ΕΝΑ ΑΥΤΟΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΩΝ
ΠΑΙΔΙΚΩΝ ΧΡΟΝΩΝ ΣΤΗΝ ΤΑΡΑΓΜΕΝΗ ΚΥΠΡΟ
ΤΩΝ ΔΕΚΑΕΤΙΩΝ ΤΟΥ ΄50 ΚΑΙ ΤΟΥ ΄60
ΑΝΑΔΕΙΚΝΥΕΤΑΙ ΣΕ ΣΥΝΤΑΡΑΚΤΙΚΟ ΑΝΑΓΝΩΣΜΑ,
ΣΤΙΓΜΑΤΙΣΜΕΝΟ ΑΠΟ ΤΗΝ
ΑΙΣΘΗΣΗ ΤΗΣ ΑΔΙΚΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΠΩΛΕΙΑΣ
Οι Συμμορίτες (1983) είναι το μοναδικό αφήγημα του καλού Κύπριου ποιητή και αξιόλογου μελετητή της ελλαδικής και κυπριακής λογοτεχνίας Λεύκιου Ζαφειρίου (γεννήθηκε το 1948). Η επανακυκλοφορία του έργου σε «αναθεωρημένη έκδοση», υποστηριγμένη από επεξηγηματικά σχόλια κι ένα φιλολογικό μελέτημα, δίνει στους νεώτερους ιδίως αναγνώστες την ευκαιρία να ανακαλύψουν ένα συνταρακτικό «αφηγηματικό χρονικό», σύμφωνα με τον χαρακτηρισμό του κειμένου από τον Αλέξη Ζήρα. Πρόκειται, ακριβέστερα, για ένα θρυμματισμένο χρονικό που στις 18 σύντομες ενότητές του καταγράφονται μικροϊστορίες, όλες σχεδόν ιδωμένες από τη σκοπιά του πρωτοπρόσωπου αφηγητή και φανερά αυτοβιογραφούμε- νου κεντρικού ήρωα. Χρησιμοποιώντας συνήθως το πρώτο πληθυντικό και ενίοτε το πρώτο ενικό πρόσωπο, ο ήρωας- αφηγητής συνδέει αξεδιάλυτα τα ατομικά βιώματά του με συλλογικές εμπειρίες για να αναδυθεί και να κρυσταλλωθεί εν τέλει το αθεράπευτο τραύμα του ανθρώπου που η ζωή του, ήδη από τα παιδικά του χρόνια και έως τη νεότητά του, διασταυρώθηκε με τη δραματική ιστορία των συμπατριωτών του.

Οι απώτερες στιγμές- μνήμες που καταγράφονται στους Συμμορίτες ανάγονται στις αρχές της δεκαετίας του 1950, ενώ στις δύο τελευταίες ενότητες οι αλγεινές αναμνήσεις επιστρέφουν τον έφηβο πια ήρωα- αφηγητή σε φρικαλέα γεγονότα των διακοινοτικών συγκρούσεων και των εχθροπραξιών με τους Τούρκους την περίοδο 1963-1964.

Παράλληλα κείμενα

Στα χρήσιμα «επεξηγηματικά σχόλια» (σ. 83-

90) του Ζήρα διασαφηνίζονται πραγματολογικά, γλωσσικά και ιστορικά σημεία του κειμένου του Ζαφειρίου ανοίκεια στον σημερινό Ελλαδίτη. Έναν χρήσιμο οδηγό για την κατανόηση αρκετών σημείων των Συμμοριτών μπορεί να προσφέρει ο ίδιος ο Ζαφειρίου με τις πληροφορίες για την περίοδο 1950-1964 τις οποίες περιέλαβε στο αξιόλογο Κυπριακό χρονολόγιό του που εκδόθηκε το 2008 στη Λευκωσία από το Γραφείο Τύπου και Πληροφοριών της Κυπριακής Δημοκρατίας. Επίσης, στο επίμετρο της νέας έκδοσης των Συμμοριτών, το μελέτημα του Λευτέρη Παπαλεοντίου, «Από τη Μητριά Πατρίδα του Μ. Γκανά στους Συμμορίτες του Λ. Ζαφειρίου. Δυο παράλληλα αφηγήματα» (σ. 93-101), πλουτίζει το βιβλίο με μια προσεκτική σύγκριση των μοναδικών αφηγημάτων, αντιστοίχως του Ελλαδίτη και του Κύπριου ποιητή, ως παραλλήλων κειμένων. Οι οξυδερκείς παρατηρήσεις του Παπαλεοντίου καταλήγουν στη διαπίστωση ότι «η Μητριά Πατρίδα λειτούργησε καταλυτικά για τη συγγραφή των Συμμοριτών ».

