«Η γελοιοκρατία είναι μια φάση της ιστορίας του κόσμου. Δεν είναι η πρώτη φορά που ο κόσμος για να υπάρξει πρέπει να είναι μόνο γελοίος, ασχέτως του τιμήματος από άποψη αίματος που συνεπάγεται η καθεστωτική γελοιότητα του κόσμου» θα πει ο Βασίλης Παπαβασιλείου στο podcast του elculture.com, «Πληγωμένη Άνοιξη» και τον Γιώργο Βουδικλάρη.
«Ωστόσο, δε γίνεται για πρώτη φορά. Τριάντα χρόνια, περίπου, μετά την πρώτη του Τείχους του Βερολίνου μπορούμε να δούμε τη μεγάλη εικόνα του κόσμου μέσα από αυτό το πρίσμα. Στους καιρούς που ζούμε θα μας βοηθούσε πάρα πολύ η αναγωγή σε εποχές περασμένες όπως είναι το τέλος της Αθηναϊκής Δημοκρατίας, όπως είναι ο Μεσαίωνας και οι Θρησκευτικοί Πόλεμοι, όπως είναι ακόμα και το πείραμα της Μπολσεβίκικης Επανάστασης… Όλα αυτά είναι στην ουσία τους γελοιοκρατικά φαινόμενα πληρωμένα με βαρύ φόρο αίματος».
Στο ίδιο podcast του elculture.com θα ακούσουμε τον Βασίλη Παπαβασιλείου να λέει: «Όταν οι Γερμανοί φτιάχνανε το τραμ, είχαν πει ότι τα πράγματα γίνονται με δύο τρόπους: με τον σωστό τρόπο και με τον ελληνικό τρόπο. Παραμένουμε πιστοί του ελληνικού τρόπου! Μου αρέσει να λέω, και με αφορμή τα 200 χρόνια από την Επανάσταση, ότι τα πρώτα 200 χρόνια είναι δύσκολα. Άρα τώρα είμαστε στην ουρά των διακοσίων ετών. Ένα πράγμα μόνο μπορούμε να κάνουμε: Υπομονή!».
«Αντίο λοιπόν»
Ο Βασίλης Παπαβασιλείου, συγγραφέας, ερμηνευτής, σκηνοθέτης και τεράστια μορφή του θεάτρου, έφυγε από τη ζωή στις 6 Ιουνίου του 2025. Ο επίσης συγγραφέας, δραματουργός και μεταφραστής Μάνος Λαμπράκης γράφει στο αποχαιρετιστήριο ποστ στο φέισμπουκ για τον Δάσκαλο: «Ο Βασίλης Παπαβασιλείου αναχωρεί σε έναν καιρό απόλυτης διαφάνειας, όπου το νόημα δεν στοχάζεται, αλλά επιδεικνύεται. Ο Παπαβασιλείου ωστόσο σε όλη την διάρκεια του βίου του επέμεινε στο αντίθετο: στο αδιαφανές, στο δυσνόητο, στο μετέωρο. Στον χρόνο του λόγου, όχι στην αμεσότητα της πληροφορίας. Η σιωπή του δεν ήταν αποχώρηση, αλλά θέση.
»Η απόσυρσή του από τον θόρυβο ήταν μορφή πράξης. Σήμερα, αυτός ο τρόπος ύπαρξης, μη θεαματικός, μη εκβιαστικά συναισθηματικός, εκλείπει. Και μαζί του, χάνεται ένας κόσμος που ήλπιζε ακόμη πως το θέατρο μπορεί να μη διασκεδάζει, αλλά να διαρρηγνύει. Να μη μεταδίδει, αλλά να αποκαλύπτει την απουσία.
»Αντίο, λοιπόν
όχι ως αποχαιρετισμός, αλλά ως ανοιχτή συνθήκη εκκρεμότητας.
Όχι ως πέρας, αλλά ως αναστολή της τελεσιδικίας.
Ως υπόλειμμα φωνής που δεν συμπληρώθηκε, ως νόημα που αρνήθηκε να κλείσει.
Όχι μνήμη, αλλά ρωγμή στη ροή της λήθης.
Όχι φως, αλλά η καθυστέρηση της απόφασης να το αναζητήσεις.
Καμία αφήγηση δεν τον εμπεριέχει.
Μόνο ο χώρος που τον στερεί και τον μαρτυρεί ταυτόχρονα.
