Καθώς οι 133 καρδινάλιοι ετοιμάζονται να εισέλθουν στο Κονκλάβιο που θα αναδείξει τον διάδοχο του Πάπα Φραγκίσκου, το Βατικανό έζησε μέρες έντονης κινητικότητας και υπόγειων ζυμώσεων. Οι επίσημες συνεδριάσεις, οι ιδιωτικές συναντήσεις και οι ανεπίσημες συνομιλίες στους διαδρόμους και τα εστιατόρια της Ρώμης αποκαλύπτουν ότι, παρά τα λίγα φαβορί, η εικόνα παραμένει ρευστή. Με το βλέμμα στραμμένο στις μεγάλες προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Καθολική Εκκλησία – από θεολογικές διαφωνίες έως οικονομικά ελλείμματα –, οι καρδινάλιοι καλούνται όχι απλώς να εκλέξουν έναν νέο Πάπα, αλλά να καθορίσουν την κατεύθυνση που θα πάρει η Εκκλησία στον 21ο αιώνα. Τα λόγια, οι σιωπές και τα επιχειρήματα των ημερών αυτών ίσως αποδειχθούν πιο καθοριστικά και από την ίδια την ψηφοφορία. Στο νήμα πριν ξεκινήσει η διαδικασία της εκλογής, πιστοί από όλον τον κόσμο εκφράζουν την επιθυμία να συνεχιστεί η πορεία που χάραξε ο εκλιπών Φραγκίσκος, εστιάζοντας στην ενσωμάτωση των αποκλεισμένων και των περιθωριοποιημένων ομάδων στην Εκκλησία, ενώ ταυτόχρονα διατηρείται μια συντηρητική στάση στα ζητήματα της ηθικής και της διδασκαλίας.
Παρόλο που κάποιοι καρδινάλιοι θεωρούνται φαβορί για τη διαδοχή του Πάπα Φραγκίσκου – δύο που αναφέρονται συχνά είναι ο ιταλός καρδινάλιος Πιέτρο Παρολίν και ο Φιλιππινέζος Λουίς-Αντόνιο Τάγκλε –, πολλοί από τους καρδιναλίους που θα ψηφίσουν επέμεναν ότι δεν έχουν ακόμη αποφασίσει. «Η λίστα μου αλλάζει και πιστεύω πως θα συνεχίσει να αλλάζει μέχρι την τελευταία στιγμή» δήλωσε στο Reuters ο βρετανός καρδινάλιος Βίνσεντ Νίκολς, που συμμετέχει στο πρώτο του κονκλάβιο. «Είναι μια διαδικασία που για εμένα απέχει πολύ από το να έχει ολοκληρωθεί».
Μέχρι την αυριανή είσοδό τους στο Κονκλάβιο, οι καρδινάλιοι συναντώνται σε αυτό που αποκαλείται «γενικές συνελεύσεις», όπου μεμονωμένα κληρικοί μπορούν να δώσουν ομιλίες παρουσιάζοντας το όραμά τους για το μέλλον της παγκόσμιας πίστης. Κατά το Κονκλάβιο του 2013, ήταν σε αυτή την περίοδο που ο αργεντινός καρδινάλιος Χόρχε-Μάριο Μπεργκόλιο εκφώνησε ομιλία η οποία, σύμφωνα με πολλές μαρτυρίες, εντυπωσίασε βαθιά τους συναδέλφους του. Λίγες μέρες αργότερα ακολούθησε η εκλογή του.
Ο καρδινάλιος Γουίλιαμ Γκο-Σενγκ-Τσάι, αρχιεπίσκοπος της Σιγκαπούρης, δήλωσε στην εφημερίδα «Il Messaggero» ότι ούτε εκείνος γνωρίζει ποιος μπορεί να είναι ο επόμενος Πάπας. «Μπορεί να φαίνεται παράξενο, αλλά πραγματικά δεν ξέρουμε» είπε.
