Ηταν ένα γράμμα που θα μπορούσε να μοιάζει με πρόσκληση σε μια σχολική εκδρομή: «Συγχαρητήρια, του χρόνου κλείνεις τα 18! Το υπουργείο Αμυνας σου προσφέρει μια μοναδική ευκαιρία: ένα έτος εθελοντικής στρατιωτικής υπηρεσίας». Ετσι ξεκίνησε η καμπάνια που απηύθυνε η βελγική κυβέρνηση στους μαθητές και στις μαθήτριες της τελευταίας τάξης του λυκείου. Πίσω όμως από τον φιλικό τόνο και την υπόσχεση ενός μηνιαίου μισθού 2.000 ευρώ κρύβεται μια αλλαγή εποχής: η Βελγική Ομοσπονδία επανεξοπλίζεται.
Επισήμως, το σχέδιο του υπουργού Αμυνας θα διπλασιάσει τα επόμενα χρόνια τον αριθμό των ενόπλων δυνάμεων, από περίπου 25.000 σήμερα σε πάνω από 50.000. Το εθελοντικό πρόγραμμα παρουσιάζεται ως ένας τρόπος να ξαναφέρει τους νέους σε επαφή με τον στρατό, να χτίσει δεσμούς εμπιστοσύνης και να δημιουργήσει μια «δεξαμενή» πολιτών με βασική στρατιωτική εκπαίδευση. Ανεπίσημα όμως πρόκειται για μια στρατηγική αναπροσαρμογή σε ένα περιβάλλον που μοιάζει όλο και λιγότερο ειρηνικό.
Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, οι εντάσεις στη Μέση Ανατολή, ακόμα και η αβεβαιότητα στις αμερικανικές δεσμεύσεις εντός ΝΑΤΟ, έχουν αλλάξει το πλαίσιο ασφάλειας στην Ευρώπη. Η βελγική κυβέρνηση, μέχρι πρότινος μία από τις πιο διστακτικές στην αύξηση των στρατιωτικών δαπανών, υιοθέτησε για πρώτη φορά δόγμα «εθνικής αντίστασης». Δηλαδή, πέρα από τις διεθνείς αποστολές, δίνει έμφαση στην εγχώρια άμυνα – στην προετοιμασία για ένα σενάριο κρίσης που κάποτε θεωρούνταν αδιανόητο.
Το πρόγραμμα του εθελοντικού στρατού δεν είναι υποχρεωτικό, αλλά λειτουργεί ως πρόπλασμα για την ιδέα ενός «πολίτη-στρατιώτη». Οι νέοι και οι νέες που θα συμμετάσχουν θα εκπαιδευτούν σε βασικές δεξιότητες – από πρώτες βοήθειες και επιβίωση μέχρι επιχειρήσεις κυβερνοασφάλειας. Οι ευκαιρίες καριέρας, οι μισθοί και τα κοινωνικά επιδόματα αποτελούν κίνητρο, αλλά και προσεκτικά σχεδιασμένο μήνυμα: η ασφάλεια γίνεται ξανά υπόθεση όλων.
Πολιτικά, η επιλογή αυτή αντικατοπτρίζει και μια προσπάθεια επαναπροσδιορισμού της σχέσης κράτους-πολίτη. Υστερα από δεκαετίες ειρήνης, η Ευρώπη είχε αναθέσει την άμυνα στις δομές του ΝΑΤΟ και στις επαγγελματικές δυνάμεις. Η νέα τάση δείχνει μια αγωνία: τι θα συμβεί αν η συλλογική ασπίδα ραγίσει; Ταυτόχρονα, η πρωτοβουλία μπορεί να λειτουργήσει και ως κοινωνικός μηχανισμός ένταξης, προσφέροντας σταθερότητα, εκπαίδευση και επαγγελματικές προοπτικές σε μια γενιά που μεγάλωσε μέσα σε κρίσεις – οικονομική, υγειονομική και τώρα γεωπολιτική.
Οι επικριτές πάντως βλέπουν τον εθελοντισμό αυτόν πιο κυνικά. Θεωρούν ότι αποτελεί «προνόμιο» των χαμηλότερων κοινωνικών στρωμάτων, που βλέπουν στον στρατό διέξοδο ή αναγκαιότητα. Αλλοι φοβούνται ότι ο «εθνικός ζήλος» μπορεί να γίνει προοίμιο για μια νέα κανονικότητα, στην οποία ο μιλιταρισμός επιστρέφει από την πίσω πόρτα. Σε κάθε περίπτωση, το παράδειγμα του Βελγίου δεν είναι μοναδικό: παρόμοιες πρωτοβουλίες έχουν εμφανιστεί σε Ολλανδία, Γερμανία και Σουηδία.
