Το σχέδιο «Αθηνά» για την αναδιάρθρωση των ΑΕΙ δημιουργεί μια νέα πραγματικότητα στον χώρο της πανεπιστημιακής και τεχνολογικής εκπαίδευσης, κατ’ αρχήν στις οργανωτικές δομές. Είναι όμως ανάγκη η οργανωτική αναδιάρθρωση των ιδρυμάτων, πέραν του εξορθολογισμού που έχει αναπτυξιακή συνεισφορά, να συνδυαστεί και με βήματα που θα αυξήσουν την αναπτυξιακή διάσταση του εγχειρήματος. Σε αυτή τη συζήτηση παραθέτω ορισμένες σκέψεις:

1. Εισακτέοι: χρειαζόμαστε λιγότερους επιστήμονες και περισσότερους τεχνολόγους. Με το σχέδιο «Αθηνά» οι εισακτέοι στα ΑΕΙ αυξάνονται κατά 15% και οι εισακτέοι στα ΤΕΙ μειώνονται κατά 30%. Μήπως πρέπει να αλλάξουμε την αναλογία; Φαίνεται, και η κρίση το ενισχύει, ότι η χώρα έχει μεγαλύτερη ανάγκη από αποφοίτους τεχνολογικής κατεύθυνσης (τουρισμός, γεωργία, υποδομές, ενέργεια, υπηρεσίες κ.λπ.). Εξάλλου αυτή τη συζήτηση θα πρέπει η Πολιτεία και η πανεπιστημιακή κοινότητα να την εντάξουν σε μια ευρύτερη για τον νέο εργασιακό χάρτη της χώρας· από την άλλη, να μη φοβηθούν να συζητήσουν εναλλακτικούς τρόπους πρόσβασης στα ΑΕΙ.

2. Οικονομική διαχείριση: απεμπλοκή από το δημόσιο λογιστικό. Τα ΑΕΙ αποτελούν αναπτυξιακά «εργαλεία» για τη χώρα με την έρευνα και την καινοτομία που παράγουν. Επομένως, πρέπει να έχουν τη δυνατότητα οικονομικής «αυτοδιαχείρισης», με σαφώς θεσμοθετημένο ρυθμιστικό πλαίσιο όσον αφορά τους μηχανισμούς ελέγχου του δημόσιου χρήματος και της λογοδοσίας.
3. Προσλήψεις: μη μόνιμα μέλη ΔΕΠ – μεταδιδακτορικοί ερευνητές. Ο αριθμός των μελών ΔΕΠ αναμένεται να μειωθεί σημαντικά λόγω των επικείμενων συνταξιοδοτήσεων, αλλά και λόγω της δέσμευσης της χώρας για προσλήψεις (1:10). Η είσοδος νέων μελών ΔΕΠ θα είναι ανεπαρκής για τις πραγματικές ανάγκες εφόσον ο αριθμός των εισακτέων παραμείνει ως έχει. Πρέπει να δημιουργηθεί ένα «σύστημα πρόσληψης μη μόνιμων στελεχών», χρηματοδοτούμενο από άλλες πηγές, πέραν του Δημοσίου, και έξω από τη λογική των δημοσίων προσλήψεων. Για παράδειγμα, από τα (μεγάλα) ερευνητικά προγράμματα να μπορεί να αξιοποιείται μέρος του προϋπολογισμού του έργου για την πρόσληψη μη μόνιμων μελών ΔΕΠ σε διάφορες βαθμίδες, αλλά και μεταδιδακτορικών ερευνητών μόνο για την περίοδο υλοποίησης του έργου, με αποκλειστική ευθύνη των ΑΕΙ.

4. ΑΕΙ και επιχειρηματικότητα. Υπάρχει ανάγκη να δοθούν κίνητρα στο ακαδημαϊκό και ερευνητικό προσωπικό στην κατεύθυνση της έρευνας στο θεωρητικό πεδίο, αλλά και της τεχνολογικής ανάπτυξης και της καινοτομίας. Για παράδειγμα, ένα μέλος ΔΕΠ ή ένας ερευνητής να μπορεί να λαμβάνει «απεριόριστα» εισοδήματα από την ερευνητική του δραστηριότητα, η οποία θα εξακολουθεί να περνά μέσα από την Επιτροπή Ερευνών του Ιδρύματος όπου και καταβάλλεται το 10% των προϋπολογισμών των προγραμμάτων. Με την απελευθέρωση των αμοιβών (σήμερα επιτρέπεται μόνο αμοιβή από προγράμματα, αντίστοιχη με τις μηνιαίες αποδοχές της βαθμίδας του ερευνητή) θα αυξηθεί η δυνατότητα των μελών ΔΕΠ όχι μόνο να βελτιώσουν τις πενιχρές αποδοχές τους, αλλά και να συμβάλουν στην αύξηση του προϋπολογισμού των ιδρυμάτων τους. Ακόμη, μπορεί να θεσμοθετηθεί πλαίσιο ελέγχου μέσα στο οποίο ένα μέλος ΔΕΠ ή ένας ερευνητής να μπορεί να συστήνει εταιρείες υψηλής τεχνολογίας, με τη συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα αλλά και του ιδίου του πανεπιστημίου που θα αποκομίζει και τα σχετικά οφέλη, όπως αντίστοιχα συμβαίνει στο εξωτερικό.

5. Περιουσία: αξιοποίηση της περιουσίας των ιδρυμάτων. Αρκετά από τα ΑΕΙ της χώρας διαθέτουν σημαντικά περιουσιακά στοιχεία, στην πλειονότητά τους αναξιοποίητα. Πρέπει να αρθούν όλα τα εμπόδια προκειμένου τα ΑΕΙ να αξιοποιούν τα περιουσιακά τους στοιχεία προς όφελός τους (υποτροφίες, λειτουργικά έξοδα, υποδομές, ενίσχυση της «εσωτερικής» έρευνας προς όφελος των κοινωνικών επιστημών).Η εξωστρέφεια των ελληνικών πανεπιστημίων και η διασύνδεσή τους με τις παραγωγικές δομές της χώρας αλλά και του εξωτερικού, η ενίσχυση του ερευνητικού πλαισίου, η κατάκτηση και αναγνώριση της αριστείας, η καινοτομία παραμένουν ζητούμενα. Είναι σημαντικοί στόχοι στην προσπάθεια που καταβάλλει η χώρα για να υπάρχει μια άλλη Ελλάδα τα επόμενα χρόνια. Είναι όμως και στόχοι που προϋποθέτουν μια Ελλάδα με νέες προτεραιότητες που θα αφήσει πίσω της τα κριτήρια και τις προτεραιότητες του παρελθόντος. Η «Αθηνά» μπορεί να είναι η αρχή του νέου δρόμου.

* Ο Στράτος Στυλιανίδης είναι επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης του ΑΠΘ

Τελευταία Νέα