Μια σκιά χωρίς προέλευση, ένα αποτύπωμα που επιμένει, όχι επειδή υπήρξε, αλλά επειδή δεν εξαντλήθηκε».
Σιχτίρ ευρώ, μπουντρούμ δραχμή… θα πεις κι ένα τραγούδι
Ο Βασίλης Παπαβασιλείου γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1949. Στις τελευταίες δουλειές του συγκαταλέγονται, Η Ελένη του Γιάννη Ρίτσου, Relax…Mynotis, Σιχτίρ ευρώ, μπουντρούμ δραχμή… θα πεις κι ένα τραγούδι, Ιφιγένεια εν Ταύροις του Γκαίτε, Ο Τυχοδιώκτης…βασισμένος στον Χουρμούζη, Του Κουτρούλη ο γάμος του Αλέξανδρου Ρίζου Ραγκαβή, ο Κύκλωπας του Ευριπίδη καθώς επίσης και δύο οπερέτες του Θεόφραστου Σακελλαρίδη.
Συνολικά έχει σκηνοθετήσει τριάντα παραστάσεις μέσα σε ισάριθμα χρόνια (έργα Σοφοκλή, Γκολντόνι, Μαριβώ, Χόρβατ, Μποντ, Σαίξπηρ Πιραντέλλο, Μολιέρου, Αναγνωστάκη, Στάικου, Μανιώτη, κ.ά.). Έχει μεταφράσει θεατρικά και πεζά κείμενα (Γκολντόνι, Μποντ, Μολιέρος, Μπαρτ, Σαντ, κ.ά.).
Τιμήθηκε με διακρίσεις από τον Δήμο Αθηναίων, τον Δήμο Χαλανδρίου, την Ένωση Ελλήνων Θεατρικών και Μουσικών Κριτικών και το Φεστιβάλ Θεάτρου Συρακουσών της Σικελίας. Δίδαξε, όχι συστηματικά, σε δραματικές σχολές και στο Τμήμα Θεάτρου της Σχολής Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
Δείτε μια συνέντευξη του Βασίλη Παπαβασιλείου στη Λένα Αρώνη
Ο Βασίλης Παπαβασιλείου μέσα από τα δικά του λόγια – «Είναι να ’χει κανείς το ταλέντο του αλήτη»
- «Το θέατρο, είναι μια επινόηση του ανθρώπου και μάλιστα, του Αθηναίου δημοκρατικού ανθρώπου του 6ου αιώνα, που έρχεται αντιμέτωπος με τον εαυτό του μέσω τρίτου, που είναι η σκηνή. Που είναι οι άνθρωποι της σκηνής, οι ηθοποιοί, οι υποκριτές που λέγαμε τότε. Γιατί ο άνθρωπος έχει ανάγκη αυτή τη σχέση, αυτή τη διαμεσολάβηση. Σύμφωνα με τον Πλάτωνα, που φοβόταν την τέχνη, όμως κατά βάθος την αγαπούσε πολύ και θα ήθελε να είναι ο ίδιος καλλιτέχνης – γι’ αυτό και είπε τη φράση «εξορίστε τους ποιητές από την Πολιτεία». Μίλησε εξάλλου για τη διαμεσολάβηση που προείπα λέγοντας : «καὶ ψυχή, εἰ μέλλει γνώσεσθαι αὑτήν, εἰς ψυχὴν αὐτῇ βλεπτέον·» (Δηλαδή, πρέπει να κοιταχτείς σε μια άλλη ψυχή). Ο τόπος της συνάντησης με τον άλλον λοιπόν. Αυτό είναι το θέατρο».
- «Όπως φτιάχτηκε και όπως εξελίχθηκε η Ελλάδα ήταν ένα διπλό ανέκδοτο. Για τα 200 -από το 1821- χρόνια μιλάμε, που γιορτάσαμε και πρόσφατα. Εγώ τελικώς καταλήγω πως η Ελλάδα είναι μια χώρα η οποία κουβαλάει ίσως στο DNA της το στίγμα του Οδυσσέα, δηλαδή του καταφερτζή. Είναι η χώρα εν προκειμένω που το έχει δίπορτο».