Το Κονκλάβιο ξεκινά αύριο το πρωί με την τέλεση μιας ειδικής λειτουργίας στη Βασιλική του Αγίου Πέτρου. Το απόγευμα, οι καρδινάλιοι θα μπουν επίσημα σε πομπή στο παρεκκλήσι της Καπέλα Σιστίνα, τον διάσημο λατρευτικό χώρο του 15ου αιώνα που κοσμείται με τοιχογραφίες του Μιχαήλ Αγγέλου, όπου και θα ξεκινήσουν την ψηφοφορία για τον επόμενο Πάπα. Πέραν της Τετάρτης που αναμένεται να πραγματοποιηθεί μία ψηφοφορία, τις επόμενες μέρες θα διεξάγονται δύο ψηφοφορίες το πρωί και δύο το απόγευμα.
«Οι δύο πρώτες ψηφοφορίες είναι για προσανατολισμό, μετά αρχίζουμε να κάνουμε τη σύνοδο» δήλωσε στην «Corriere della Sera» ο ιταλός καρδινάλιος Φερνάντο Φιλόνι, που συμμετέχει στο δεύτερό του Κονκλάβιο.
Παράλληλα, οι προσδοκίες των πιστών ποικίλλουν, με κάποιους να επιθυμούν έναν πιο προοδευτικό Πάπα και άλλους έναν πιο παραδοσιακό ηγέτη, αναδεικνύοντας τις αντιφάσεις και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Καθολική Εκκλησία στη σύγχρονη εποχή. «Να είναι σαν τον Φραγκίσκο» εύχεται μια 60χρονη καθολική στο Μανχάταν. «Να συνεχίσει τη δέσμευση του Φραγκίσκου υπέρ της φιλανθρωπίας» θέλει η 20χρονη Αμοα από την Ακκρα, πρωτεύουσα της Γκάνας. «Εναν Πάπα που είναι περισσότερο ποιμένας και λιγότερο θεολόγος» θα ήθελε και η ηλικιωμένη Ζακλίν Μεζόν στη Λυών. Εναν συντηρητικό Πάπα προτιμά η Βραζιλιάνα Γκόμες. «Οι προοδευτικοί δημιουργούν αντιπαραθέσεις» λέει.
Αναλυτές επισημαίνουν στη «Monde» ότι στον εκλιπόντα, κατά τη διάρκεια της δωδεκαετούς παπικής θητείας του, που μίλησε και έγραψε πολύ, πολλές φορές αντιφάσκοντας, καθένας μπορούσε να βρει κάτι που του ταίριαζε.
Τα οικονομικά του Βατικανού, το δολάριο και ο ελέφαντας στο δωμάτιο
Η ώρα που οι καρδινάλιοι εκλέκτορες θα απομονωθούν στην Καπέλα Σιστίνια πλησιάζει. Ωστόσο οι διεργασίες δεν περιορίζονται εντός των τειχών του Βατικανού. Στο παρασκήνιο, ισχυροί οικονομικοί παίκτες και δωρητές, κυρίως Αμερικανοί, κινούνται δραστήρια στη Ρώμη, επιχειρώντας να επηρεάσουν το μέλλον της Καθολικής Εκκλησίας μέσα από χρηματοδοτήσεις και στρατηγικές επαφές.
Αναλυτικό ρεπορτάζ του Γουίλιαμ Κας στους «Sunday Times» φωτίζει τον ρόλο που διαδραματίζουν συντηρητικοί κύκλοι των ΗΠΑ, οι οποίοι, υπό το βάρος ενός τεράστιου ελλείμματος και μιας Εκκλησίας σε κρίση ταυτότητας, επιχειρούν να θέσουν τον τόνο για την επόμενη ημέρα. Το χρήμα, η επιρροή και οι σκιώδεις ζυμώσεις δείχνουν ότι το Κονκλάβιο δεν αρχίζει στην Καπέλα Σιστίνα – αλλά πολύ νωρίτερα, στα σαλόνια, τα εστιατόρια και τα συνέδρια της «βαθιάς» καθολικής διπλωματίας.
