Αυτή είναι η ιστορία μιας πτώσης από πολύ ψηλά. Ενας από τους άρχοντες του κόσμου τούτου, ο Σέρμαν ΜακΚόι, χρηματιστής στη Γουόλ Στριτ κατά τη δεκαετία του '80, απόφοιτος καλών σχολείων, κάτοικος ενός σπιτιού πολλών εκατομμυρίων στην Παρκ Αβενιου, με οικογένεια, παιδί και μια αισθησιακή ερωμένη από τον αμερικανικό Νότο, τη Μαρία Ράσκιν, παίρνει μια νύχτα τη λάθος στροφή. Εχοντας παραλάβει τη Μαρία από το αεροδρόμιο, και ενώ ερωτοτροπούν καθ' οδόν για τη φωλιά τους, χάνει τη διασταύρωση προς το Μανχάταν. Η επόμενη έξοδος από όπου προσπαθούν να ξαναπροσανατολιστούν αποδεικνύεται πως είναι η κόλαση επί της γης. Πρόκειται για το Νότιο Μπρονξ, μία από τις πιο υποβαθμισμένες και επικίνδυνες τότε συνοικίες της Νέας Υόρκης. Καμένα αυτοκίνητα, μαύροι και Πορτορικανοί, πόρνες και νταβατζήδες, πρεζόνια και κλεφτρόνια παρεμποδίζουν την πορεία της Μερτσέντες του Σέρμαν. Πανικόβλητοι αποδρούν προσωρινά για να πέσουν σύντομα σε παγίδα: κάτω από κάποιο ανισόπεδο κόμβο βρίσκεται καταμεσής του δρόμου ένα λάστιχο αυτοκινήτου. Οταν εμφανίζονται δύο μαύροι νεαροί, φαινομενικά για να τους βοηθήσουν, ακολουθούν προστριβές και η απόδρασή τους. Ωστόσο ο ένας εκ των νεαρών έχει τραυματισθεί. Ο Σέρμαν θέλει να το αναφέρουν αμέσως στην αστυνομία, αλλά η Μαρία τον αποτρέπει με όλα τα μέσα καθώς ο Τύπος θα πέσει να τους φάει (πλούσιο και παράνομο ζεύγος γαρ) και τα κοινωνικά κουτσομπολιά θα καταστρέψουν τους γάμους τους.
Τα πράγματα από κει και πέρα θα γίνουν όσο χειρότερα γίνεται. Ενας μαύρος λαοπλάνος, ο αιδεσιμότατος Μπέικον, συλλαμβάνει την ιδέα να αξιοποιήσει την εισαγωγή του μαύρου νεαρού σε ένα νοσοκομείο με κάταγμα του κρανίου. Εκμεταλλεύεται για ίδιον όφελος την ευπιστία - που σύντομα μετατρέπεται σε απληστία - της μητέρας του και την εν γένει οργή της μαύρης κοινότητας, το πνεύμα εξέγερσης της εποχής αλλά και το κλίμα πολιτικής ορθότητας που ήδη αρχίζει να κυριαρχεί από τη δεκαετία του '80. Καθώς ο Σέρμαν θα εντοπισθεί σύντομα από τα στοιχεία της Μερτσέντες του, ο Μπέικον κάνει συμφωνία με τον Πίτερ Φάλοου, έναν αλκοολικό ξεπεσμένο δημοσιογράφο που αναζητεί τη σανίδα σωτηρίας του σε μια πιασάρικη ιστορία ώστε να ξαναέρθει στον αφρό. Η φυλλάδα του Φάλοου θα αναλάβει εργολαβικά την προβολή της ιστορίας, ξαναγραμμένης ως εγκατάλειψης θύματος από έναν ζάπλουτο, ασυνείδητο, ρατσιστή χρηματιστή της Γουόλ Στριτ. Η τηλεόραση μπαίνει στο παιγνίδι, το σπίτι του Σέρμαν πολιορκείται και ο ίδιος, οργανώνονται διαδηλώσεις, απολύεται από τη δουλειά του, η Μαρία τον προδίδει και εξαφανίζεται, η σύζυγός του τον εγκαταλείπει, ενώ στα μάτια των πλουσίων της πόλης μετατρέπεται προς στιγμήν σε ήρωα για το περιπετειώδες, υποτίθεται, πνεύμα του.
