Στη χώρα μας, το ρωμαϊκό παρελθόν ταυτίστηκε μεταξύ άλλων με την αρνητική πλευρά της ιστορικής εξέλιξης, όπως υποστηρίζουν διακεκριμένοι ερευνητές. Τα τελευταία ωστόσο χρόνια η κατάσταση έχει ριζικά μεταβληθεί. Ομάδα νέων Ελλήνων μελετητών ασχολείται συστηματικά με τη Ρωμαιοκρατία, ενώ στα Πανεπιστήμια τη ρωμαϊκή τέχνη διδάσκουν καταξιωμένοι δάσκαλοι.

Στα μεγάλα αστικά κέντρα της ρωμαϊκής εποχής, όπως στις ρωμαϊκές αποικίες Πάτρα και Κόρινθο, αλλά και στη Σπάρτη, το Άργος, τη Θεσσαλονίκη, τη Γόρτυνα και την Ελεύθερνα της Κρήτης, τη Μεσσήνη και άλλες πόλεις έχουν έλθει στο φως αξιόλογα υλικά κατάλοιπα της περιόδου που μελετώνται και δημοσιεύονται συστηματικά. Η νέα αίθουσα ρωμαϊκών του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου που άνοιξε τις πύλες της στο κοινό το 1995 χαιρετίστηκε ως σημαντικό παράδειγμα της αλλαγής. Δεν αποτελεί πια έκπληξη το γεγονός ότι φέτος οργανώθηκε στη Θεσσαλονίκη διεθνές συνέδριο με θέμα «Κλασική παράδοση και νεωτερικά στοιχεία στην πλαστική της Ρωμαϊκής Ελλάδας». Απόδειξη της μεγάλης στροφής προς τις ρωμαϊκές σπουδές αποτελεί και διεθνές συμπόσιο με θέμα την περίοδο της Ρωμαιοκρατίας στην Αθήνα που πραγματοποιήθηκε το 2006. Στα Πρακτικά του που εκδόθηκαν το 2009 από το Μουσείο Μπενάκη δημοσιεύονται μελέτες με πρωτογενές υλικό που ανοίγουν νέους ορίζοντες στην έρευνα του κλεινού άστεως στα ρωμαϊκά χρόνια. Παρά τη σταδιακή ενσωμάτωσή της Αθήνας στο ρωμαϊκό αυτοκρατορικό σύστημα που άρχισε με τον Σύλλα, συνεχίστηκε επί Ιουλίου Καίσαρα και ολοκληρώθηκε στα χρόνια του Αυγούστου, ο παραδοσιακός ελληνικός χαρακτήρας της πόλης διατηρήθηκε έντονος. Ο αρχιτεκτονικός και πολεοδομικός εκρωμαϊσμός συντελέστηκε με ήπιο τρόπο και με τη χρήση κλασικών αρχιτεκτονικών στοιχείων και προτύπων στο πολιτικό και θρησκευτικό κέντρο της Αθήνας με οικοδομήματα, όπως η ρωμαϊκή αγορά, ο μονόπτερος της Ακρόπολης, η ανακατασκευή του Ωδείου του Περικλέους, το Ωδείο του Αγρίππα, ο ναός του Άρη-Μars στην Αγορά μεταφερμένος από την Παλλήνη (όπου λατρευόταν η Αθηνά).

Η «κλασικιστική» τάση είναι ηθελημένη και ώς έναν βαθμό κατευθυνόμενη από την ελίτ της ίδιας της πόλης, που δρα ιδίοις εξόδοις ή με οικονομική ενίσχυση από την κεντρική εξουσία όχι όμως με ανάμειξη ή επέμβαση του ίδιου του αυτοκράτορα. Ο ρόλος της προσκείμενης στον αυτοκράτορα αθηναϊκής αριστοκρατίας ήταν καίριος στον τομέα των πολεοδομικών και των αρχιτεκτονικών παρεμβάσεων, σύμφωνα με επιγραφικές μαρτυρίες. Αντίστοιχα άλλωστε φαινόμενα παρεμβάσεων της τοπικής ελίτ έχουν παρατηρηθεί και σε ρωμαϊκές πόλεις της Πελοποννήσου.

Ο Πέτρος Θέμελης είναι ομότιμος καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας.

Ομάδα νέων Ελλήνων μελετητών ασχολείται συστηματικά με τη Ρωμαιοκρατία, ενώ στα Πανεπιστήμια τη ρωμαϊκή τέχνη διδάσκουν καταξιωμένοι δάσκαλοι