Στην πραγματικότητα, όπως επισημαίνουν αναλυτές που γνωρίζουν καλά τα τεκταινόμενα στο Βατικανό, οι πιθανότητες να εκλεγεί ένας αμερικανός καρδινάλιος στην κεφαλή της Καθολικής Εκκλησίας είναι μηδαμινές, από τη μια επειδή ο Πάπας Φραγκίσκος τοποθέτησε πολλούς φιλελεύθερους ιεράρχες στο Κολλέγιο των Καρδιναλίων και ταυτόχρονα επειδή οι Ηνωμένες Πολιτείες αποτελούν πεδίο θρησκευτικής διαμάχης, όπου οι 277 καθολικοί τους επίσκοποι είναι πιο συντηρητικοί από τους 10 καρδιναλίους εκλέκτορες της χώρας. Με φόντο ένα ετήσιο έλλειμμα άνω των 90 εκατομμυρίων δολαρίων, η Ουάσιγκτον εμφανίζεται ως βασική χρηματοδότρια μέσω της Papal Foundation, επιδραστικής καθολικής οργάνωσης με έδρα τις ΗΠΑ και πρόεδρο τον καρδινάλιο Τίμοθι Ντόλαν, έναν χαρισματικό συντηρητικό κληρικό από τη Νέα Υόρκη.
Το πραγματικό «παρασκήνιο» της εκλογής φέρεται να βρίσκεται σε εξέλιξη σε όλη τη διάρκεια του εννιαήμερου πένθους, που είναι γνωστό ως Novembiales. Μάλιστα φέτος συνέπεσε με την ετήσια εκστρατεία συγκέντρωσης πόρων για την Καθολική Εκκλησία στις ΗΠΑ, η οποία σκοπεύει να αυξήσει δραστικά τις συνεισφορές της, ανεβάζοντας τις ετήσιες επιχορηγήσεις στα 30 εκατομμύρια. Πέρυσι 14,7 εκατομμύρια δολάρια προσφέρθηκαν σε επιχορηγήσεις, υποτροφίες και ανθρωπιστική βοήθεια. Από το 1988, ο οργανισμός έχει δώσει πάνω από 250 εκατομμύρια δολάρια σε σκοπούς που υποδεικνύει το Βατικανό. Ομως αυτό ωχριά μπροστά στα σχέδιά τους για τα επόμενα χρόνια. Παρά το χαμηλό εκλογικό βάρος των αμερικανών καρδιναλίων, η οικονομική και επικοινωνιακή δύναμη της αμερικανικής καθολικής κοινότητας τους καθιστά στρατηγικούς παίκτες στις διεργασίες.
Υπάρχουν ωστόσο και εκείνοι που διακρίνουν προβλήματα θεσμικής βιωσιμότητας επισημαίνοντας πως η χρηματοδοτική κρίση που αντιμετωπίζει το Βατικανό είναι όχι μόνο οικονομική, αλλά και συμβολική θέτοντας σε δοκιμασία τη διαχρονική αυτονομία και ηθική αυθεντία της Εκκλησίας.
«Οι καρδινάλιοι κυκλοφορούν», λέει στους «Times» ο Τόμας Γουίλιαμς, πρώην ιερέας και πλέον αναλυτής του Βατικανού για αμερικανικά τηλεοπτικά δίκτυα, τρώγοντας πίτσα και πίνοντας κρασί στο Bar Penitenzieri, γνωστό στέκι ιερέων κοντά στον Αγιο Πέτρο. Επισημαίνει ότι αυτό το Κονκλάβιο έχει έναν δυσανάλογο αριθμό ηλικιωμένων καρδιναλίων που δεν θα συμμετάσχουν, αλλά ήθελαν να ακουστούν στις γενικές συνελεύσεις. Αλλωστε οι νεότεροι αναζητούν καθοδήγηση από τους ηλικιωμένους. Τα επισφαλή οικονομικά του Βατικανού είναι «ο ελέφαντας μέσα στο δωμάτιο αυτού του Κονκλαβίου», επισημαίνει. Αποτέλεσαν μάλιστα βασικό θέμα της έβδομης γενικής συνέλευσης την περασμένη Τετάρτη, σύμφωνα με δελτίο τύπου της Αγίας Εδρας.
