Ο τομέας του Διαστήματος στην Ελλάδα βρίσκεται, εδώ και λίγα χρόνια, σε φάση σταθερής ερευνητικής και τεχνολογικής προόδου. Παρότι σε αρχικό στάδιο ανάπτυξης, η χώρα έχει ήδη δημιουργήσει ισχυρές νησίδες δυναμικής.
Βασικό δομικό στοιχείο του διαστημικού οικοσυστήματος της χώρας είναι οι ερευνητικές ομάδες και τα εργαστήρια πανεπιστημίων και ερευνητικών κέντρων μαζί με τις εγχώριες ερευνητικές υποδομές.
Παράλληλα, ιδιαίτερα σημαντική παράμετρο αποτελεί και το παραγωγικό μέρος του εγχώριου οικοσυστήματος, το οποίο συμμετέχει ενεργά στις διαστημικές τεχνολογικές δραστηριότητες και στην ανάπτυξη σχετικών εφαρμογών.
Εκτιμάται ότι σήμερα δραστηριοποιούνται περισσότερες από 80 επιχειρήσεις (νεοφυείς και εδραιωμένες) σε ένα ευρύ φάσμα τεχνολογικών πεδίων και με πλήθος διεθνών συνεργασιών (π.χ. ESA), ενώ απασχολούνται εκεί περισσότεροι από 2.500 εργαζόμενοι. Οι εν λόγω ελληνικές ερευνητικές ομάδες και επιχειρήσεις του διαστημικού τομέα ειδικεύονται σε συγκεκριμένα πεδία, όπως δορυφορική μηχανική, συστήματα παρακολούθησης περιβάλλοντος, επεξεργασία υπερφασματικών εικόνων, δορυφορικές επικοινωνίες, ανάπτυξη λογισμικού επεξεργασίας δεδομένων, υλικά υψηλής τεχνολογίας και ολοκληρωμένα ηλεκτρομηχανολογικά συστήματα. Υποστηρίζονται δε από εξειδικευμένες βιομηχανικές ενώσεις και ένα σύνολο ενδιάμεσων φορέων υποστήριξης νεοφυών επιχειρήσεων.
Προς επίτευξη λοιπόν των ως άνω, η ανάπτυξη εξελιγμένων μέτρων πολιτικής υποστήριξης από το κράτος αποτέλεσε, και συνεχίζει να αποτελεί, κρίσιμο παράγοντα. Ενδεικτικά, πραγματοποιούνται σήμερα σημαντικές επενδύσεις με την προώθηση εμβληματικών προγραμμάτων και τη συνεργασία της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Διαστήματος (ESA), με στόχο την αποστολή μικροδορυφόρων από την Ελλάδα έως το 2026.
Σε διεθνές επίπεδο παρατηρείται ότι ενώ ο διαστημικός τομέας κυριαρχείται από τεχνολογικά προηγμένες χώρες (το μεγαλύτερο μερίδιο δημόσιων επενδύσεων καταγράφεται στις ΗΠΑ με 61% το 2024 από 75% το 2000, την Κίνα με 15% από 2% το 2000, την Ευρώπη με 10%, την Ιαπωνία με 5%, τη Ρωσία με 3% και την Ινδία με 1%), οι μικρές αναδυόμενες οικονομίες αποκτούν, σταδιακά, έναν όλο και σημαντικότερο ρόλο.
Πράγματι, οι χρηματοδοτήσεις των αναδυόμενων χωρών στο Διάστημα αντιστοιχούν, σήμερα, στο 5% περίπου των συνολικών δημόσιων επενδύσεων (ESA, 2025), σε έναν χώρο όπου οι επενδύσεις καταγράφουν, ούτως ή άλλως, συνεχή αύξηση (σ.σ.: δημόσιες επενδύσεις στα 122 δισ. ευρώ και ιδιωτικές επενδύσεις στα 7 δισ. ευρώ το 2024). Συνεπώς, τα γεγονότα αποδεικνύουν ότι οι μικρές οικονομίες μπορούν να χαράξουν τη θέση τους στον χώρο του Διαστήματος, αρχικά μέσω της τεχνολογικής εξειδίκευσης.
Το κλειδί για την επιτυχή συμμετοχή των μικρών οικονομιών στο Διάστημα είναι η στρατηγική προσαρμογή τους σε συνδυασμό με ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο πολιτικών και μηχανισμών ενίσχυσης της ενδογενούς τεχνολογικής ικανότητας.
Ο Αντώνης Αγγελάκης είναι επίκουρος καθηγητής Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης Πανεπιστημίου Κρήτης
