Η ΠΟΡΕΙΑ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΗ ΚΡΕΜΜΥΔΑ
ΑΝΑΔΕΙΚΝΥΕΙ ΤΗΝ ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ
ΕΝΟΣ ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΙΚΟΥ ΕΡΓΟΥ
ΠΟΥ ΑΠΛΩΝΕΤΑΙ ΣΕ ΤΡΕΙΣ ΔΕΚΑΕΤΙΕΣ
ΚΑΙ ΚΑΛΥΠΤΕΙ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟ
ΕΥΡΟΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΩΝ ΕΡΩΤΗΜΑΤΩΝ
ΑΠΟ ΟΣΟ ΥΠΟΘΕΤΑΜΕ
Τα τρία ή τέσσερα τελευταία χρόνια, η αφρόκρεμα της γενιάς των ιστορικών που πρωτοστάτησαν μεταπολιτευτικά στη διατύπωση και τη θεσμική συγκρότηση του νεωτερικού ιστοριογραφικού λόγου στον ελληνικό ακαδημαϊκό χώρο εκδίδει τα έργα της ωριμότητας της· επανεπεξεργάζεται τον μακροχρόνιο ερευνητικό μόχθο της ή επιμελείται μείζονα συλλογικά έργα, που φιλοδοξούν να διατυπώσουν νέες συνολικές ερμηνείες της ελληνικής ιστορίας. Η γενιά αυτή έδωσε ιδιαίτερη έμφαση στον αποσκορακισμό της ελληνικής ιστοριογραφίας από την εθνοκεντρική πολιτικο-διπλωματική ιστορική αφήγηση που μονοπωλούσε το πεδίο στα ελληνικά Πανεπιστήμια μέχρι τη δεκαετία του 1980. Να αποκληθεί η τελευταία αυτή αφήγηση θετικιστική θα ήταν έπαινος αδικαιολόγητος, αφού μέχρι πρόσφατα η πολιτική και διπλωματική Ιστορία της Ελλάδας ήταν γεμάτη ιστοριογραφικά κενά, «πατριωτικές» αποσιωπήσεις και αφελείς γενικεύσεις.

Για τη νεωτερική αυτή γενιά η οικονομική και κοινωνική ιστορία, κυρίαρχη και νεωτερίζουσα τότε συνιστώσα του ιστορικού λόγου στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ, αποτέλεσε το κατ΄ εξοχήν μέσο ιστοριογραφικής κριτικής και το προνομιακό πεδίο συγκρότησης του δικού τους ερμηνευτικού παραδείγματος, που επιδίωκε να ανατρέψει ριζικά τα παραδεδεγμένα σχήματα.

Ο Βασίλης Κρεμμυδάς ανήκει στη μικρή αυτή ομάδα, που πρωταγωνίστησε τόσο στην ανανέωση της ελληνικής ιστοριογραφίας όσο και στη διαμόρφωση του θεσμικού πλαισίου της διδασκαλίας και της έρευνας της Ιστορίας στον ακαδημαϊκό χώρο. Υπηρέτησε στα Πανεπιστήμια της Κρήτης και της Αθήνας και ανέλαβε διοικητικά και εποπτικά καθήκοντα στη διοικούσα του Πανεπιστημίου Κρήτης, στην Εθνική Βιβλιοθήκη, στα Γενικά Αρχεία του Κράτους, στα (θνησιγενή, δυστυχώς) Αρχεία του Πρωθυπουργού και αλλού. Σημάδεψε λοιπόν αποφασιστικά, μαζί με άλλους ιστορικούς, όπως ο Σπύρος Ασδραχάς και ο Γιώργος Δερτιλής, τόσο την ίδια τη σύγχρονη ιστορική έρευνα όσο και τη θεσμική της αποκρυστάλλωση.

