Κανείς δεν ξέρει ακριβώς τι προκαλεί τον αυτισμό. Πολύ δε λιγότερο ο Robert Kennedy Jr., υπουργός Υγείας της κυβέρνησης Tραμπ, ένας «πιστοποιημένος» συνωμοσιολόγος, θιασώτης αστήρικτων θεωριών σχετικά με τη δημόσια υγεία και πολέμιος των εμβολίων. Οπως έγραψε πρόσφατα ο Δημήτρης Δασκαλάκης, υψηλόβαθμο στέλεχος στα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (CDC) στην επιστολή παραίτησής του: «Δεν μπορώ να εργαστώ σε ένα περιβάλλον που αντιμετωπίζει το CDC ως ένα εργαλείο για τη δημιουργία πολιτικών και στοιχείων που δεν αντανακλούν την επιστημονική πραγματικότητα και έχουν σχεδιαστεί για να βλάπτουν και όχι να βελτιώνουν τη δημόσια υγεία». Ο βασικός λόγος της παραίτησής του ήταν η πεποίθηση του υπουργού ότι τα εμβόλια προκαλούν αυτισμό.
Για περισσότερο από δύο δεκαετίες ένα κρίσιμο ερώτημα πράγματι βασανίζει γονείς, γιατρούς και επαγγελματίες της δημόσιας υγείας: προκαλούν τα εμβόλια αυτισμό; Η ανησυχία αυτή πυροδοτήθηκε από μια αμφισβητούμενη μελέτη του 1998, η οποία στη συνέχεια αποσύρθηκε λόγω μεθοδολογικών σφαλμάτων και παραβιάσεων δεοντολογίας. Αλλά ο κουρνιαχτός παραμένει.
Η τρέχουσα γνώση για το θέμα τεκμηριώνει ότι ο αυτισμός δεν μπορεί να εξηγηθεί από μια και μόνη αιτία. Οφείλεται σε συνδυασμό αναπτυξιακών, γενετικών και περιβαλλοντικών παραγόντων. Οι διαγνώσεις Διαταραχής του Αυτιστικού Φάσματος (ΔΑΦ) έχουν όντως αυξηθεί τις τελευταίες δεκαετίες. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, για παράδειγμα, το CDC αναφέρει ότι περίπου το 3,2% των οκτάχρονων παιδιών διαγνώστηκαν με ΔΑΦ το 2022. Ωστόσο, η αύξηση αυτή δεν οφείλεται στα εμβόλια, ούτε είναι επιδημία. Προκύπτει από τη χρήση ευρύτερων διαγνωστικών κριτηρίων, τη διενέργεια πιο συστηματικών ελέγχων και μάλιστα σε μικρότερες ηλικίες, αλλά και την αυξημένη ευαισθητοποίηση των κλινικών ιατρών και των οικογενειών. Η δε αρχική ενοχοποίηση της θειομερσάλης, ενός συντηρητικού που περιείχε ίχνη υδραργύρου, αποδείχτηκε αστήριχτη. Η θειομερσάλη αφαιρέθηκε από σχεδόν όλα τα παιδικά εμβόλια στις ΗΠΑ από το 2001, ωστόσο οι διαγνώσεις αυξήθηκαν.
Ολα τα επιδημιολογικά δεδομένα επιβεβαιώνουν ότι τα εμβόλια δεν αποτελούν αιτιολογικό παράγοντα. Η διαπίστωση αυτή προκύπτει από πολλαπλές μελέτες μεγάλης κλίμακας που διεξήχθησαν σε διάφορες χώρες, συστήματα υγειονομικής περίθαλψης και πληθυσμούς. Μεγάλες επιδημιολογικές μελέτες που σύγκριναν παιδιά που εμβολιάστηκαν με το εμβόλιο MMR (ιλαράς – παρωτίτιδας – ερυθράς, το γνωστό ως «τριπλούν»), το οποίο είχε θεωρηθεί ύποπτο, με παιδιά που δεν εμβολιάστηκαν, δεν εντόπισαν καμία συσχέτιση μεταξύ του εμβολίου MMR και του αυτισμού.
Επιπλέον, γενικότερες μελέτες στις οποίες συμμετείχαν εκατοντάδες χιλιάδες παιδιά δεν κατέληξαν στην ύπαρξη σχέσης μεταξύ των δύο. Για παράδειγμα, μια μετα-ανάλυση του 2014, η οποία περιέλαβε πάνω από 1,2 εκατομμύρια παιδιά, δεν βρήκε κανένα στοιχείο που να υποστηρίζει μια συσχέτιση μεταξύ του αυτισμού και του MMR, ή του αριθμού των εμβολίων που χορηγήθηκαν.
Με όλον αυτόν τον ορυμαγδό παραπληροφόρησης που έχει ενταθεί πρόσφατα, οι γονείς δικαίως ανησυχούν. Ωστόσο, η επίμονη ανησυχία για τη σχέση μεταξύ εμβολίων και αυτισμού έχει υπαρκτές συνέπειες – καταστροφικές για τη δημόσια υγεία. Οταν οι γονείς καθυστερούν ή αρνούνται να εμβολιάσουν τα παιδιά τους λόγω του φόβου για τον αυτισμό, τα ποσοστά εμβολιασμού μειώνονται, οδηγώντας ενδεχομένως σε επιδημίες ασθενειών που έχουν εξαλειφθεί, όπως η ιλαρά, ο κοκκύτης και άλλες σοβαρές ασθένειες.
Το μήνυμα είναι σαφές: ο εμβολιασμός προστατεύει τα παιδιά χωρίς να αυξάνει τον κίνδυνο αυτισμού. Η πραγματική πρόκληση για τη δημόσια υγεία είναι η καταπολέμηση της παραπληροφόρησης και όχι η αναβολή, ή η άρνηση των εμβολιασμών. Οι γονείς μπορούν να ακολουθούν με εμπιστοσύνη τα συνιστώμενα προγράμματα εμβολιασμού και, παράλληλα, να ζητούν έγκαιρη αξιολόγηση σε περίπτωση ανησυχιών για την ανάπτυξη των παιδιών τους. Τα εμβόλια σώζουν ζωές. Δεν προκαλούν αυτισμό.
Πρόσφατα, σε μια ακρόαση στο Κογκρέσο, ο Robert Kennedy Jr. δήλωσε: «Δεν θεωρώ ότι ο κόσμος πρέπει να δέχεται ιατρικές συμβουλές από εμένα». Να και κάτι στο οποίο μπορούμε, επιτέλους, να συμφωνήσουμε. Οι παιδικοί εμβολιασμοί παραμένουν ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα της ιατρικής στον τομέα της δημόσιας υγείας. Δεν θα πρέπει να ακούμε τους μάγους της φυλής, αλλά τα συμπεράσματα της επιστήμης.
Η Κατερίνα Παπανικολάου και ο Αρτέμης Πεχλιβανίδης είναι καθηγητές της Ιατρικής Σχολής στου ΕΚΠΑ, ειδικευμένοι στον αυτισμό, μέλη της επιστημονικής επιτροπής του Ελληνικού Συλλόγου για το Σύνδρομο Ασπεργκερ (Ελ.σ.σ.Α.)
Ο Γιώργος Ναθαναήλ είναι μέλος της επιστημονικής επιτροπής του Ελληνικού Συλλόγου για το Σύνδρομο Ασπεργκερ (Ελ.σ.σ.Α.)
