Μπετόβεν: Οι Εννέα Συμφωνίες. Φιλαρμονική Ορχήστρα του Βερολίνου, Χέρμπερτ φον Κάραγιαν, Deutsche Grammophon, 2 bluray ATMOS

Η σχέση του Κάραγιαν με τις Εννέα Συμφωνίες του Μπετόβεν υπήρξε μακρά, επίπονη και παραγωγική. Ανερχόμενος σε μια Γερμανία στην οποία κυριαρχούσαν ακόμα πλήθος μεγάλων μαέστρων που είχαν γεννηθεί τον 19ο αιώνα, ο Κάραγιαν έπρεπε να αναμετρηθεί με τιτάνες σε αυτόν τον «Ολυμπο» της μουσικής. Αν και ήδη το επιχείρησε από τα τέλη της δεκαετίας του ’40, το πέτυχε και μάλιστα με μεγάλη κριτική αποδοχή στις αρχές της επόμενης: όταν πια είχε αναλάβει τη νεοσύστατη Ορχήστρα Φιλαρμόνια του Λονδίνου και ηχογράφησε εκεί τον πρώτο από τους ουκ ολίγους κύκλους του με τα έργα. Η μεγάλη του στιγμή ήρθε όμως το 1955, όταν κυριάρχησε στη μάχη της διαδοχής για τη Φιλαρμονική του Βερολίνου μετά τον Φουρτβένγκλερ, όπου κατάφερε επιπλέον να επιβάλει την απαίτησή του για ισόβια τοποθέτηση. Το επόμενο στάδιο είχε δύο σκέλη: ο Κάραγιαν φιλοδοξούσε, και πέτυχε, να οικοδομηθεί στην (όλο και πιο συχνά πλέον υπό σοβιετική «πολιορκία») δυτικογερμανική πρωτεύουσα η νέα αίθουσα συναυλιών της Φιλαρμονικής. Το πέτυχε και αυτό, ανασύροντας μάλιστα τα καινοτόμα μεσοπολεμικά σχέδια του Σαρούν που τότε δεν μπορούσαν να εκτελεστούν λόγω άλυτων ακόμα τεχνικών, ιδίως στατικών, προβλημάτων για μια αίθουσα που σχεδιάστηκε να «κρέμεται» ουσιαστικά στον αέρα! Το δεύτερο σημείο ήταν η ηχογράφηση και των Εννέα Συμφωνιών του Μπετόβεν από την Ορχήστρα με αφορμή τη νέα της, από κάθε άποψη, εντυπωσιακή αυτή αίθουσα που ακόμα και σήμερα δεσπόζει στο Τιργκάρτεν του Βερολίνου. Οταν το πρότεινε, η εταιρεία ήταν εξαιρετικά επιφυλακτική: τέτοιο κόστος θα μπορούσε να αποσβεστεί ποτέ; Ευτυχώς, τον άκουσαν: και έτσι γεννήθηκε ο δεύτερος κύκλος Μπετόβεν του Κάραγιαν, ο μέχρι σήμερα εμπορικότερος τελικά στην ιστορία της δισκογραφίας. Στη σκιά αυτού του επιτεύγματος ήταν που ο Κάραγιαν αποφάσισε να επιστρέψει εκ νέου σε αυτά τα έργα για ηχογράφηση, λίγο περισσότερο από μία δεκαετία αργότερα, μεταξύ του 1975 και του 1977. Ηταν ο προτελευταίος του κύκλος – ακολούθησε άλλος ένας στις αρχές της δεκαετίας του ’80 και στην ψηφιακή, πλέον, εποχή. Επιστέγασμα αυτού του κύκλου που ολοκληρώθηκε το 1977 υπήρξαν μεγάλες γερμανικές και διεθνείς περιοδείες του Κάραγιαν και της Φιλαρμονικής, με αποκορύφωμα εκείνη στο Τόκιο, όπου πάλι ηχογραφήθηκε όλος ο κύκλος από τη ραδιοφωνία της πόλης, αλλά που όμως, ενώ εκδόθηκε στην Ιαπωνία, ουδέποτε κάτι τέτοιο συνέβη στην Ευρώπη ή στις ΗΠΑ.