- «Το θέατρο ήτανε στόχος ζωής από την εφηβεία μου. Η συνάντηση με τον Κουν με το Θέατρο Τέχνης, η δραματική σχολή, μετά επαγγελματικά στο Θέατρο Τέχνης και μετά το ταξίδι, η περιπλάνηση με τη σκηνή, με τον μακαρίτη τον Λευτέρη τον Βογιατζή και τα άλλα παιδιά εκεί… μετά μόνος μου με την Εποχή, μετά ελεύθερος σκοπευτής, μετά ΚΘΒΕ… Περιπλανώμενος κι εγκατεστημένος, σχετικά. Μα πάντα σταθερά περιπλανώμενος».
- «Μοιάζω με τον Μαριβώ… είχε ταλέντο αλήτη. Δε μπορώ να ξεχωρίσω μια απ’ όλες μου τις ιδιότητες… μου θυμίζω τον επίκαιρο Πιερ Καρλέ ντε Σαμπλαίν ντε Μαριβώ, που έγραφε θεατρικά έργα, έγραφε κι επιφυλλίδες και δοκιμιακά έργα, κι ήταν μέσα σ’ όλα. Κι αυτό ήταν η επιτυχία του. Να καταπιάνεται με όλα επιτυχώς. Είναι ένα είδος αλητείας μέσα στα πεδία, μες τα χωράφια των γνώσεων και της έκφρασης. Είναι να ’χει κανείς το ταλέντο του αλήτη».
Μπορεί να υπάρξει Βασιλιάς χωρίς τον γελωτοποιό;
- «Αν η πολιτική πει την αλήθεια, θα αυτοαναιρεθεί. Άρα είναι η πολιτική μια σκηνή. Και στη θεατρική σκηνή η αλήθεια έχει μεγάλη σημασία. Κι επειδή έχει τόση μεγάλη, πρέπει πολλές φορές να μπορεί να πάρει τη μορφή του ψέματος. Για να μην πούμε ότι αυτή η μορφή είναι η ιδρυτική συνθήκη αυτού που λέμε τέχνη. Τέχνη τι είναι; Το τεχνητό. Όσο για την ανακάλυψη της Δημοκρατίας, Δημοκρατία για μένα είναι το πολίτευμα της πολλαπλότητας των σκηνών. Βεβαίως, υπάρχουν οσμώσεις. Λες “ο καραγκιόζης Μπόρις Τζόνσον”. Λες “μα τι ξεφτίλα είναι ο Μπόρις Τζόνσον ή ο Τραμπ”. Και λέω εγώ, ειδικά για την περίπτωση του Τζόνσον, μήπως ο καλύτερος τρόπος εξοβελισμού του εξευτελισμού είναι η θεσμοθέτησή του; Δηλαδή, θέλω να πω, το φλερτ της πραγματικότητας του κόσμου, η οποία αποπειράται να πάρει μορφή, με διάφορους τρόπους, είτε είναι ο πολιτικός, είτε ο θρησκευτικός, είτε ο αισθητικός, είναι εκεί πέρα για να σου λέει διαρκώς “τελικά το δίκιο είναι με τον Ηράκλειτο”. Ο οποίος τι λέει; “Ο αιών είναι ένα παιδί, που παίζει”. Ο Μεγάλος ποιητής των Βρετανών, ο Σαίξπηρ, τι σου έλεγε για τον Βασιλιά; Μπορεί να υπάρξει Βασιλιάς χωρίς τον γελωτοποιό, χωρίς τον τρελό, που λέμε;.
- «Ρόλος του θεάτρου είναι να είναι όσο καλύτερο μπορεί, για να απαντά στη μεγάλη πρόκληση της εποχής… Μιλάμε σήμερα για μια αναστολή της ζωής. Θα πρέπει να κάνουμε υπομονή. Και το σήμερα μετατίθεται σε ένα σχετικό αύριο».
- «Ως Ελληνες –που έχουμε έναν Αισχύλο, έναν Ευριπίδη, έναν Σοφοκλή, πιστεύω ότι δεν θα πιάσουμε τόσο πάτο… Η αισιοδοξία μου βασίζεται στο δίχτυ ασφαλείας των ονομάτων, τα έχουμε από κάτω μας. Κάνουμε δουλειές του ποδαριού –τις οποίες και ονομάζουμε μεταρρυθμιστικές, με την ασυνείδητη σιγουριά ότι στο τέλος θα μας σώσει κάτι. Κι αυτό είναι το δίχτυ ασφαλείας των ονομάτων των αρχαίων, κάτι που έχει συμβεί ως τώρα».
