους, ενώ ένας είναι στις φυλακές Λάρισας, με ανεπίσημες αναφορές που κάνουν λόγο και για μεγαλύτερα νούμερα.
Τα ίδια στοιχεία αναφέρουν ότι η Κασσαβέτεια διαθέτει συνολικά 80 θέσεις για ανήλικους κρατούμενους. Αλλες 40 θέσεις υπάρχουν για νεαρούς ενηλίκους (ηλικία 18-21 ετών) και 154 θέσεις αγροτικών. Οι συνολικά 294 κρατούμενοι διαμορφώνουν μια συνολική πληρότητα της τάξης του 107% στη συγκεκριμένη φυλακή. Σημειώνεται ότι οι φυλακές Κασσαβέτειας ξεκίνησαν να έχουν ανήλικους κρατούμενους τον Αύγουστο του 2022, με τη μεταφορά 22 ανήλικων από το Κατάστημα Κράτησης Κορίνθου.
Βία και τραυματισμοί
Στα τέλη Μαρτίου, η Ενωση Υπαλλήλων Φυλακών Κασσαβέτειας έστειλε υπόμνημα προς την Ειδική Μόνιμη Επιτροπή Σωφρονιστικού Συστήματος και Λοιπών Δομών Εγκλεισμού Κρατουμένων. Πρόκειται για Επιτροπή της Βουλής με αντικείμενο την παρακολούθηση της κατάστασης που επικρατεί εντός των σωφρονιστικών καταστημάτων της χώρας. Στο υπόμνημα η Ενωση τονίζει ότι οι συγκεκριμένες φυλακές είναι ακατάλληλες για να φιλοξενούν ανήλικους κρατούμενους.
«Κρούουμε τον κώδωνα του κινδύνου όσον αφορά την πιθανότητα σοβαρότατου τραυματισμού ή και θανάτου ανήλικων κρατουμένων λόγω της υπερβολικής συμφόρησης και της παντελούς έλλειψης υποδομών και εργαλείων διαχειρίσεως της συγκεκριμένης ηλικιακής κατηγορίας» ανέφερε χαρακτηριστικά. Οι σωφρονιστικοί υπάλληλοι σημειώνουν ότι στην Κασσαβέτεια δεν υπάρχουν κελιά, κάτι που καθιστά δύσκολο τον διαχωρισμό των ανήλικων από άλλες ηλικιακές ομάδες κρατουμένων, ενώ πολύ συχνό είναι το φαινόμενο βίαιων συμπλοκών μεταξύ ανηλίκων.
«Το μόνο που έχει γίνει είναι μια βελτίωση στο συσσίτιο και η προσθήκη κάποιων κλιματιστικών μονάδων» είπε στα «ΝΕΑ» ο Αθανάσιος Οικονόμου, πρόεδρος της Ενωσης, όταν ρωτήθηκε για το εάν έχει αλλάξει κάτι από την κατάθεση του υπομνήματος τον Μάρτιο έως σήμερα. «Κάθε μέρα γίνονται πέντε μεταγωγές στο νοσοκομείο Βόλου και στο Κέντρο Υγείας Αλμυρού» σημείωσε αναφερόμενος στις βίαιες συμπλοκές μεταξύ ανηλίκων. «Γίνεται μια τεράστια προσπάθεια των σωφρονιστικών υπαλλήλων να διαχειριστούν την κατάσταση» συμπλήρωσε ο ίδιος, τονίζοντας όμως ότι πρόκειται για ακατάλληλες δομές για τη φύλαξη ανηλίκων.
Στο ίδιο υπόμνημα, οι σωφρονιστικοί υπάλληλοι προτείνουν τη λύση της μεταφοράς των ανηλίκων σε φυλακή που θα πληροί τις απαραίτητες προϋποθέσεις για την κράτηση αυτής της ηλικιακής ομάδας. «Σε όλες τις οχλήσεις μας προς την ηγεσία του υπουργείου για απομάκρυνση των ανηλίκων και τη μεταγωγή τους σε κατάστημα κράτησης με κελιά και τις κατάλληλες υποδομές, η απάντηση ήταν και είναι πως δεν έχουν πού να τα πάνε» ανέφεραν χαρακτηριστικά.
