Αναζήτηση
Δεν θα μπορούσε να αγνοήσει κανείς την προειδοποίηση. Στο κάτω – κάτω προέρχεται από κάποιον που όχι μόνο έχει ζήσει δυο Παγκόσμιους Πολέμους αλλά, ως «μάγος της διπλωματίας», έχει υπάρξει σχεδόν σκιώδης πρόεδρος της μεγαλύτερης δύναμης του κόσμου. Οταν λοιπόν ο Χένρι Κίσινγκερ προειδοποιεί πως η πανδημία του κορωνοϊού θα μπορούσε να αλλάξει για πάντα τον πλανήτη, δεν μπορεί κανείς παρά να κρατήσει τα αυτιά του ανοικτά και να περιμένει. Τίποτε δεν είναι το ίδιο τώρα. Αλλά και τίποτε μπορεί να μην είναι το ίδιο μετά – από τις ανθρώπινες σχέσεις έως τους θεσμούς της δημοκρατίας και τη λειτουργία της οικονομίας.
Αν είναι έτσι, τότε η πανδημία δεν απειλεί μόνο την ανθρώπινη ζωή. Η καραντίνα μπορεί να αφήσει τα ίχνη της παντού. Να καταστρέψει, τουλάχιστον σύμφωνα με τον Κίσινγκερ, ακόμη και τα θεμέλια πάνω στα οποία χτίστηκε με πολλά βάσανα και κόπο αυτός ο κόσμος. Τις αξίες του Διαφωτισμού και το κοινωνικό συμβόλαιο. Τις αρχές της φιλελεύθερης δημοκρατίας και τη δημοκρατική νομιμότητα. Ο πλανήτης μετά κινδυνεύει να μην είναι ο ίδιος, το κακό πάντα παραμονεύει. Η καραντίνα είναι η κρίση που κάθε αυταρχικός ηγέτης, ή έστω όχι και πολύ δημοκρατικός, θα επιχειρήσει να μετατρέψει σε ευκαιρία. Μήπως δεν έγινε ο κόσμος πιο ασφαλής με λιγότερη ελευθερία; Μήπως δεν αποδείχθηκε πόσο αδύναμες είναι στην πραγματικότητα οι Ηνωμένες Πολιτείες και για ακόμη μία φορά πόσο ανίσχυρη είναι η Ευρώπη;
Τρόπος ζωής
Η καραντίνα αμφισβήτησε έναν τρόπο ζωής. Γι’ αυτό δεν έχει κανείς παρά να υπερασπιστεί αυτόν τον τρόπο ζωής. Να φυλάξει τις Θερμοπύλες του – τους δημοκρατικούς θεσμούς και τις φιλελεύθερες αρχές του, την πίστη του στην ελευθερία και την αφοσίωσή του στην υπεράσπιση των ατομικών δικαιωμάτων. Είναι ο μόνος τρόπος, σύμφωνα με αυτήν την ανάγνωση, για να γίνει ο κόσμος ξανά έτσι όπως ήταν. Πιο ελεύθερος και χωρίς ίχνος καχυποψίας απέναντι στον άλλον.
Για να επιστρέψει η ζωή στις ράγες της, πρέπει να σβηστεί και το τελευταίο ίχνος της «κοινωνικής αποστασιοποίησης». Θα πρέπει όχι απλώς να συναθροιστούμε, αλλά να στριμωχτούμε σε εστιατόρια και κινηματογράφους, να αγκαλιαστούμε σε μπαρ και συναυλίες. Θα πρέπει η ελευθερία της σωματικής μετακίνησης να επαναφέρει όχι μόνο μια σειρά από βασικές ελευθερίες που είναι απαραίτητες για να λειτουργήσει η αγορά με κάθε έννοια του όρου, αλλά και την ελευθερία της σωματικής επαφής.
Κι αν δεν είναι παρά ένας φυσικός μηχανισμός που θα αποκαταστήσει την τάξη των πραγμάτων; Αν είναι η ίδια η ανθρώπινη φύση που θα επαναφέρει τη ζωή στις ράγες της επειδή είναι στην ίδια την ανθρώπινη φύση όχι μόνο να ξορκίζει το κακό αλλά και να το ξεχνά εντελώς; Μήπως δεν έχουμε παρά να επαναπαυθούμε στη δύναμη της λήθης και απλώς να περιμένουμε να σβήσει και το τελευταίο ίχνος της καραντίνας, τόσο που να μην είναι μια κακή αλλά μια καθόλου ανάμνηση; Αν είναι έτσι, τότε μπαίνει στον πειρασμό κανείς να παραφράσει εκείνη την παραστατική περιγραφή των θεολόγων για την άνιση σχέση της φιλοσοφίας με τη θεολογία. Και να πει πως εάν η πολιτική είναι ένα βουνό και καταφέρει κάποια στιγμή να φτάσει ασθμαίνοντας στην κορυφή ένας πολιτικός, τότε θα βρει έναν ψυχολόγο σκασμένο στα γέλια.
Θα ήταν εντελώς αψυχολόγητη η τυφλή πίστη στην ανθρώπινη ψυχολογία. Κι έπειτα, υπάρχει πάντα ο κίνδυνος της μαζικής χειραγώγησης ή εκείνος του εθισμού σε πάσης φύσεως περιορισμούς ή ο άλλος να εμπεδώσει ο αυταρχισμός, ακόμη κι αυτός που ενσαρκώνει για τα ελληνικά μέτρα ο υφυπουργός Πολιτικής Προστασίας, ένα αίσθημα ασφάλειας και επομένως να γίνεται όχι μόνο αποδεκτός αλλά και επιθυμητός.
Ο κίνδυνος δεν είναι ανύπαρκτος
Αλλά ακόμη και αν η ανάβαση δεν είναι τόσο μεγάλη, η πρόκληση για την πολιτική παραμένει. Γιατί το στοίχημα δεν είναι να γίνει ο κόσμος όπως ήταν, αλλά καλύτερος. Πιο δίκαιος, λιγότερο άνισος, ακόμη και πιο ελεύθερος. Πιο φιλικός απέναντι στον εαυτό του, αλλά και πιο βιώσιμος. Δεν είναι κάτι που δεν έχει συμβεί στο παρελθόν. Οι ιστορικοί παρατηρούν πως το τέλος των πανδημιών συνοδεύτηκε από θετικές εξελίξεις σε πολλά επίπεδα. Ακόμη και ο Διαφωτισμός, για τον οποίο ανησυχεί τώρα ο Κίσινγκερ, γεννήθηκε μέσα από τα ερείπια που άφησε πίσω της η πανώλη. Ο κόσμος κατάλαβε τότε πως εάν ήθελε να ξεμπερδέψει με τον Μαύρο Θάνατο θα έπρεπε να ξεμπερδέψει πρώτα με τις δεισιδαιμονίες. Να εμπιστευτεί τον ορθό λόγο και την επιστήμη αντί να κυνηγάει τις γάτες και να τις σκοτώνει ως δαιμονικές ενσαρκώσεις.
Η ανάβαση τώρα δεν είναι τόσο μεγάλη. Δεν είναι ο φόβος και οι δεισιδαιμονίες που επέβαλαν την καραντίνα σήμερα, αλλά η επιστήμη. Αλλά δεν είναι η επιστήμη που θα σβήσει και το τελευταίο ίχνος της. Είναι, όπως πάντα, η πολιτική.
