Η Ημέρα του Ιβάν Ντενίσοβιτς δεν μπορεί να ταυτιστεί με μιαν «απλή» μαρτυρία για τα όσα φρικαλέα ρητά εκθέτει ή υπονοεί. Ανάγεται κατά κάποιον τρόπο σε ένα δοκίμιο, σε ένα δομημένο χρονικό που συμπυκνώνει, με μυθιστορηματικές πλευρές, μια βαριά και μακράς διάρκειας ιστορία. Αυτή είναι νομίζω και η πρώτη έκπληξη του αναγνώστη που… τότε, πριν από δεκάδες χρόνια, το πήρε στα χέρια του και άρχισε να το διαβάζει.

Το «τότε» έχει τη σημασία του, γιατί στο «τώρα» με άλλη διάθεση, με άλλα κίνητρα θα προσεγγίσει το βιβλίο ο σημερινός αναγνώστης: ως ένα βιβλίο-σταθμό, το πρώτο στην ξεχωριστή και σημαντική πορεία του συγγραφέα που έχει πια καθιερωθεί ως κλασικός για το συνολικό του έργο αυτό καθαυτό και όχι απλώς και μόνο για τις φιλοσοφικές, θρησκευτικές, πολιτικές αντιλήψεις του και συμπεριφορές του. Κανείς νομίζω δεν θα μπει στη συναρπαστική κρουαζιέρα μέσα στο Αρχιπέλαγος του Γκουλάγκ για να κοινωνήσει με την αρχαϊκή σλαβοφιλία του Σολζενίτσιν, με τη στήριξή του στην ιδέα της «Τρίτης Ρώμης» ή την καταδίκη του καπιταλιστικού υλισμού. Αντίθετα γνωρίζει ότι ξαναπιάνει το νήμα της πιο κλασικής λογοτεχνίας και αφήγησης, θα έλεγα σχεδόν άσχετα από τις καθεστωτικές και πολιτικές, ακόμα και γεωγραφικές, παραμέτρους της.

Δεν ήταν έτσι το «τότε», όταν ένας αριστερός π.χ. αναρωτιόταν πόσο «ορθό» ήταν να εμπλακεί στις επώδυνες ενδοαριστερές και ενδοσοβιετικές διαμάχες στην προοπτική της αποσταλινοποίησης, στις εμφανείς αναμίξεις εξωλογοτεχνικών κριτηρίων, αδιαφανών πολιτικών κέντρων εξουσίας, πρακτόρων κ.λπ., και να «μπλέξει» άθελά του με τις ίντριγκες του «εχθρού». Τα θέματα όμως που θίγονται με τόση λιτότητα και τόση δύναμη στο βιβλίο είχαν αρχίσει να «διαρρέουν» στην κοινή γνώμη, ακόμα και από επίσημες σοβιετικές πηγές, πράγμα που κάλυψε και την πολιτική ορθότητα της προσφυγής στον άγνωστο έως τότε συγγραφέα: βία, συλλογική ευθύνη και ταπείνωση των κρατουμένων, ορθολογιστική και σαδιστική καταπίεση (σε ποσόστωση τόσων αρρώστων την ημέρα περιοριζόταν η περίθαλψη στις απάνθρωπες συνθήκες του Γκουλάγκ…), κυνισμός του καταφερτζή ήρωα (καταδικασμένου ως προδότη γιατί πιάστηκε αιχμάλωτος πολέμου!), μικροσυναλλαγές και αρπαγές από τους άλλους και σιωπηλή κατάρρευση των πολλών, και τέλος η καθημερινή του νίκη: επιβίωσε και σήμερα, θα δούμε την επόμενη μέρα… χωρίς όμως ελπίδα λύτρωσης. Και όλα αυτά ιδωμένα με μια ιδιότυπη απόσταση αλλά και συμπόνια από την πλευρά του συγγραφέα. Εκεί είναι που ξεφεύγει από τη σκέτη καταγγελία και αναδεικνύεται σε κλασικό ανατόμο μιας πρωτοφανούς περιόδου της ιστορίας.

Από εκεί και πέρα τα λοιπά κατανοούνται ως περαιτέρω ανάλυση, με αποκορύφωμα το επικό Αρχιπέλαγος. Αυτό ίσως είναι, πέρα από την αυταξία της, το κυριότερο επίτευγμα της Ημέρας του Ιβάν Ντενίσοβιτς : άνοιξε νέους δρόμους, νέα σχολή, στην οποία θήτευσαν στη συνέχεια σημαντικά ονόματα της σοβιετικής και ρωσικής λογοτεχνίας, αλλά και κοινωνικοπολιτικής ανάλυσης. Γι΄ αυτό και αξίζει και σήμερα να διαβάζεται, όχι απλώς ως μαρτυρία και καταγγελία που αφορά το σταλινικό φαινόμενο και καθεστώς, αλλά και ως εργαλείο ανάλυσης και κατανόησης γενικότερα του περιβάλλοντος στρατοπέδου συγκέντρωσης με «ιδεολογική» βάση και «ορθολογική» διαχείριση…

Αlexandr Solzhenitsyn

ΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΤΟΥ ΙΒΑΝ ΝΤΕΝΙΣΟΒΙΤΣ

ΜΤΦ. ΔΗΜΗΤΡΗΣ Β. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ ΕΚΔ. ΠΑΠΥΡΟΣ

Τελευταία Νέα