Βρέθηκα πρώτη φορά σε πανηγύρι στην Κρήτη, φοιτητής, το καλοκαίρι του 1982, στην περιοχή του Αγίου Νικολάου. Είχαμε πάει με μια παρέα φίλων επειδή θα παρευρίσκονταν και μέλη του νεοσύστατου τότε υπουργείου Νέας Γενιάς, και θέλαμε να τους γνωρίσουμε για να τους πούμε ότι είμαστε σπουδαίοι εκκολαπτόμενοι κινηματογραφιστές και γι’ αυτό όφειλαν να μας βοηθήσουν. Βρεθήκαμε σε μια ωραία πλατεία, καθίσαμε κάτω από τις φυλλωσιές ενός δέντρου, στην άκρη της πλατείας, και παρακολουθούσαμε από μακριά τους νέους πολιτικούς που βρίσκονταν στο επίκεντρο, προσπαθώντας να πείσουμε τους εαυτούς μας να αφήσουμε τις ντροπές και να τους πλησιάσουμε. Δεν τα καταφέραμε.
Στο μεταξύ, το γλέντι κορυφώθηκε και κάποια στιγμή, από διάφορες μεριές, άρχισαν να πέφτουν ντουφεκιές: οι περίφημες μπαλοθιές. Οι περισσότεροι ανησυχήσαμε, κι αν κάποιος έκανε λάθος ή αν κάποια σφαίρα εξοστρακιζόταν κάπου και χτύπαγε κάναν άνθρωπο; Μια κοπέλα στην παρέα έπαθε νευρικό κλονισμό, φύγαμε σκυφτοί και πανικόβλητοι. Κανείς άλλος όμως δεν ενοχλήθηκε, ούτε τα στελέχη της νέας γενιάς για το χατίρι των οποίων οι ντουφεκιές που έπεσαν ήταν πολλαπλάσιες. Ηταν το έθιμο.
Τα επόμενα χρόνια έτυχε να έρθουμε συχνά, ως κοινωνία, απέναντι στο έθιμο της οπλοφορίας και της χρήσης των όπλων στην Κρήτη – κάτι που, παρότι παράνομο, διαιωνίζεται. Οχι μόνο στα γλέντια αλλά και στην επίλυση των προσωπικών διαφορών. Γιατί συμβαίνει; Ετσι. Είναι το έθιμο.
Οπως είναι το έθιμο η ζωοκλοπή. Οπως είναι το έθιμο να οδηγούν σαν τρελοί, συνήθως πιωμένοι. Οπως είναι το έθιμο η καλλιέργεια και η εμπορία κάνναβης και άλλων ναρκωτικών. Οπως ήταν το έθιμο η αντίσταση στη μεταρρύθμιση του «Καποδίστρια», αίτημα που έγινε δεκτό από το κράτος. Οπως είναι έθιμο πρόσωπα που βρίσκονται στην αιχμή της παραβατικότητας να αντιλαμβάνονται την ύπαρξή τους σε στρατούς – κομματικούς αλλά και στρατούς μεμονωμένων πολιτικών. Οπως ήταν έθιμο η διεκδίκηση από πολλούς επιδοτήσεων που δεν τους ανήκαν – αλλά είχαν πρόσβαση στις δομές του κράτους, τα τελευταία χρόνια στον ΟΠΕΚΕΠΕ, για να ξέρουν τα τεχνάσματα με τα οποία εξαπατούσαν το Δημόσιο και την Ευρωπαϊκή Ενωση.
