Αναζήτηση
Την τελευταία φορά που η γεωπολιτική παρεισέφρησε σε μια Ολυμπιάδα ήταν το 2008, στους Αγώνες του Πεκίνου, όταν ο Βλαντίμιρ Πούτιν από εκείνη την κρίση εξήλθε νικητής: ο στρατός της Ρωσίας εισέβαλε στη γειτονική Γεωργία, η κυβέρνηση της οποίας είχε υπερεκτιμήσει λανθασμένα την προθυμία της Δύσης να παρέμβει για λογαριασμό της. Ο μίνι πόλεμος έστειλε σαφές μήνυμα: έπειτα από μακρά περίοδο λιτότητας, η ρωσική αρκούδα είχε ακόμα όρεξη για πολιτική ισχύ, και τα νύχια για να τη διεκδικήσει.
Σήμερα, οι Ολυμπιακοί Αγώνες είναι σε ρωσικό έδαφος και η βία έχει ξεσπάσει σε ένα άλλο έθνος που, παραδοσιακά, ανήκε στην τροχιά της Μόσχας. Αλλά η κρίση στην Ουκρανία στέλνει ένα μάλλον διαφορετικό μήνυμα. Ώς προχθές, τα γεγονότα στο Κίεβο απέδειξαν την έλλειψη αληθοφάνειας στην πρόταση του Πούτιν ότι μπορούσε να προσφέρει ένα πολιτισμικό μοντέλο ανταγωνιστικό εκείνου της φιλελεύθερης δημοκρατικής Δύσης.
Η επιλογή, από την πλευρά του Πούτιν, μιας τέτοιας αντιπαλότητας φαίνεται να έχει σαφή κίνητρα. Υστερα από έναν αιώνα στον οποίο η Ρωσία προβαλλόταν από μόνη της ως μια επαναστατική εξουσία που θα καταπολεμούσε τους αντιδραστικούς καπιταλιστές της Δύσης, ο πρώην άνθρωπος της KGB αναζήτησε την επιστροφή στον ιδεολογικό ρόλο του έθνους όπως λειτουργούσε την εποχή των τσάρων –ως συντηρητικό προπύργιο εναντίον του επαναστατικού φιλελευθερισμού της Δύσης.
Η συντηρητική αυτή αναδίπλωση ήταν ορατή όλη την εποχή μετά την 11η Σεπτεμβρίου 2001. Αλλά έχει κλιμακωθεί ιδιαίτερα στην τελευταία προεδρική θητεία του Πούτιν –με την καταδίκη των Pussy Riot για βλασφημία, με την καταστολή ως απάντηση στη διεκδίκηση δικαιωμάτων των ομοφυλοφίλων, με τη ρητορική αντιπαράθεση των ρωσικών «παραδοσιακών αξιών» στη δυτική πραγματικότητα.
Η ρητορική αυτή δεν προορίζεται απλώς για εσωτερική κατανάλωση: είναι κλείσιμο του ματιού στον αναπτυσσόμενο κόσμο. Οπως έγραψε και το βρετανικό περιοδικό «Spectator», «η Μόσχα επιδιώκει εκ νέου την οικοδόμηση μιας διεθνούς ιδεολογικής συμμαχίας», όπως και τα χρόνια του κομμουνισμού, με τον Πούτιν να προσφέρεται ως εν δυνάμει ηγέτης «όλων των συντηρητικών που αντιπαθούν τις φιλελεύθερες αξίες», σε όλες τις χώρες.
Αλλά υπάρχει μια τεράστια διαφορά μεταξύ της στρατηγικής του Πούτιν και των δύο προηγούμενων αναλόγων, της τσαρικής και της σοβιετικής περιόδου.
Οι τσάροι αναζήτησαν μια Ιερά Συμμαχία για να διασώσουν το ancien regime, το παλαιό καθεστώς –το ριζωμένο ιεραρχικό σύστημα που όμως συγκροτούσε πολλές ευρωπαϊκές κοινωνίες του 19ου αιώνα. Αλλά όσον αφορά τη σημερινή Ρωσία, που κακοποιήθηκε από τον κομμουνισμό και στη συνέχεια εξαγοράστηκε από ολιγάρχες και απατεώνες, η μόνη κοινή παράδοση που έχει με πολλούς από τους δυνητικούς συμμάχους της του αναπτυσσόμενου κόσμου είναι η περιφρόνηση της δημοκρατίας.
Δεν μπορούμε να ισχυριστούμε, βεβαίως, ότι συνολικά οι γεωπολιτικές προσεγγίσεις του Πούτιν είναι όλες ανέφικτες. Αντιθέτως, παίζει συχνά το μεγάλο παιχνίδι, πολύ πιο αποτελεσματικά μάλιστα από ευρωπαίους και αμερικανούς ομολόγους του. Ομως, η αδυναμία της Ρωσίας είναι η κυβερνητική διαφθορά και το ότι δεν μπορεί η υποτιθέμενη παραδοσιοκρατία να αποδειχθεί ελκυστική.
Υπό αυτό το πρίσμα έχει νόημα να εξηγούνται όσα συμβαίνουν στην Ουκρανία, παρά τα λάθη της Ευρωπαϊκής Ενωσης, η οποία φλερτάρει με το Κίεβο χωρίς να έχει συνειδητοποιήσει ότι η Ρωσία θα μπορούσε να κάνει μια αντιπροσφορά.
Ωστόσο, έστω κι έτσι, έστω και υπό το βάρος της μεγάλης ύφεσης που αντιμετωπίζει η ΕΕ ως θεαματικά κακοδιοικούμενος οργανισμός που επέτρεψε σε πολλά από τα κράτη-μέλη της να συμβάλουν στην οικονομική κρίση, η πλειοψηφία των Ουκρανών δεν έχει πειστεί ότι η αγκαλιά της Μόσχας είναι θερμότερη της ευρωπαϊκής. Το ευρωπαϊκό σχέδιο παραμένει πιο ελκυστική εναλλακτική λύση από τις αυταρχικές τακτικές του Πούτιν.
Μια ενδιαφέρουσα παράλληλη ιστορία πουτινισμού εξελίσσεται στη Βενεζουέλα, όπου το εργαστήριο Ούγκο Τσάβες, κατασκευασμένο για την Μπολιβαριανή Επανάσταση, μετέρχεται τα ίδια επίπεδα βίας, όπως στην Ουκρανία. Οπως και ο Πούτιν, ο Τσάβες αυτοπροτάθηκε ως ιδεολογικός αμφισβητίας της αμερικανικής παγκόσμιας τάξης (αν και ο Τσάβες είχε περισσότερες αμερικανικές μαζορέτες από όσες στους Αγώνες του Σότσι ο Πούτιν). Αλλά όπως ο πουτινισμός, εξίσου και ο τσαβισμός στερείται τη βασική νομιμότητα, την οποία δεν θα έχει χωρίς την απειλή χρήσης βίας και καταστολής.
Το μάθημα και στις δύο περιπτώσεις δεν είναι ότι στο τέλος η σύγχρονη κουλτούρα του φιλελευθερισμού, χωρίς αμφισβήτηση, θα κυριαρχήσει.
Αλλά 25 χρόνια μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, από το Κίεβο στο Καράκας, δεν υπάρχει ακόμα καμία πειστική εναλλακτική, στη δυτική φιλελεύθερη κουλτούρα, λύση.
