Mια φρέσκια ματιά… 200 ετών στην ομορφιά του κόσμου

Ανήμερα των εορτασμών της Ανεξαρτησίας, τον Ιούλιο του 1845, ένας 27χρονος απόφοιτος του Χάρβαρντ εγκατέλειπε το σπίτι του στο Κόνκορντ της Μασαχουσέτης για να μπαρκάρει σε μια περιπέτεια που θα τον καθιστούσε χρόνια μετά σύμβολο της αγάπης για την παρθένα (ακόμη τότε) άγρια φύση. Βέβαια η περιπέτεια αυτή δεν έμοιαζε διόλου με τους ηρωισμούς των πιονιέρων ιδρυτών του νέου έθνους. Ο Χένρι Ντέιβιντ Θορό δεν διέσχισε ωκεανούς όπως οι πουριτανοί προπάτορες, ούτε βάλθηκε να κυνηγά πολικές αρκούδες και σολομούς στα ρέματα της Αρκτικής. Δεν διέσχισε τις Μεγάλες Πεδιάδες και τα Βραχώδη Ορη, δεν εμπορεύθηκε γούνες, δεν πολέμησε Ινδιάνους, δεν κατέπλευσε τον Μισισιπή όπως ο Χοκ Φιν του Μαρκ Τουέιν, ούτε διέσχισε όλη την ήπειρο προκειμένου να αντικρίσει με τα μάτια του ένα ηλιοβασίλεμα στον Ειρηνικό. Αντί για όλα τούτα, με τα οποία οι σύγχρονοί του Αμερικανοί συγκροτούσαν τους αρχετυπικούς τους μύθους, ο Θορό εποίκισε την όχθη μιας μικρής λίμνης, τέσσερα μόλις χιλιόμετρα από το δημαρχείο της γενέτειράς του. Αφού έχτισε την καλύβα του όχι μακριά από την όχθη με σανίδες που αγόρασε από έναν γείτονα, παρέμεινε εκεί για δύο χρόνια και δύο μήνες, σε σχεδόν απόλυτη μοναξιά, με μικρά διαλείμματα για να επισκεφθεί οικείους ή την παμπ του Κόνκορντ και μία ή δύο φορές για να κατοπτεύσει γειτονικές λίμνες στην Πολιτεία Μέιν.

Ο Θορό δεν έπληξε καθόλου όλο αυτό το διάστημα. Θέλοντας να συνδυάσει την ευρωστία των Αγρίων με την πνευματικότητα του δυτικού ανθρώπου, βάλθηκε να καλλιεργεί την τροφή του, να συλλέγει άγριους καρπούς και να ψαρεύει, ενώ μεταβλήθηκε σε έναν εξαιρετικά παρατηρητικό φυσιοδίφη. Κρατούσε λεπτομερές ημερολόγιο που μετεξελίχθηκε στο περίφημο βιβλίο του Walden, έπειτα από κάμποσες εκδοτικές απορρίψεις και ξαναγραψίματα. Παρατηρούσε καταλεπτώς τη χλωρίδα, την πανίδα, τα καιρικά φαινόμενα και τις αλλαγές των εποχών. Στόχος του ήταν να αποδείξει ότι ο άνθρωπος δεν έχει χρεία συσσώρευσης αγαθών για να φτάσει στην ευτυχία, ότι αντίθετα ο λιτός βίος και η εκλογίκευση των αναγκών είναι ο μοναδικός τρόπος για να καταπολεμήσει την αέναη, τεχνητή διόγκωση του αισθήματος της στέρησης. Ηθελε να αποδείξει στους συμπατριώτες του ότι η Εδέμ που είχαν ονειρευτεί όταν μπάρκαραν για τη Νέα Αγγλία ήταν παρούσα, παρά τις πρόσκαιρες απογοητεύσεις. Ακόμη, ότι η φύση είναι συνετή τροφός και όχι η κακιά μητριά που δίδασκαν ποικίλα χριστιανικά δόγματα, ότι δηλαδή παρέχει στον άνθρωπο όλα τα υλικά μέσα διαβίωσης. Οτι, τέλος, η ομορφιά είναι παρούσα, ότι κάθε μέρα που ξημερώνει φέρνει το ολόφρεσκο μήνυμα μιας αναγέννησης –αρκεί να διαθέτεις τον εσωτερικό οφθαλμό που αποτυπώνει την ομορφιά του κόσμου.

Με αυτά και με άλλα, η εικόνα ενός μοναχικού άντρα στις παρυφές του δάσους έφτασε να αντανακλά στη συλλογική συνείδηση το ριζοσπαστικό εκείνο εγχείρημα που κατασκεύαζε την αμερικανική ταυτότητα με τα υλικά της παιδικής αναρχικής φαντασίας. Γιατί το Walden είναι ταυτόχρονα ένα φιλοσοφικό χρονικό και μια επί τόπου περιήγηση χωρίς τον δραματικό χαρακτήρα των μεγάλων ταξιδιωτικών εξερευνητικών επών της εποχής. Εμεινε πολλά χρόνια στην αφάνεια, καθώς οι συμπατριώτες του αρχικά δεν πολυκατανοούσαν τι το καινούργιο έφερνε στη γνώση τους για τον κόσμο που τους περιέβαλλε. Επανανακαλύφθηκε στις αρχές του 20ού αιώνα και έγινε ευαγγέλιο για τους περιβαλλοντιστές και οικολογούντες της αμερικανικής ηπείρου την καθοριστική δεκαετία του 1970. Πριν από αυτό όμως έδρεψε λογοτεχνικές δάφνες και άρχισε να συζητιέται στα φιλολογικά σαλόνια. Η απλή, λιτή και στακάτη γραφή του έγινε ένα είδος συμβόλου της αμερικανικής ψυχής, ενώ η εξερευνητική του διάθεση γι’ αυτόν τον παρθένο κόσμο του δάσους που βρίσκεται τόσο κοντά μας θεωρήθηκε αποκαλυπτική. Παρά το ότι ο Θορό διάνθιζε το κείμενό του με φιλολογικούς αρχαϊσμούς και αντλούσε συχνά από τα παραδείγματα της κλασικής γραμματείας κατά το συνήθειο του 19ου αιώνα, παρά το ενίοτε πομπώδες, μπαρόκ ύφος του, το γεγονός ότι έζησε ο ίδιος όλα αυτά τα τόσο οικεία και τόσο θαυμαστά κατασκεύασε μια αρχετυπική λαϊκή εικόνα: ένας άντρας που επιβιώνει με ίδια μέσα στην όχθη της παρθένας λίμνης, ένα απλό σπίτι που μπορεί να χτιστεί οπουδήποτε, εν τέλει μια απλή ζωή ικανή να δεχτεί με ευγνωμοσύνη τα δώρα του Σύμπαντος.

Μια νέα στάση ζωής

Εμπνευση για τους προασπιστές της φύσης

Η ανάσταση της φύσης

Νοσταλγική παλινόρθωση μιας χρυσής εποχής