Την ακαταλληλότητα της Κασσαβέτειας παραδέχεται άλλωστε και η ίδια η κυβέρνηση. Στην «Εθνική στρατηγική για τη βία και την παραβατικότητα των ανηλίκων», που δημοσιεύτηκε τον Μάιο, προτείνεται ρητά η μεταφορά των ανήλικων κρατουμένων της Κασσαβέτειας σε «κατάλληλες δομές», με προβλεπόμενο χρόνο υλοποίησης την περίοδο 2026-27.
Σε αντίστοιχα συμπεράσματα είχε καταλήξει και ο Συνήγορος του Πολίτη, όπως αναφέρεται στην Ετήσια Εκθεσή του για το 2024. Η Ανεξάρτητη Αρχή έκανε λόγο για «προβληματική» εικόνα και για μη υλοποίηση έργων που θα διασφαλίζουν αξιοπρεπείς συνθήκες κράτησης, με βάση τις διεθνείς συμβάσεις, ενώ πάγια θέση του Συνηγόρου είναι η λειτουργία δομών οικογενειακού τύπου για παιδιά που έχουν εμπλακεί στην παραβατικότητα στη θέση των υπαρχόντων καταστημάτων κράτησης.
Η αυστηροποίηση του ποινικού πλαισίου με έμφαση στην καταστολή έναντι της μέριμνας
Γιατί όμως παρατηρείται αυτή η αύξηση των ανήλικων φυλακισμένων; Μια πρώτη απάντηση θα μπορούσε να είναι ότι αυτό συμβαίνει λόγω της αύξησης της παραβατικότητας των ανηλίκων. Παρόλο που αυτό έχει μια βάση, δεν δίνει όλη την εικόνα, όπως εξηγούν νομικοί που μίλησαν στα «ΝΕΑ», οι οποίοι επισημαίνουν την αυστηροποίηση του ποινικού πλαισίου και την έμφαση στην καταστολή και στην αστυνόμευση έναντι της μέριμνας ως αιτίες του φαινομένου.
Για τον Ευτύχη Φυτράκη, η φιλολογία που υπάρχει στον δημόσιο διάλογο γύρω από την αύξηση της νεανικής παραβατικότητας δεν στηρίζεται σε επαρκή επιστημονικά δεδομένα, προσθέτοντας πως μια σειρά νομοθετικών πρωτοβουλιών των τελευταίων ετών οδήγησε στην αύξηση των ανηλίκων που κρατούνται. «Τα στοιχεία της αστυνομίας δεν προσφέρουν επαρκή τεκμηρίωση» σημειώνει στα «ΝΕΑ», επικαλούμενος και την εμπειρία του, καθώς διετέλεσε γενικός γραμματέας Αντεγκληματικής Πολιτικής την περίοδο 2015-2019.
Τις αλλαγές στο νομικό πλαίσιο για τους ανήλικους επεξηγεί η Χρυσάνθη Χατζηδημητρίου, δικηγόρος με μεγάλη εμπειρία σε σχετικές υποθέσεις. «Αρχικά, τροποποιήθηκε η διάταξη του άρθρου 127 του Ποινικού Κώδικα που προβλέπει πότε επιβάλλεται περιορισμός σε ειδικό κατάστημα κράτησης νέων» λέει η δικηγόρος. Αναλύει δε ότι με το προηγούμενο νομοθετικό πλαίσιο «ο ανήλικος προκειμένου να εγκλειστεί θα έπρεπε να έχει συμπληρώσει το 15ο έτος και η πράξη του, αν την τελούσε ενήλικος, να ήταν κακούργημα με στοιχεία βίας ή να στρέφεται κατά της ζωής ή της σωματικής ακεραιότητας», ενώ με το νέο πλαίσιο, τον λεγόμενο «νόμο Φλωρίδη» που ξεκίνησε να ισχύει από 1η Μαΐου 2024, «δύναται να εγκλειστεί ανήλικος στη φυλακή αν τελέσει οποιοδήποτε από τα κακουργήματα και όχι μόνο αυτά που στρέφονται κατά της ζωής και της σωματικής ακεραιότητας ή εμπεριέχουν στοιχεία βίας».
