Το γλυπτό «America» σε σχήμα χρυσής λεκάνης που δημιούργησε το 2016 ο ιταλός καλλιτέχνης Μαουρίτσιο Κατελάν θα δημοπρατηθεί από τον Οίκο Sotheby’s της Νέας Υόρκης στις 18 Νοεμβρίου. Με βάση τις τρέχουσες τιμές του χρυσού, η τιμή εκκίνησης του συγκεκριμένου έργου, που ήδη έχει μια ταραγμένη προϊστορία, ξεκινά από 10 εκατομμύρια δολάρια. Και όπως διέρρευσε στους κύκλους της τέχνης, ο σημερινός κάτοχος – κατά τους «New York Times» – είναι ένας επιφανής χρηματιστής και δεινός συλλέκτης τέχνης, ο Στιβ Κοέν, ο οποίος είναι και ο ιδιοκτήτης της ομάδας μπέιζμπολ The Mets με έδρα τη Νέα Υόρκη.
Το «America» είναι ένα γλυπτό από μασίφ χρυσό 18 καρατιών, βάρους 100 κιλών, και ο δημιουργός του, όταν το παρουσίασε στο Μουσείο Γκούγκενχαϊμ της Νέας Υόρκης το 2016, είχε δηλώσει ότι αποτελούσε την απάντηση του 21ου αιώνα στον «Ουρητήρα» του Μαρσέλ Ντισάν ως σχόλιο για τις υπερβολές της αγοράς τέχνης και την αμερικανική πολυτέλεια. Ηταν επίσης ένα έργο τέχνης το οποίο το κοινό, κατόπιν ειδικής κράτησης, μπορούσε να χρησιμοποιήσει ως λεκάνη τουαλέτας καθώς ήταν πλήρως συνδεδεμένο με το αποχετευτικό σύστημα του Μουσείου Γκούγκενχαϊμ. Το 2017 λέγεται ότι η μία από τις δύο χρυσές λεκάνες που είχε δημιουργήσει ο Μαουρίτσιο Κατελάν πουλήθηκε στον Στιβ Κοέν, ο οποίος την αγόρασε από την γκαλερί της Νέας Υόρκης Marion Goodman.
Η δεύτερη, το 2019, είχε εγκατασταθεί στο ανάκτορο Μπλένιμ του Οξφορντσιρ, όπου φιλοξενούνταν ατομική έκθεση του Κατελάν και από όπου εκλάπη, με πιθανότερο σενάριο το έργο να καταστράφηκε για να πουληθεί ως καθαρός χρυσός. Το όνομα του Μαουρίτσιο Κατελάν, με σημαντική διαδρομή στη σύγχρονη τέχνη – γνωστός ως ένας από τους πιο καυστικούς γελωτοποιούς του κόσμου της τέχνης και ένας από τους πιο ακριβούς εν ζωή καλλιτέχνες στις δημοπρασίες –, θα προσδώσει παραπάνω υπεραξία στο έργο προσελκύοντας νέους ενδιαφερομένους; Καθώς η αξία του πολύτιμου μετάλλου βρίσκεται σε αδιανόητα υψηλή τιμή στα διεθνή χρηματιστήρια, πόσο σημαντικό είναι αυτό το έργο για έναν συλλέκτη σήμερα ώστε να θελήσει να μπει στη διαδικασία να το αποκτήσει σε μια δημοπρασία;
Νικόλας Βαμβουκλής
επιμελητής σύγχρονης τέχνης
«Θα το εγκαθιστούσα ως δημόσια τουαλέτα»
Ναι, θα «χτυπούσα» τη χρυσή λεκάνη του Κατελάν. Οχι για να την κλειδώσω σε ένα θησαυροφυλάκιο, αλλά για να την επιστρέψω εκεί όπου βρίσκει νόημα: στην καθημερινή χρήση. Η μεγάλη ιδέα δεν είναι ο χρυσός· είναι η πρόσκληση να καθίσεις, κυριολεκτικά, πάνω στην τέχνη και στην έννοια της εξουσίας. Το «America» σχολιάζει ταυτόχρονα τον σύγχρονο πολιτισμό, την οικονομία και το σώμα. Εχει την ντισανική ειρωνεία, αλλά η δύναμή του είναι η χρηστικότητα: το κοινό δεν αρκείται στο βλέμμα, συμμετέχει.
Τον Κατελάν τον θεωρώ γνήσια ευφυή. Τον έχω συναντήσει αρκετές φορές και κάθε φορά με αιφνιδιάζει η σπιρτάδα του. Πίσω από το χιούμορ του υπάρχει χειρουργική ακρίβεια: ξέρει να μετατρέπει ένα αντικείμενο σε καθρέφτη της κοινωνίας. Το έργο του δοκιμάζει τα όρια θεσμών και συλλεκτών, αλλά και τα δικά μας ως επαγγελματιών και ως θεατών.