Η Κρήτη είναι ένας όμορφος τόπος, με ένα τμήμα της προνεωτερικό, παραδομένο σε μια άγρια αντίληψη της ζωής – που μεταφράζεται σε ανομικές συμπεριφορές, οπλοφορία, απομόνωση. Κάποιες φορές, άνθρωποι της πολιτικής ή της κουλτούρας προσπάθησαν να μπουν μπροστά σε μια κίνηση μεταρρύθμισης, η οποία θα ξεκινούσε από την αποδοκιμασία των αναχρονισμών που πλασάρονται ως έθιμα. Καμία από τις απόπειρες αυτές δεν τελεσφόρησε. Θυμάμαι στις αρχές του εικοστού πρώτου αιώνα είχε γίνει μια συντονισμένη κίνηση, με πρωτεργάτες προσωπικότητες όπως ο Μίκης Θεοδωράκης και η Ντόρα Μπακογιάννη, που είχε κεντρικό σύνθημα «Αφοπλίστε την Κρήτη». Την κίνηση εκείνη τη στήριξαν όλοι οι πολίτες που θα ήθελαν το νησί ανοιχτό και μοντέρνο. Ε, και; Το αποτέλεσμα ήταν μηδενικό. Χάρη στις πιο αναχρονιστικές δομές και υπό τις διεκδικητικές φωνές τοπικών συλλόγων και παραγόντων, το κράτος δεν κατάφερε να τα βάλει με τα έθιμα. Τα όπλα συνεχίζουν να έχουν τον λόγο. Στα πανηγύρια και στις βεντέτες. Στη γιορτή του κάστανου τις προάλλες, στα ηρωικά Βορίζια σήμερα όπου έχουν ανοίξει οι διαφορές και όταν θα φύγουν από εκεί οι αστυνομικές δυνάμεις κάποιοι θα απεργάζονται τη λύση τους. Πάντα με τα όπλα.
Η Κρήτη, σήμερα, είναι δημοφιλής τουριστικός προορισμός αλλά και κέντρο σύγχρονης ζωής. Ενας πλούσιος τόπος που τον στοιχειώνουν αναχρονιστικά έθιμα. Και το χειρότερο: κανείς και τίποτα δεν φαίνεται ότι μπορεί να την αλλάξει.
Η νυχτερινή ζωή της πρέσβειρας
Το δείγμα γραφής μετά την έλευση στην Αθήνα της νέας πρέσβειρας των Ηνωμένων Πολιτειών, Κίμπερλι Γκίλφοϊλ, δεν εξέπληξε. Οι δύο πρώτες δημόσιες εμφανίσεις της ήταν περισσότερο κοσμικές παρά πολιτικές. Η δεύτερη, μάλιστα, της περασμένης Κυριακής, ήταν σε δημοφιλές ξενυχτάδικο, στο οποίο έσπευσαν και κάποιοι καλεσμένοι κυβερνητικοί παράγοντες. Εύχομαι να διασκέδασαν.
Δεν ήταν δηλαδή δημοσιογραφικό στερεότυπο η πεποίθηση ότι, με την έλευσή της, θα ζήσουν μεγάλες μέρες οι κοσμικοί κύκλοι της Αθήνας και, αντιστοίχως, θα αναζωπυρωθούν τα κουτσομπολιά για τις διασημότητες που τους αρέσει να φωτογραφίζονται και να τους επιδεικνύουν.
Δεν μπορούσα όμως να φανταστώ ότι οι κοσμικές εμφανίσεις της νέας πρέσβειρας θα ήταν αφορμή για υποτίθεται σοβαρές αναλύσεις σύμφωνα με τις οποίες τα πολιτικά πρόσωπα που πρωτοσυνάντησε είναι τα ευνοούμενα μιας νέας κατάστασης που επιδιώκει η Αμερική στην Ελλάδα. Αφενός, επειδή η πρέσβειρα δεν έκανε τίποτα παραπάνω από το να καλέσει τους υπουργούς που έχουν σχέση με τον Στρατό και το Λιμενικό στην πρώτη της δεξίωση, για τα 250 χρόνια από την ίδρυση του Σώματος Αμερικανών Πεζοναυτών. Αφετέρου, επειδή την πολιτική ηγεσία της χώρας δεν την αποφασίζουν οι Αμερικανοί, οι Κινέζοι, οι εξωγήινοι ή τα ταρώ αλλά οι έλληνες πολίτες με την ψήφο τους. Είναι αυτό που λέγεται δημοκρατία.