Ο Ηπειρώτης

Εκτός όμως από τις ομοιότητες των δύο έργων, υπάρχει μια κρίσιμη και σημαντική διαφορά τους. Στη Μητριά Πατρίδα (1981) του Ηπειρώτη Γκανά η πεζογραφική φόρμα και η ευθύγραμμη εξιστόρηση ευδιάκριτων μεταξύ τους μικροϊστοριών δεν αλλοιώνουν τον κατά βάθος ποιητικό χαρακτήρα του κειμένου, καθώς η καταγραφική αναφορικότητα της πεζογραφίας και η συναισθηματική θερμοκρασία της ποίησης δένονται οργανικά. Η ποιητικότητα του επίσης αυτοβιογραφικού αφηγήματος του Γκανά έγκειται σε μια βουβή, υπογειωμένη συγκίνηση που συνέχει και δονεί την αποδραματοποιημένη, ουδέτερη ή και ψυχρή αφηγηματική επιφάνειά του. Η πατρίδα του Ηπειρώτη συγγραφέα σμικρύνθηκε στον περίκλειστο μικροαστικό ή αγροτικό χώρο της ταπεινής ιθαγένειας, έτσι ώστε εντέλει να γίνει η «μητριά», η απωθημένη γενέτειρα, μαζί μισητή και αγαπημένη. Ωστόσο, οι ανοικτοί λογαριασμοί μαζί της έκλεισαν και γι΄ αυτό η πικρή παιδική ηλικία ανακαλείται μέσα από την επενέργεια μιας ποιητικής θέασης του παρελθόντος που λειτουργεί λυτρωτικά.

Ο Κύπριος

Αντιθέτως, στους Συμμορίτες αποδραματοποιημένα, ουδέτερα ή και ψυχρά δεν είναι μόνο η αφηγηματική επιφάνεια αλλά και το βάθος του κειμένου. Αυτό συμβαίνει όχι μόνο επειδή το προσωπικό βιωματικό υπόβαθρο του Ζαφειρίου είναι στιγματισμένο από πολύ πιο δραματικά και βίαια ατομικά και συλλογικά συμβάντα. Το πάγωμα των συναισθημάτων στην αποτύπωση της πραγματικότητας υπάρχει στους Συμμορίτες ακόμη κι όταν καταγράφονται οι ανέμελες στιγμές της παιδικής ηλικίας ή τα συλλογικά συμβάντα που η παιδική αντιληπτικότητα αδυνατεί να συλλάβει. Αυτό το πάγωμα υποκρύπτει ή καλύτερα μισοφανερώνει τα σπαραγμένα συναισθήματα και τις ανεκπλήρωτες επιθυμίες του παρελθόντος, αλλά και την αγωνία για όσα επαπειλούμενα διαφαινόταν ότι θα συμβούν και πράγματι συνέβησαν στην Κύπρο.

Λεύκιος Ζαφειρίου

OI ΣΥΜΜΟΡΙΤΕΣ

ΑΝΑΘ/ΜΕΝΗ ΕΚΔΟΣΗ, ΕΠΙΜ. ΣΧΟΛΙΑ ΑΛΕΞΗΣ ΖΗΡΑΣ, ΕΚΔ. ΓΑΒΡΙΗΛΙΔΗΣ 2009, ΣΕΛ. 107