Ο κύκλος του 1975-1977 ίσως είναι ο σημαντικότερος και των τεσσάρων που ηχογράφησε ο Κάραγιαν – ουδείς άλλος μαέστρος στην ιστορία της δισκογραφίας πέτυχε κάτι τέτοιο. Η ορχήστρα του βρίσκεται στο υψηλότερο δυνατό σημείο της, ενώ, την ίδια στιγμή, το ίδιο συμβαίνει και με την αναλογική τεχνολογία ηχογράφησης. Ο Κάραγιαν υπήρξε σε όλη του τη ζωή φανατικός της τεχνολογίας κάθε μορφής: ο ίδιος ήταν πιλότος μικρών αεροσκαφών, λάτρευε τα αυτοκίνητα και τα ρολόγια, ενώ στο στούντιο έφερε ο ίδιος ουκ ολίγες καινοτομίες, όπως και στη σκηνοθεσία συναυλιών για οπτική αποτύπωση, την οποία προσωπικά καθοδηγούσε. Τώρα, σχεδόν τρεις δεκαετίες μετά τον θάνατό του, η τεχνολογία έρχεται με τη σειρά της να τον «ανταμείψει», δίνοντας μια νέα, εντελώς πρωτοφανή πνοή στην αποτύπωση αυτών των ηχογραφήσεων του κύκλου του ’77. Η έκδοση αυτή είναι η πρώτη στο είδος της παγκοσμίως, σε bluray ATMOS της Dolby, που αναπτύχθηκε για τις ανάγκες του κινηματογράφου και εδώ εφαρμόζεται για πρώτη φορά στην κλασική μουσική. Στην ουσία, πρόκειται για ένα πραγματικά επαναστατικό σύστημα που καταργεί τους περιορισμούς των καναλιών ηχογράφησης και αναπαραγωγής και το αποτέλεσμα που παράγει συνιστά πραγματικά μια εντελώς νέα εμπειρία ηχητικής αποτύπωσης – χωρίς δε αναγκαστικά την απαίτηση μηχανημάτων τύπου surround.

Η έκδοση αυτή δεν περιλαμβάνει CD. Προορίζεται αποκλειστικά για αναπαραγωγή από bluray. Ομως η τομή που φέρνει στην αποτύπωση του ήχου είναι τέτοια που η σημασία της την καθιστά μια μοναδικότητα στην ιστορία της δισκογραφίας. Παρά τις διαρκείς τεχνολογικές εξελίξεις, η μεταφορά της εμπειρίας μιας ορχήστρας, ή κάθε άλλου μουσικού σώματος, σε ένα μηχάνημα είναι πάντοτε μια δύσκολη υπόθεση. Το ATMOS επιλύει τώρα με τον πιο πειστικό τρόπο το τελευταίο ίσως από τα μεγάλα προβλήματά της που, εδώ και καιρό, δεν αφορούν τόσο την ίδια την ηχογράφηση, η οποία έχει από καιρό φτάσει σε εξαιρετικά υψηλά τεχνικά επίπεδα, όσο το πώς σε ένα οικιακό σύστημα μπορεί να αποδοθεί με τη μεγαλύτερη δυνατή πιστότητα ο ήχος που οι μηχανικοί μπορούν να συλλάβουν στα tapes. Πρόκειται για την πιο συνθετική, ρέουσα και ευρέος φάσματος μεταφορά ήχου που έγινε ποτέ μέχρι σήμερα και που ήδη θέτει νέες προδιαγραφές για το μέλλον. Ποτέ άλλοτε αυτές οι ηχογραφήσεις δεν έχουν ακουστεί με τέτοια συναρπαστική αλήθεια όπως εδώ. Ο Κάραγιαν σίγουρα θα ήταν πανευτυχής με αυτό το αποτέλεσμα. Πιθανότατα, δε, και ο Μπετόβεν.