Αν την αποκτούσα, θα την εγκαθιστούσα ως κανονική, χρησιμοποιήσιμη τουαλέτα σε χώρο δημόσιου χαρακτήρα με ελεγχόμενη πρόσβαση. Οι επισκέπτες θα έγραφαν την πιο ειλικρινή κριτική τους με την ίδια τη χρήση. Ο «θρόνος» θέτει τον πήχη ψηλά: ο πολιτισμός άλλωστε κρίνεται και από τις παροχές υγιεινής. Θα πρόσθετα ένα διακριτικό twist: κάθε επίσκεψη θα ενεργοποιεί μια δωρεά για προγράμματα καθαρού νερού ή για τη συντήρηση σχολικών τουαλετών. Για κάθε «flush», ο χρυσός γίνεται κύκλωμα κοινωφελές. Η ειρωνεία μένει, η αξία επιστρέφει στην πράξη.
Το έργο δεν μας παρουσιάζει απλώς την πολυτέλεια· μας ζητεί να αποφασίσουμε πώς τη μοιραζόμαστε. Αυτή είναι η επιμέλεια που με ενδιαφέρει: όχι άλλο ένα highlight στη συλλογή, αλλά ένα πλαίσιο συνύπαρξης. Οι συλλογές σήμερα είναι μηχανισμοί πρόσβασης. Ενα έργο που απαιτεί ενεργή συμμετοχή ρωτά: ποιος μπαίνει και με ποιους όρους; Να σχεδιάζεις συνθήκες εμπειρίας, όχι τρόπαια. Γι’ αυτό το «America» είναι σημαντικό. Συμπυκνώνει την υπερβολή της αγοράς, την ανάγκη για χιούμορ, τον διάλογο με την ιστορία – και μας ζητεί να πάρουμε θέση.
Τατιάνα Σπινάρη-Πολλάλη
διευθύντρια Citronne Gallery
«Η απόκτησή του προσφέρει άμεση προβολή»
Το ερώτημα είναι σε ποιες κατηγορίες συλλεκτών απευθύνεται το έργο του Μαουρίτσιο Κατελάν. Η κάθε εποχή χαρακτηρίζεται και από τους συλλέκτες και τα κίνητρα πίσω από τις εκάστοτε επιλογές τους. Το έργο του Κατελάν είναι καταρχήν προκλητικό και φορτισμένο με αναφορές. Ο Κατελάν «συνεργάζεται» με τον πατέρα της conceptual art, τον Μαρσέλ Ντισάν, με αναφορά στο γνωστό έργο του «Fountain» (1917). Εναν αιώνα μετά (2016), ο Κατελάν δημιουργεί μια λειτουργική ρεπλίκα βιομηχανικής λεκάνης αποχωρητηρίου χρησιμοποιώντας 100 κιλά χρυσό. Προφανώς, πέραν της αναφοράς στην ιστορία της τέχνης του εικοστού αιώνα, το έργο αυτό συνιστά μια προφανή πολιτική κριτική στη συσσώρευση υπερβολικού πλούτου σε ιδιώτες. Οχι τυχαία, άλλωστε, ο τίτλος του έργου είναι «America». Εξάλλου, το έργο αυτό έχει ήδη συνδεθεί με την πολιτική / ακτιβιστική «πράξη»του Μουσείου Γκούγκενχαϊμ.
Το 1917, στο αίτημα δανεισμού του έργου του Βαν Γκογκ «Landscape with snow», 1888, για την κατοικία του νεοεκλεγέντος προέδρου Τραμπ στον Λευκό Οίκο, η επιμελήτρια Νάνσι Σπέκτορ αντιπρότεινε τη χρυσή τουαλέτα του Κατελάν. Η επανεκλογή του Τραμπ επαναφέρει στη μνήμη και αυτό το περιστατικό.
Σήμερα υπάρχουν όλο και περισσότεροι νέοι συλλέκτες από όλον τον κόσμο με σημαντικά κεφάλαια. Η τέχνη ήταν και είναι πάντα ένας χώρος εξουσίας. Ο ορισμός, η εκτίμηση και η αξιολόγηση ενός έργου εναπόκεινται στις συνθήκες και στα ρεύματα της εκάστοτε εποχής. Η δική μας εποχή, ρευστή, θορυβώδης, ταραγμένη, προκαλεί και εν πολλοίς εμπνέει ηχηρές αλληγορίες. Σήμερα, επομένως, η απόκτηση ενός τέτοιου έργου ενός επιβεβλημένου καλλιτέχνη προσφέρει στον νέο ιδιοκτήτη άμεση προβολή.
