Μάγκυ Κοέν
«Η λογοτεχνία του συνδιαλέγεται με τον κόσμο»
Σε πείσμα της ανάγκης του ανθρώπου για καθησυχαστικές χρονολογήσεις και ημερολογιακές οριοθετήσεις, ο θάνατος ανήκει στην επικράτεια της αχρονίας. Ετσι θα διηγηθώ σε χρόνο ενεστώτα την ύστατη συνάντησή μου με τον Αμος Οζ, όταν γύρω στο 2017 μου έκανε την τιμή να μου αφιερώσει λίγο από τον πολύτιμο χρόνο του.
Με υποδέχεται στο φωτεινό διαμέρισμα ενός πολυώροφου κτιρίου – ουρανοξύστη, από αυτά που συνιστούν το καμάρι του σύγχρονου Τελ Αβίβ. Εχουν μετακομίσει εδώ και μερικά χρόνια μαζί με την αγαπημένη του σύζυγο Νίλι, «για να είναι κοντά στα παιδιά», αφήνοντας το Αράντ, τη μικρή ήσυχη πόλη στις παρυφές της ερήμου του Νέγκεβ.
Στους τοίχους, απ’ άκρη σ’ άκρη, ράφια φορτωμένα με βιβλία. «Είμαι παιδί της βιβλιοθήκης» θα πει, και καθώς θαυμάζω την πληθώρα και την ποικιλία των τόμων, μου δείχνει με ένα χαμόγελο, κράμα υπερηφάνειας και απορίας, μερικά μυθιστορήματά του μεταφρασμένα στα ιαπωνικά και τα ελληνικά. Ενδιαφέρεται να μάθει για την «ελληνική κρίση», καθώς όμως έχω παραδώσει μόλις πρόσφατα την άκρως απαιτητική μετάφραση του «Ιούδα», τα αιώνια μεταφραστικά μου διλήμματα με μαστίζουν, ανυπομονώ να ακούσω την άποψή του. Χωρίς ίχνος συγκατάβασης, αποφαίνεται πως όλα είναι ζήτημα μέτρου και γλωσσικής αίσθησης. Γνωρίζοντας τη λατρεία του για την εβραϊκή γλώσσα, την εξαντλητική αναζήτηση της ακρίβειας, του βάθους και της διαύγειας, καθώς και την ικανότητά του να πλάθει καινούργιες λέξεις, εξακολουθώ να αμφιβάλλω αν μπορεί να αποδώσει κανείς όλον αυτόν τον λεξικολογικό πλούτο, όλη αυτή την ορμητική λεκτική πολυχρωμία, που αντλεί από τα βιβλικά εβραϊκά για να συναντήσει τα σύγχρονα εβραϊκά. Και πώς να αποδώσεις, αλήθεια, το ιδιαίτερο στυλ του, όπου η ποιητικότητα και ο λυρισμός εναλλάσσονται με τη λιτότητα και τη στοχαστική στιβαρότητα; Πώς να αποδώσεις αυτές τις καλοσμιλευμένες φράσεις, απόσταγμα βαθιάς σκέψης και ευρυμάθειας; Μήπως τελικά έχει δίκιο όταν γράφει στο βιβλίο «Οι Εβραίοι και οι λέξεις» πως «αναμφίβολα κάποια πράγματα είναι αμετάφραστα. Οι γλώσσες για παράδειγμα. Το γρανιτένιο μεγαλείο των εβραϊκών και το τραχύ καρύκευμα των γίντις δεν μπορούν να μετατραπούν σε πανανθρώπινες γεύσεις»; Εστω κι έτσι, σκέφτομαι, η λογοτεχνία του Αμος Οζ συνδιαλέγεται με ολόκληρο τον κόσμο. Κι αυτό επειδή ο δημιουργός της, ακολουθώντας την εσωτερική του φωνή της εντιμότητας και με αφετηρία το προσωπικό του βίωμα, δεν παύει ποτέ να αναζητάει την αλήθεια με γνώμονα τον άνθρωπο και να μιλάει για αξίες πανανθρώπινες, στερημένος από πλάνες και ψευδαισθήσεις περί της ανθρώπινης φύσης και της ανθρώπινης κατάστασης.
Τον παρατηρώ, τον βρίσκω λίγο καταβεβλημένο, θα είναι από την ηλικία, σκέφτομαι. Οταν όμως μου δείχνει τα χειρόγραφά του πάνω στο γραφείο του, «ετοιμάζω ένα καινούργιο δοκίμιο σχετικά με τον φανατισμό», μου λέει, στο διαπεραστικό γαλάζιο των ματιών του σπιθίζει η παλιά, γνώριμη λάμψη.
Καθώς τον κοιτάζω, μες στη μοναχικότητα του γραφείου του, με θέα σε μία από τις πιο ωραίες, δεντροφυτεμένες λεωφόρους του Τελ Αβίβ, αναλογίζομαι πόση μοναξιά, πόσο ακατάλυτο θάρρος συνεπάγεται η ακλόνητα ηθική στάση του γνήσιου αυτού διανοουμένου, ενός διανοουμένου παλιάς κοπής. Και μου αποκαλύπτεται τούτο: πως όσο κι αν κάποια στιγμή μάς αφήσει παρακαταθήκη το έργο του, θα μας λείψει για πάντα η σθεναρή φωνή του, η άρνησή του να συνταχθεί με το εκάστοτε πνεύμα των καιρών, η αντίστασή του στην κυρίαρχη ιδεολογία, η απέχθειά του για κάθε μορφή ακρότητας και φανατισμού.
Η Μάγκυ Κοέν έχει μεταφράσει τον «Ιούδα» (2016, Καστανιώτης). Μέσα στο 2019 θα κυκλοφορήσει σε μετάφρασή της η συλλογή διηγημάτων «Μεταξύ φίλων» από τις ίδιες εκδόσεις.
