Οι ηγέτες της Ευρώπης δεν σταματούν να μιλούν για τη δημοκρατία. Ο γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν λέει ότι θέλει μια δημοκρατική «αναβίωση», ενώ ο γερμανός καγκελάριος Φρίντριχ Μερτς έχει προειδοποιήσει για έναν «άξονα» αυταρχικών κρατών, που στοχοποιούν τη φιλελεύθερη δημοκρατία στην Ευρώπη. Eχοντας υποσχεθεί να «πολεμήσει» για αυτό που αποκαλεί «ευρωπαϊκές αξίες», η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν μόλις ανακοίνωσε μια νέα «ασπίδα δημοκρατίας» και ένα Κέντρο Δημοκρατικής Ανθεκτικότητας για την αποτροπή ξένων παρεμβάσεων και την αντιμετώπιση έξωθεν απειλών.
Εξωτερικές παρεμβάσεις, παραπληροφόρηση και ο υφέρπων ανελευθερισμός στην Ουγγαρία, την Πολωνία και τη Σλοβακία αξίζουν προσοχής. Oμως σε αυτή την ανησυχία χάνεται μια πιο άβολη αλήθεια: εντός των «ώριμων» δημοκρατιών της Ευρώπης υπάρχει σταθερή διάβρωση του κράτους δικαίου, υποβάθμιση του πολιτικού λόγου και κανονικοποίηση του ρατσισμού, της ξενοφοβίας και των διακρίσεων.
Υστερα από κάθε ευρωπαϊκή εκλογική αναμέτρηση, καθησυχάζουμε τους εαυτούς μας ότι το «κέντρο αντέχει». Η πραγματικότητα είναι ότι είτε στις εθνικές κυβερνήσεις, είτε στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, τα ακροδεξιά κόμματα διαμορφώνουν ολοένα και περισσότερο την ευρωπαϊκή ατζέντα. Το συντηρητικό Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα αισθάνεται όλο και πιο άνετα να σχηματίζει πλειοψηφίες με ακροδεξιές ομάδες, ειδικά σε θέματα περιβαλλοντικής πολιτικής. Πολιτικοί σε όλη την Ευρώπη υιοθετούν ακροδεξιές θέσεις για τη μετανάστευση και τους μουσουλμάνους. Η δικαιολογία είναι πάντα ότι αυτό γίνεται για να περιοριστούν οι σκληροπυρηνικοί, παρότι μελέτες δείχνουν σταθερά ότι αυτού του είδους η μίμηση ενισχύει και ομαλοποιεί τον εξτρεμισμό.
Ωστόσο, υπάρχουν αχτίδες ελπίδας. Ο Πέδρο Σάντσεθ της Ισπανίας έχει δείξει ηθική διαύγεια για τη Γάζα και υιοθέτησε μια εθνική πολιτική μετανάστευσης που βασίζεται στην αξιοπρέπεια και την αλληλεγγύη. Στην Ολλανδία, ο Ρομπ Γέτεν του κεντροαριστερού D66, που αναμένεται να ηγηθεί ενός νέου κυβερνητικού συνασπισμού, έθεσε υποψηφιότητα με μια πλατφόρμα ελπίδας και όχι μίσους. Ο Ζακ Πολάνσκι του Κόμματος των Πρασίνων του Ηνωμένου Βασιλείου και η νέα πρόεδρος της Ιρλανδίας Κάθριν Κόνολι βοηθούν στην αναβίωση ενός προοδευτικού πολιτικού λόγου στις χώρες τους. Στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, ο νέος δήμαρχος της Νέας Υόρκης, Ζοράν Μαμντάνι, ένας περήφανος γιος μεταναστών, έχει καταδείξει ότι η ζωτικότητα της δημοκρατίας εξαρτάται από το ηθικό θάρρος και τους συνασπισμούς χωρίς αποκλεισμούς.
Οι Ευρωπαίοι ηγέτες θα πρέπει να λάβουν υπόψη ότι, ακόμη και όταν η ΕΕ εξοπλίζεται με μια «ασπίδα δημοκρατίας», η ενίσχυση της δημοκρατικής ανθεκτικότητας δεν αφορά μόνο την καταπολέμηση εξωτερικών απειλών, αντιπάλων και παραπληροφόρησης. Αφορά επίσης την οικοδόμηση μιας συμπεριληπτικής δημοκρατίας στο εσωτερικό, την εξάλειψη του ρατσισμού, τη διασφάλιση της ισότητας και τη δημιουργία ενός αισθήματος του ανήκειν για όλους τους ευρωπαίους πολίτες.
