Αναζήτηση
Στις 6 Αυγούστου 2013 συμπληρώθηκε ένα έτος από την αποστολή του ρομποτικού οχήματος «Curiosity» («Περιέργεια») και την προσεδάφισή του στον Αρη. Αμεσος σκοπός της αποστολής ήταν η συγκέντρωση στοιχείων για το αν η ατμόσφαιρα σε αυτόν τον μακρινό πλανήτη μπορούσε να έχει υποστηρίξει στο παρελθόν κάποιου είδους μικροβιακή ζωή. Η κινητήριος δύναμη όμως της αποστολής ήταν άλλη. Ηταν ακριβώς το εύστοχο όνομα του διαστημικού οχήματος: η «Περιέργεια».
Ως την Αναγέννηση και την πρώιμη νεωτερικότητα –με εξαίρεση τη σκέψη στην Αρχαία Ελλάδα –η ζωή ήταν απλώς προετοιμασία για την αντιμετώπιση του θανάτου. Στις φεουδαλικές συνθήκες του Μεσαίωνα, όπου επικρατούν οι σχέσεις προσωπικής εξάρτησης (Μαρξ), ο Θεός αποτελεί την αρχή που συγκροτεί τον κόσμο. Αν ο Θεός γνωρίζει τα πάντα, τότε ο άνθρωπος δεν χρειάζεται να γνωρίζει τίποτα. Σε αυτόν τον κόσμο καμία ανακάλυψη, καμία εφεύρεση, καμία πρόοδος δεν χρειάζεται για να απαντηθεί το αγωνιώδες ερώτημα της αποστολής του ανθρώπου. Η απάντηση είναι γνωστή. Αποστολή του είναι ο θάνατος.
Στην εποχή των προσωπικών εξαρτήσεων το «πίστευε και μη ερεύνα» δεν είναι απλώς μια εκκλησιαστική ντιρεκτίβα, είναι η αυτονόητη αρχή συγκρότησης του κόσμου. Γνωστό είναι το άγνωστο. Μόνο στην εποχή όπου τα πράγματα (εμπράγματες καπιταλιστικές σχέσεις) αρχίζουν να επικρατούν επί των ανθρώπινων εξαρτήσεων –στην Αναγέννηση και κυρίως μετά τη βιομηχανική επανάσταση -, μόνο τότε η περιέργεια γίνεται αρχή συγκρότησης του νέου κόσμου.
Αν η πίστη είναι η ιερή απάντηση στο αγωνιώδες ερώτημα για τον προορισμό του ανθρώπου, η περιέργεια είναι η κοσμική απάντηση στο ίδιο ερώτημα. Η πίστη θεωρεί τον άνθρωπο αντικείμενό της. Υποκείμενό της είναι η ουράνια πόλη. Για να απαντήσει ο περίεργος άνθρωπος στο ερώτημα που αφορά την αποστολή του, πρέπει να γνωρίζει αυτά που συμβαίνουν επί Γης, στη μόνη γνωστή σε αυτόν πόλη. Ηρθε ο καιρός των θαλασσοπόρων, των εφευρετών, αλλά και των καιροσκόπων, των βασιλιάδων που αναζητούν τη δόξα της κατάκτησης, των άπληστων κυνηγών του χρυσού. Για όλα αυτά όμως χρειάζεται γνώση. Ο Τσβετάν Τοντόροφ στο βιβλίο του «Η κατάκτηση της Αμερικής» (μετ. Κική Καψαμπέλη, εκδ. Νήσος) υποστηρίζει ότι ο Κορτές επιβλήθηκε όχι τόσο γιατί τα στρατεύματά του ήταν άπληστα για το χρήμα, ούτε γιατί η ενόρμηση της κυριαρχίας καθόριζε τη συμπεριφορά τους, ούτε ακόμη επειδή υπερείχαν όσον αφορά τον εξοπλισμό τους ή επειδή οι Ινδιάνοι ήταν διαιρεμένοι. Η υπεροχή του Κορτές στηρίζεται στη γνώση του κόσμου που καλείται να κατακτήσει. Η αποικιοκρατική δράση είναι η πρώτη έκφραση της περιέργειας ως κινητήριας δύναμης του νεωτερικού κόσμου.
Αυτή όμως είναι η αρχή. Οσο εισερχόμαστε στην εποχή όπου ο άνθρωπος απελευθερώνεται από τις προσωπικές του εξαρτήσεις, από τη βασιλική, τη φεουδαλική και την ιερή αυθεντία, τόσο εισέρχεται στην εξάρτησή του από τον κόσμο των εμπράγματων σχέσεων. Και αυτός ο κόσμος προϋποθέτει τη γνώση για να αντιμετωπιστούν οι προκλήσεις του, αλλά και για να αντιμετωπίσει τους εχθρούς του. Εχθροί αυτού του κόσμου είναι από μια στιγμή και ύστερα οι ίδιοι οι γεννήτορές του, η λογική του «πανταχού παρόντος» κέρδους και, από την άλλη, η επιστροφή του ιερού όχι ως θέματος ατομικής πίστης, αλλά ως κανόνα διαμόρφωσης της δημόσιας συμπεριφοράς.
Ο επιστημονικός λόγος με όπλο του την περιέργεια και η τέχνη με όπλο της τη φαντασία αποτελούν τα «εργαλεία» που έχει ο νεωτερικός άνθρωπος στη μάχη του αφενός κατά της απόλυτης κυριαρχίας του χρήματος και των εμπράγματων σχέσεων, αφετέρου κατά του ανορθολογισμού. Παραφράζοντας, ελάχιστα, τον Λεονάρντο, θα έλεγα ότι «το περίεργο μάτι είναι το παράθυρο της ψυχής» στον κόσμο.
Η αποστολή του «Curiosity», συνεπώς, δεν αφορά μόνο την ανακάλυψη μορφών ζωής στον Αρη, αλλά και τη διατήρηση του νεωτερικού κοσμικού κράτους, το μόνο που συνάδει με την προάσπιση του δικαιώματος στη θρησκευτική πίστη αλλά και στην αθεΐα.
Ο Γιώργος Σιακαντάρης είναι κοινωνιολόγος – συγγραφέας
