Αναζήτηση
«Με λογισμό και μ’ όνειρο»
Διονύσιος Σολωμός
«Εν φαντασία και λόγω»
Κωνσταντίνος Καβάφης
Περίπου μισόν αιώνα μόνο χωρίζουν αυτούς τους δύο ποιητικούς ωροδείχτες των δύο σημαντικών και τόσο ως προσωπικότητες διαφορετικών σε ιδιοσυγκρασία ποιητών μας. Και τα δύο αυτά ποιητικά δίπολα ορίζουν, δηλαδή δημιουργούν τα όρια εντός των οποίων οι ποιητές τοποθετούν τη διαδρομή της ευαισθησίας ενός ατόμου και ενός λαού. Και φυσικά επειδή οι δύο ποιητές είναι Ελληνες, δεν σημαίνει πως η διαπίστωσή τους έχει τάχα μου εθνικά χαρακτηριστικά. Η μεγάλη ποίηση είναι πανανθρώπινη και αφορά τον άνθρωπο κάθε εποχής, φυλής, φύλου, εθνικότητας ακόμη και παιδείας, οικονομικής ικανότητας και επαγγελματικής δράσης. Οι μεγάλοι ποιητές από τον Ομηρο έως τον Δάντη και από τα λαϊκά έπη Καλεβάλα και Μαχαμπαράτα, ελληνικό δημοτικό τραγούδι και τσιγγάνικο ισπανικό δεν σταθμεύουν στην ταυτότητα, τον τόπο γέννησης και τον τάφο των ανθρώπων που αναλύουν, υμνούν, τιμωρούν, διδάσκουν ή νουθετούν. Οι μεγάλοι ποιητές έχουν βεβαίως ιθαγένεια, έχουν γενέθλιο τόπο, έχουν τη γλώσσα τους και την ιστορία της, έχουν συνήθειες ή συμπεριφορές αναγνωρίσιμες και ενταγμένες σε συγκεκριμένα εθνικά και φυλετικά πλαίσια, έχουν συνείδηση της ιστορίας του τόπου και του γένους τους, όμως κατορθώνουν μέσα από τη συγκυρία και την εντοπιότητα, μέσα από τα τραύματα και την υπερηφάνεια της ιστορίας τους να δουν τον Ανθρωπο, έστω κι αν χρειαστεί να περιγράψουν την ένδυσή του, την εκπαίδευσή του, τη γλωσσική του ιδιαιτερότητα, την πίστη του, τα έθιμά του, τις άμυνές του και τις εξόδους του από την εντοπιότητα.
Αυτό κάνει τον Οδυσσέα, τον Δάντη, τον Ροβινσώνα Κρούσο, τον Αμλετ, την Εντα Γκάμπλερ, την Ευγενία Γκραντέ, τον Διγενή, τον Ερωτόκριτο, τον Μπόρκμαν, τον Γιάννη Αγιάννη, τον Μίσκιν, τη Μάνα Κουράγιο, τη Στέλλα Βιολάντη, τη Φλαντρώ, τον Ματία Πασκάλ, τον Δον Κιχώτη, τον Ντον Ζουάν, τον Ταρτούφο, τον Κατζούρμπο, τον Δον Καμίλο, τον Φον Δημητράκη, τη Μαρία Στιούαρτ, τον Παταγκριέλ, τον Κραμπ, τους ήρωες και τους αντιήρωες της νοτιοαμερικανικής λογοτεχνίας, της ινδικής οδύσσειας, τους αιμομίχτες του Αισχύλου και τους εγκαταλειμμένους σε ξερονήσια ανάπηρους του Σοφοκλή, τη Μήδεια και την Ιφιγένεια, τον αυτοκτόνο Αίαντα και τον δόλιο Ιάγο, την Αννα Καρένινα και την Τρισεύγενη, τον Φάουστ και τον Ιαβέρη, τον Βόιτσεκ και τη μαντάμ Μποβαρί, τον Γιούγκερμαν, τους Πανθέους, τον Ταμερλάνο, τον Καπετάν Μιχάλη, τον Γλαύκο Θρασάκη και τον Πέερ Γκιντ διαχρονικούς με διεθνές διαβατήριο και πάσο ελευθέρας.