Ο αριθμός των δικών
Σύμφωνα με αποκλειστικά στοιχεία που τέθηκαν εις γνώσιν των «ΝΕΩΝ», το Δικαστήριο Ανηλίκων Αθηνών έχει εκδικάσει συνολικά περίπου 3.500 υποθέσεις (σε μονομελή και τριμελή σύνθεση), από την 1η Ιανουαρίου έως τις 19 Δεκεμβρίου 2025.
Σημειώνεται ότι πρόκειται τόσο για αθωωτικές όσο και για καταδικαστικές αποφάσεις (και όχι για κατηγορούμενους, ο αριθμός των οποίων είναι σίγουρα μεγαλύτερος, εφόσον μια υπόθεση μπορεί να έχει πάνω από έναν κατηγορούμενο), οι οποίες μάλιστα αφορούν κυρίως προηγούμενα έτη αφού, όπως είπαν άνθρωποι που γνωρίζουν καλά τους διαδρόμους των δικαστηρίων, ο μέσος χρόνος εκδίκασης σχετικών υποθέσεων ανηλίκων είναι περίπου τα τρία χρόνια.
Αυτός ο αριθμός μπορεί να δώσει μια σαφέστερη εικόνα για το φαινόμενο της νεανικής παραβατικότητας σε σχέση με στοιχεία της αστυνομίας, καθώς πολλές από τις συλλήψεις που κατά καιρούς ανακοινώνει η ΕΛ.ΑΣ. μπορεί να μην καταλήξουν ποτέ στη δικαστική αίθουσα.
Τα όρια περιορισμού και προφυλάκισης
Υπάρχουν, όμως, δύο ακόμα στοιχεία που σκιαγραφούν την αυστηροποίηση του ποινικού πλαισίου για τους ανήλικους: «Αυξήθηκε το ανώτατο όριο της χρονικής διάρκειας περιορισμού σε κατάστημα κράτησης νέων, από 8 σε 10 έτη, στις σοβαρές περιπτώσεις αδικημάτων που αν τελούνταν από ενήλικο θα τιμωρούνταν με ισόβια κάθειρξη ή πρόσκαιρη κάθειρξη ανώτερη των 10 ετών» εξηγεί η Χ. Χατζηδημητρίου, προσθέτοντας πως μετά τις 28 Ιανουαρίου 2025 το όριο προφυλάκισης για τους ανήλικους αυξήθηκε από τους 6 στους 9 μήνες, σε συγκεκριμένες περιπτώσεις.
Για τον Ε. Φυτράκη, τα παραπάνω συντέλεσαν στην εκτόξευση του αριθμού των ανήλικων κρατουμένων στη χώρα, ενώ ο ίδιος θεωρεί ότι η κυβέρνηση επιλέγει μια αστυνομική και ποινική προσέγγιση για το ζήτημα, αντί να δώσει έμφαση στη μέριμνα των παιδιών. Κάτι που ανοίγει τον δρόμο για την Κασσαβέτεια και γεννά μόνιμους μελλοντικούς «πελάτες» του σωφρονιστικού συστήματος. Από πλευράς της, η Χ. Χατζηδημητρίου θεωρεί ότι ελλείψει κοινωνικών δομών και θεραπευτικών προγραμμάτων για την αντιμετώπιση συμπεριφορών που παρεκκλίνουν, επιλέγεται η λύση της φυλακής. Αυτό, όμως, όπως λέει, στιγματίζει για πάντα τον ψυχισμό των ανήλικων παιδιών που «αντί να στηριχτούν, βιώνουν την απόλυτα τραυματική εμπειρία του εγκλεισμού με ανεπανόρθωτες μελλοντικές συνέπειες».
Σημείωση
«ΤΑ ΝΕΑ» έστειλαν ερωτήσεις στη Γενική Γραμματεία Αντεγκληματικής Πολιτικής, ζητώντας επιπλέον στοιχεία για τους ανήλικους που κρατούνται στην Κασσαβέτεια, ρωτώντας γιατί παρατηρείται αύξηση του αριθμού τους και τι πολιτικές θα ακολουθηθούν για την αντιμετώπιση του φαινομένου. Μέχρι την ώρα της δημοσίευσης δεν υπήρξε κάποια απάντηση.