Εδώ μπαίνουν στο παιγνίδι οι Αρχές. Ο εισαγγελέας του Μπρονξ Εϊμπ Γουάις και ο βοηθός εισαγγελέας Κρέιμερ ρίχνουν τον Σέρμαν στα σκυλιά επιδιώκοντας να κατακτήσουν την εύνοια της μαύρης κοινότητας και των λαϊκών μειονοτήτων της πόλης. Καθώς απώτερος στόχος του Γουάις είναι η δημαρχία της Νέας Υόρκης, δεν θα φεισθεί κόπων και βασάνων ώστε να μην υπάρξει κανένα ελαφρυντικό για τον Σέρμαν, ακόμη και όταν ο Φάλοου ανακαλύπτει τον ρόλο της Μαρίας Ράσκιν στην υπόθεση, συν το ότι ήταν εκείνη που οδηγούσε στην πραγματικότητα το αυτοκίνητο. Ο Σέρμαν θα σωθεί προσωρινά αξιοποιώντας μια κασέτα που καταδεικνύει τον ρόλο της ερωμένης του και το ότι στην πραγματικότητα εκείνη επιδίωξε τη μη αναφορά του περιστατικού στις αρχές. Αλλά μόνο προσωρινά, από ό,τι φαίνεται προς το τέλος του βιβλίου. Στο μεταξύ έχει μετατραπεί σε έναν άλλο άνθρωπο: δηλώνει ως επάγγελμα «μόνιμος κατηγορούμενος», γίνεται βίαιος και ανταλλάσσει γρονθοκοπήματα, ενώ σειρά αγωγών για αποζημιώσεις από τον πρώην κοινωνικό του κύκλο τον έχει φέρει στο απόλυτο μηδέν. Εκτός από τον Φάλοου που έχει μεταστραφεί καθ' οδόν, ο μόνος υποστηρικτής του είναι πλέον ο μαύρος δικαστής της υπόθεσης που ξέρει καλά την εκμετάλλευση υποθέσεων σαν κι αυτήν εκ μέρους λαϊκιστών πολιτικών αλλά και των μειονοτήτων που θέλουν να διοχετεύσουν κάπου το μίσος τους.
Το βιβλίο έγινε μπεστ σέλερ όταν πρωτοεκδόθηκε το 1987, και αργότερα γυρίστηκε σε ταινία από τον Μπράιαν ντε Πάλμα (ελαφρές μόνο παραλλαγές υπήρξαν στο σενάριο) με πρωταγωνιστές τους Τομ Χανκς, Μπρους Γουίλις, Μέλανι Γκρίφιθ, Μόργκαν Φρίμαν κ.ά. Είναι το πρώτο κατ' εξοχήν μυθοπλαστικό έργο του Γουλφ - που ως τότε έγραφε ερευνητική δημοσιογραφία, δοκίμια και εν γένει μη μυθοπλαστική λογοτεχνία. Εγκαθιδρύει οριστικά τη λεγόμενη «νέα δημοσιογραφία» ως μυθοπλασία. Θεωρήθηκε ως το κατ' εξοχήν μυθιστόρημα της Νέας Υόρκης, όπου, κατά μια μακρά αμερικανική λογοτεχνική παράδοση, πραγματικός κεντρικός ήρωας της αφήγησης είναι ο τόπος και όχι τα πρόσωπα. Ο περίγυρος πράγματι καθορίζει τη δράση περισσότερο από τον χαρακτήρα ή τα κίνητρα των πρωταγωνιστών του βιβλίου. Η μεγαλούπολη προβάλλει ως ένα περίπλοκο σύστημα που οι ίδιοι οι ένοικοί του δεν γνωρίζουν παρά ελάχιστα. Μια λάθος στροφή και βρίσκεσαι σε έναν τελείως άλλο κόσμο - από οικονομική, πολεοδομική περιβαλλοντική, αισθητική, φυλετική άποψη. Η Νέα Υόρκη αποθεώνεται μέσα από τις αντιθέσεις της, συχνά ακραίες και απρόσμενες. Τα ποικίλα πολιτικοϊδεολογικά συμφέροντα αναλύονται χωρίς καμιά έκπτωση, το χιούμορ και ο σαρκασμός είναι ανελέητα, ενώ η κριτική στην άρχουσα τάξη γίνεται εκ των ένδον, τόσο όσο και η απευθυνόμενη σε ποικίλες κοινωνικές ομάδες που αξιοποιούν προς όφελός τους το κλίμα της εποχής. Ο κόσμος του χρηματιστηρίου αναλύεται ήδη από τότε ως φούσκα - ένα επάγγελμα που, κατά τον ντεμοντέ φορέα μιας ακλόνητης ηθικής πατέρα του Σέρμαν, δεν παράγει τίποτα. Ο τρόπος της περιγραφής του μάλιστα προαναγγέλλει τρόπον τινά την κρίση του 2008 αλλά και άλλες μικρότερες (συν ίσως τη δική μας). Παρά δε το ότι έχουμε εδώ την ιστορία της δραματικής πτώσης ενός ανθρώπου, το χιούμορ και η δημοσιογραφική αμεσότητα της γραφής δεν αφήνουν τον αναγνώστη να καταθλιβεί. Ωρες ώρες οι ήρωες προβάλλουν ως καρικατούρες αλλά σε τελευταία ανάλυση αυτό ακριβώς είναι: αρχετυπικά κωμικά κακέκτυπα κοινωνικών αγωνιστών ή προοδευτικών καπιταλιστών ορκισμένων να φέρουν την ανάπτυξη προς όφελος όλων. Γι' αυτό και η γλώσσα φαίνεται ενίοτε ακατέργαστη, τα επεισόδια περιέχουν κλωτσοπατινάδα τύπου σαλούν της Αγριας Δύσης, τα κίνητρα των ανθρώπων είναι ξεκάθαρα και η οπτικοποίηση των κινήτρων και αισθημάτων τους ξεκάθαρη.