Θα μπορούσα να γεμίσω ολόκληρη τη σελίδα με πρόσωπα του λογοτεχνικού «δημοτολογίου». Και να αφήσω τον αναγνώστη, τουλάχιστον τον εραστή της λογοτεχνίας, να ξεκινάει από ένα όνομα και να αφήνεται να περιδιαβάζει στην ιστορία του, τα πάθη του, τα όνειρά του, τις αμαρτίες του, τα σχέδια του βίου και τις σχεδίες των ναυαγίων του, στις ματαιώσεις και στις δομές του, στα κρυφά του και στις επιδόσεις του.
Αυτοί οι ήρωες, ο ένας πλάι στον άλλον, από τον Βορρά, τον Νότο, τους πάγους και την έρημο, τις μεγαλουπόλεις και τις καλύβες, τους έντιμους και τους ανέντιμους, τους αθώους και τους ένοχους, αποτελούν όλοι μαζί μια ανθρωπότητα ακριβώς πανομοιότυπη με την πραγματική. Αλλά κυρίως μια ανθρωπότητα που όπως την παρατηρείς ξεχνάς τα ρούχα, τη γλώσσα τους, την ιδιαιτερότητα της καταγωγής με τη χαρακτηριστική χειρονομία και τον κωδικό τρόπο συμπεριφοράς και συγκεκριμενοποιείς πως ο Ανθρωπος είναι ο ίδιος κι αν τον γδύσεις και μείνει γυμνός κι αν χάσει τα χαρτιά του.
Το παιχνίδι παίχτηκε, για να μείνουμε στα σύμβολα, εκείνη την αυγή του κόσμου, όταν ο Κάιν σκότωσε τον Αβελ κι όταν ο Νώε ασέλγησε στη θυγατέρα του, όταν η Ιοκάστη υπέκυψε στην απαίτηση του Λαΐου και άφησε τον γιο της στα χέρια ενός βοσκού που είχε εντολή να τον αφήσει στον Κιθαιρώνα να τον φάνε οι λύκοι. Κι εκείνος τον λυπήθηκε.
Εκείνος ο Λάιος, ο πρώτος παιδεραστής της Ιστορίας.
Αλλάξαν οι μύθοι, αλλάξαν οι μόδες, αλλάξαν οι θεσμοί, αλλάξαν οι θεοί, αλλάξαν οι νόμοι και οι λέξεις, έπεσαν αρρώστιες, έγιναν κατακλυσμοί, ξεσπάσαν ηφαίστεια, ταρακουνήθηκαν από σεισμούς πολιτείες, εξαφανίστηκαν από προσώπου γης ολόκληροι λαοί, τα τέσσερα πόδια του ζώου άνθρωπος έγιναν δύο, έγινε η πέτρα τόξο, το τόξο όπλο, το όπλο ατομικό, η κραυγή γλώσσα, η γλώσσα γραφή και γέμισε ο κόσμος «γλώσσες», σήματα, σύμβολα, κώδικες, ακτίνες, φάρμακα και φαρμάκια, αλλά ο Κάιν Κάιν, εκεί, απαράλλακτος, ο Νώε Νώε, ο Κρόνος Κρόνος και ο Λάιος Λάιος. Εγραψαν έπη, φιλοσόφησαν, θεμελίωσαν θεωρίες, ταξίδεψαν στο Σύμπαν, όργωσαν, έσπειραν, θέρισαν, έκτισαν, γκρέμισαν αλλά κάθε τόσο θυμούνται και γυρνάνε πίσω και παίρνουν τη σκυτάλη από τον Κάιν, τον Λάιο, τον Κρόνο. Βιάζουν την αλήθεια, τον Χρύσιππο, ακρωτηριάζουν κόβοντας τα γεννητικά όργανα του πατέρα τους οι γιοι, κλέβουν από το τραπέζι του θεού αμβροσία και νέκταρ και εγκαινιάζουν την οικογενειακή σκυταλοδρομία του εγκλήματος. Το προπατορικό αμάρτημα γίνεται το μοτίβο της Ιστορίας που χαρακτηρίζει την αιώνια επανάληψη της μουσικής του μίσους.