Μαχητικότητα

Ίσως όμως είναι γνωστότερος ως μαχητικός δημόσιος διανοούμενος, από την τακτική συνεργασία του με Το Βήμα , παλαιότερα, και με ΤΑ ΝΕΑ πιο πρόσφατα. Η καθαρότητα και η σαφήνεια του λόγου του εν μέρει οφείλονται και στη μακροχρόνια και γόνιμη (για τον ίδιο και ιδίως για τους μαθητές του) θητεία του στη μέση εκπαίδευση. Η αδιάλλακτη υπεράσπιση του ορθού λόγου και η ριζοσπαστική οξύτητα της κριτικής που συστηματικά ασκεί στα δημόσια πράγματα οφείλονται βεβαίως στις βασικές πολιτικές και αξιακές του παραδοχές. Είναι οι ίδιες παραδοχές που θεμελιώνουν και τις μεθοδολογικές επιλογές του στην επιστημονική έρευνα, όπου επιζητεί επίμονα να αναγάγει τα ατομικά και συλλογικά ιστορικά φαινόμενα στα κοινωνικά τους, δηλαδή, εν τέλει, στα ιστορικά τους αίτια.

Ο Βασίλης Κρεμμυδάς έχει εμπιστοσύνη στην ικανότητα των ιστορικών, χάρη στη συστηματική και διασταυρωμένη εξέταση των διαθέσιμων πηγών, να ανασυστήσουν τις αιτιακές αλυσίδες των ιστορικών φαινομένων. Ο ίδιος δεν έκρυψε άλλωστε ποτέ την αντίθεσή του στη διείσδυση του “μεταμοντερνισμού” και του “ηθικού σχετικισμού” (δηλαδή του ανορθολογισμού) στην ελληνική ιστοριογραφία. Διαβάζοντας το ιδιότυπο συνοπτικό αυτοβιογραφικό κείμενο, που εκδόθηκε μαζί με αυτήν την χορταστική επιλογή παλαιότερων ιστοριογραφικών άρθρων και κειμένων του, ο κάθε αναγνώστης μπορεί να διαμορφώσει τη δική του εικόνα για τον τρόπο με τον οποίο οι περιβάλλουσες κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες της μετεμφυλιακής Ελλάδας συγκρότησαν την κοινωνική συνείδηση, τον πεισματικά μαχητικό χαρακτήρα και τις ιστοριογραφικές παραδοχές του ιστορικού. Η επιλογή του να εκδώσει την αυτοβιογραφία ανταποκρίνεται στην ανάγκη του να υπενθυμίσει τους κοινωνικούς όρους συγκρότησης ενός ιστοριογραφικού έργου καθώς και τα κεντρικά ερωτήματα που τον οδήγησαν στην επιλογή των ερευνητικών πεδίων και των μεθοδολογικών εργαλείων του.

Οικονομική ιστορία

Πράγματι, πέρα από τη χαρά της ανάγνωσης καλογραμμένων κειμένων, που δεν βαρύνονται από την κατάχρηση αλληλοσυγκρουόμενων θεωρητικών αναφορών, η μελέτη του τόμου επιτρέπει στον αναγνώστη να επανεκτιμήσει συνολικά την εσωτερική ισορροπία ενός ιστοριογραφικού έργου που εκτείνεται σε τρεις δεκαετίες και καλύπτει μεγαλύτερο εύρος ερωτημάτων από όσο υποθέταμε.

Οι ογκώδεις μονογραφίες που ο Κρεμμυδάς έχει εκδώσει τα τελευταία τριάντα χρόνια μας έκαναν να τον αντιμετωπίζουμε κατ΄ εξοχήν ως ιστορικό της οικονομίας της προεπαναστατικής, κυρίως, Ελλάδας, με ιδιαίτερο πεδίο ενδιαφέροντος το εμπόριο και τη ναυτιλία. Οι μικρές μονογραφίες για τον Κωλέττη που εξέδωσε πρόσφατα δεν φάνηκε να αλλάζουν την εικόνα αυτή. Το Διπλό ταξίδι, όμως, μας υποχρεώνει να αναρωτηθούμε εκ νέου για τα βασικά ερευνητικά ερωτήματα που συνέχουν το ιστοριογραφικό έργο του Κρεμμυδά.