Η Βιομηχανία 4.0, γνωστή και ως Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση ή 4IR, αντιπροσωπεύει το επόμενο στάδιο ψηφιοποίησης του βιομηχανικού τομέα. Βασίζεται σε επαναστατικές τεχνολογίες, όπως η αυξημένη διαθεσιμότητα δεδομένων, η συνδεσιμότητα, οι προηγμένες αναλύσεις, η διάδραση ανθρώπου – μηχανής και η ρομποτική, οι οποίες ήδη μεταμορφώνουν την παγκόσμια βιομηχανία. Αυτή η μετάβαση, που ξεκίνησε στα μέσα της δεκαετίας του 2010, δημιουργεί μεγάλες προοπτικές για τις επιχειρήσεις.
Οπως κάθε Βιομηχανική Επανάσταση, έτσι και η 4IR βασίζεται σε προηγούμενες τεχνολογικές εξελίξεις: ο ατμός ενεργοποίησε την πρώτη, ο ηλεκτρισμός τη δεύτερη και η αυτοματοποίηση την τρίτη. Η τέταρτη επανάσταση εισάγει «νέα συστήματα» που διαμορφώνουν τις σύγχρονες βιομηχανίες.
Η Βιομηχανία 4.0 θεωρούνταν κορυφαία στρατηγική προτεραιότητα από το 68% των ερωτηθέντων σε παγκόσμια έρευνα του Ινστιτούτου McKinsey, με το 70% να δηλώνει ότι οι εταιρείες του βρίσκονταν ήδη σε φάση πιλοτικών εφαρμογών ή ανάπτυξης νέων τεχνολογιών. Στην πράξη, η Βιομηχανία 4.0 πηγαίνει ένα βήμα παραπέρα, εισάγοντας τέσσερις κύριες κατηγορίες ανατρεπτικών τεχνολογιών:
- Συνδεσιμότητα και δεδομένα. Τεχνολογίες νέφους, Διαδίκτυο των Πραγμάτων (IoT), blockchain, αισθητήρες.
- Ανάλυση και νοημοσύνη. Προηγμένη ανάλυση δεδομένων, τεχνητή νοημοσύνη (AI), μηχανική μάθηση.
- Διάδραση ανθρώπου – μηχανής. Εικονική και επαυξημένη πραγματικότητα (VR/AR), ρομποτική, αυτόνομα οχήματα.
- Προηγμένη μηχανική. Τρισδιάστατη εκτύπωση, ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, νανοτεχνολογία.
Παρά την έμφαση στην τεχνολογία, η επιτυχία της Βιομηχανίας 4.0 εξαρτάται επίσης από τον ανθρώπινο παράγοντα. Οι επιχειρήσεις πρέπει να επενδύσουν στην αναβάθμιση και επανεκπαίδευση των εργαζομένων τους. Η αναβάθμιση επιτρέπει στους εργαζόμενους να αποκτήσουν δεξιότητες που τους βοηθούν στις τρέχουσες θέσεις τους, ενώ η επανεκπαίδευση τους προετοιμάζει για νέους ρόλους μέσα στην εταιρεία. Η επανεκπαίδευση θεωρείται κρίσιμη, ειδικά στην Ευρώπη, όπου το 94% των στελεχών θεωρεί ότι πρέπει να υπάρχει ισορροπία μεταξύ προσλήψεων και επανεκπαίδευσης, σε αντίθεση με το 62% στις ΗΠΑ.
Η επιτυχής μετάβαση στη Βιομηχανία 4.0 απαιτεί τρία βήματα:
- Ανίχνευση. Αναγνώριση των δεξιοτήτων που απαιτούνται για την επίτευξη των στόχων της εταιρείας.
- Διαμόρφωση. Ανάλυση των κενών ταλέντου και σχεδιασμός εκπαιδευτικών προγραμμάτων.
- Μετατόπιση. Εφαρμογή μηχανισμών για την κατάρτιση των εργαζομένων σε μεγάλη κλίμακα.
Η εφαρμογή των νέων τεχνολογιών προσφέρει πολλαπλά οφέλη, όπως η βελτιωμένη αποτελεσματικότητα των αλυσίδων εφοδιασμού, η αύξηση της παραγωγικότητας, η μείωση των αποβλήτων και η ενίσχυση της ευελιξίας των επιχειρήσεων. Η πανδημία COVID-19 ανέδειξε ξεκάθαρα την αξία αυτών των τεχνολογιών. Οι επιχειρήσεις που είχαν ήδη υιοθετήσει εργαλεία και πρακτικές της Τέταρτης Βιομηχανικής Επανάστασης (4IR) κατόρθωσαν να ανταποκριθούν ταχύτερα και πιο αποτελεσματικά στις πρωτοφανείς προκλήσεις. Σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες, το 94% των εταιρειών που είχαν επενδύσει σε τεχνολογίες 4IR κατάφερε να συνεχίσει αδιάλειπτα τη λειτουργία του, ενώ το 56% θεωρεί αυτές τις τεχνολογίες κρίσιμες για τη διαχείριση παρόμοιων κρίσεων στο μέλλον.
Η Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση, με επίκεντρο τεχνολογίες όπως το Διαδίκτυο των Πραγμάτων, η τεχνητή νοημοσύνη, η ανάλυση «μεγάλων δεδομένων» και η προηγμένη αυτοματοποίηση, δημιουργεί ένα νέο τοπίο με τεράστιες ευκαιρίες για καινοτομία, αποδοτικότητα και ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας. Ωστόσο, απαραίτητη προϋπόθεση αποτελεί η συνεχής εκπαίδευση του ανθρώπινου δυναμικού, ώστε οι εργαζόμενοι να μπορούν να ανταποκριθούν στις νέες απαιτήσεις και να συμμετάσχουν ενεργά στον μετασχηματισμό.
Παρά τα οφέλη, δεν μπορεί να αγνοηθεί και η άλλη όψη του νομίσματος. Ο ψηφιακός μετασχηματισμός συνεπάγεται ανατροπές στο υπάρχον εργασιακό τοπίο προκαλώντας συρρίκνωση συγκεκριμένων επαγγελμάτων και ρόλων. Πολλές επιχειρήσεις ήδη προχωρούν – ή σχεδιάζουν να προχωρήσουν – σε δραστικές περικοπές προσωπικού. Το ανησυχητικό στοιχείο είναι ότι αυτές οι αλλαγές δεν οφείλονται απλώς σε συγκυριακές κρίσεις, αλλά αποτελούν σύμπτωμα μιας βαθύτερης και μόνιμης μεταβολής στο παραγωγικό πρότυπο. Αυτό που κάποτε φάνταζε ως σενάριο επιστημονικής φαντασίας – η αντικατάσταση της ανθρώπινης εργασίας από «έξυπνα» συστήματα – εξελίσσεται πλέον σε μια σιωπηλή, σχεδόν αδιαμφισβήτητη πραγματικότητα.