Εχει νόημα αν ο Καιν φοράει χιτώνα, ρεντιγκότα, φουστανέλα, μπλουτζίν και σορτσάκι; Εχει νόημα αν ο Κάιν έχει διδακτορικό, οδηγεί αεροπλάνα, κατασκευάζει ουρανοξύστες και διαβάζει λογοτεχνία αλληλογραφώντας με κώδικες στο Διαδίκτυο; Εχει σαφώς νόημα η διαπίστωση πως δεν άλλαξε τίποτε εδώ και μερικές χιλιάδες χρόνια.
Παρότι συνεχώς μεγαλώνει το τρίτο στρώμα, ο πολιτισμός (τρομάρα μας), το φυτικό και το ζωώδες στρώμα κυριαρχούν και απλώς χρησιμοποιούνται ώστε να διατηρείται μηχανικά σχεδόν αιώνια ο φυτικός μας εαυτός ώσπου να βαρεθούμε και να τραβήξουμε τα σωληνάκια και να επιστρατεύσουμε όλα τα εργαλεία, τις γνώσεις, τα συστήματα, τις μεθόδους, τις θεωρίες, τις πρακτικές για να εξυπηρετήσουμε τις ορέξεις του ζώου, τη βουλιμία του, τις έξεις του, τα ένστικτά του όπως τότε που διωγμένοι από τον Παράδεισο ο Αβελ και ο Κάιν μάλωσαν για μια προβατίνα. Η προβατίνα μέσα στους αιώνες έγινε πολιτική, ηθική, επιστήμη, κέρδος, κεφάλαιο, επικράτεια, έθνος, φυλή και κάθε τόσο αδελφός σκοτώνει αδελφό όπως τότε, στην αυγή της Ιστορίας, με τη διαφορά πως άλλαξε το οπλοστάσιο, ενώ πάντα οι γυναίκες γεννάνε με πόνο και οι νεκροί χρειάζονται ένα μέτρο γης.
Να γιατί η μεγάλη λογοτεχνία πίσω από ταυτότητες, μόδες, διπλώματα, διπλωματίες και ακαδημίες αναδεικνύει το ζώο άνθρωπος που πασχίζει να κρύψει τον Κάιν μέσα του, φορώντας προσωπεία και κυνηγώντας πτυχία. Κάιν και Αβελ πρωταγωνιστούν με ψευδώνυμα: Ρωμαίος και Ιουλιέττα, Οιδίπους και Ιοκάστη, Οθέλλος και Δυσδεμόνα, Κουασιμόδος και Εσμεράλδα, Καραμάζωφ και Ιεροεξεταστής, Ζορμπάς και χήρα, Παναγής Βιολάντης και Στέλλα, Φραγκογιαννού και Σταχομαζώχτρα.
Αιώνες τώρα ο Εστραγκόν και ο Βλαντίμιρ, ο Λάκι και ο Πότζο περιμένοντας τον Γκοντό που δεν έρχεται παριστάνουν το χθες ως αύριο. Με λογισμό και μ’ όνειρο, με φαντασία και λόγο και άλλα λόγια ν’ αγαπιόμαστε. Είπεν ο Θεός γενηθήτω φως… Και είπε ο Κάιν: Κολοκύθια στο πάτερο.