Πίσω από τον τίτλο
Σαβοναρόλα και Θόκερεϊ
Μυθιστόρημα του Τομ Γουλφ έχουμε ακόμη ένα εξίσου αν όχι περισσότερο πετυχημένο, το Ενας άντρας με τα όλα του, που εκδόθηκε στην Αμερική το 1998 (ελλ. έκδοση από την Ωκεανίδα).
Προκάλεσε μεγάλη διαμάχη όταν ο Τζον Απντάικ το έκρινε στον «Νιου Γιόρκερ» ως γραμμένο περισσότερο ως μέσον διασκέδασης παρά ως λογοτεχνία.
Στον φιλολογικό τσακωμό που ακολούθησε παρενέβησαν οι Νόρμαν Μέιλερ και Τζον Ιρβινγκ.
Δεν ξέρω πάντως γιατί άργησε τόσο να εκδοθεί Η Πυρά της Ματαιοδοξίας στα ελληνικά - προσωπικά το είχα προτείνει σε φίλους εκδότες, αλλά ίσως η καταγγελία της πολιτικής ορθότητας συν η αντιστροφή των κυρίαρχων παραδοχών (περί της Αριστεράς κυρίως) που προάγει ο συγγραφέας δεν ευνόησαν την προώθηση της ιδέας. Εδώ πάντως γίνεται μια αξιοπρεπέστατη προσπάθεια μετάφρασής του που ίσως ήθελε μερικές ριζικότερες επιλογές όταν τα συμφραζόμενα και τα άγνωστα σε μας πραγματολογικά στοιχεία γίνονται υπερβολικά πολλά, ακόμη και για τον αναγνώστη που έχει γνώσεις περί τα αμερικανικά πράγματα.
Ας μην ξεχάσω να προσθέσω ότι ο τίτλος του βιβλίου είναι δανεισμένος από τη μεγάλη πυρά που ξέσπασε με την καθοδήγηση του θρησκόληπτου Σαβοναρόλα στη μεταναγεννησιακή Φλωρεντία και όπου κάηκαν ποικίλα αντικείμενα πλουσίων και ματαιόδοξων κατά το κίνημά του ανθρώπων, πολλά από αυτά έργα τέχνης.
Ο υπαινιγμός είναι σαφής. Αλλο δάνειο είναι το περίφημο Πανηγύρι της Ματαιοδοξίας του Ουίλιαμ Θόκερεϊ, μια τοιχογραφία της ζωής στην Αγγλία του 19ου αιώνα που ο Γουλφ επιχείρησε να μεταφέρει στην Αμερική του προχωρημένου 20ού. Εδώ ίσως σταματούν οι όποιες φιλολογικές ή ιστορικές επιρροές (τουλάχιστον οι άμεσες).
Tom Wolfe
Η πυρά της ματαιοδοξίας
Μτφ. Γιάννης Περδικογιάνης
σελ. 829 Εκδ. Σέλας 2019
Τιμή: 26,50 ευρώ
Έντυπη Έκδοση
Το παρόν άρθρο, όπως κι ένα μέρος του περιεχομένου του tanea.gr, είναι διαθέσιμο μόνο σε συνδρομητές.
