Αναζήτηση
|
|
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το προπατορικό αμάρτημα είναι ο γενέθλιος μύθος του
πολιτισμού μας. Τον απολεσθέντα Παράδεισο ψάχνουμε όλοι, από έφηβοι ακόμα,
πολύ περισσότερο ωριμάζοντας ή όταν η ζωή μάς στριμώχνει. Ευνόητο λοιπόν να
είναι η «αθωότητα» ένα πανάρχαιο και διαχρονικό μοτίβο της τέχνης, είτε με τη
μορφή απλής νοσταλγίας της παιδικότητας ή της φύσης ή εξωευρωπαϊκών πολιτισμών
είτε με το σχήμα της επαναφοράς του ενστίκτου στο επίκεντρο της καλλιτεχνικής
δράσης. Όσο περισσότερο γινόμαστε πολιτισμένοι, τόσο θα αποζητάμε μάταια τα
«ωμά», τα μη-επεξεργασμένα στοιχεία που χάσαμε ανεπιστρεπτί. Το ιδεολογικό
αυτό μοτίβο που διδάσκει ο ανθρωπολόγος Κλ. Λεβί-Στρος πηγάζει απ’ τον
«Φάουστ» του Γκαίτε, με σταθμούς τον Φρ. Νίτσε και τον Σ. Φρόυντ. Εξηγεί την
τακτική εναλλαγή στα εικαστικά κινήματα της σύγχρονης τέχνης, μεταξύ των
«διδαγμένων» και «λογίων» ζωγράφων και των «αφελών» ή των νοσταλγών τους.
Ο Θεόφιλος π.χ. είναι ο ανεπίσημος πατριάρχης της ζωγραφικής μας, αυτός κάνει
τον Γ. Τσαρούχη να τον νοσταλγεί ή να επαμφοτερίζει μεταξύ Ανατολής και Δύσης,
αυτός ορίζει κρυφά τον N. Νικολάου ή τον A. Φασιανό πιο πρόσφατα.
Ο Φαίδων Πατρικαλάκις είναι μια σημαντική περίπτωση σ’ αυτό το δρομολόγιο και
δεν έχει απασχολήσει έως τώρα τη στήλη αυτή, ενώ έχει έργο που απλώνεται σε
μισό αιώνα, μεθοδικό και συνεπές προς ένα προσωπικό όραμα. Φαινομενικά οι
πίνακές του μοιάζουν με του Φασιανού και του Σπεράντζα, απεικονίζουν
«πρησμένες» ανθρώπινες μορφές, καθισμένες σαν πρωτόγονα γλυπτά, αλλά
χρωματισμένες σαν από διάκοσμο λαϊκής κασέλας, χωρίς σχεδιαστική προοπτική, με
λαϊκά-δημοτικά επίσης σύμβολα (περιστέρια κ.ο.κ.) τριγύρω τους. Ναι, μοιάζει
να αντλεί κι αυτός – όπως κι ο Μποτέρο εξάλλου – από τις «φουσκωμένες»
γυναίκες του Π. Πικάσο των αρχών του 20ού αι. καθώς και από τη
διακοσμητικότητα του Ματίς, όπως κι ο Τσαρούχης. Προστιθέμενη καλλιτεχνική
αξία; Υπάρχει, αλλά είναι διακριτικά κρυμμένη, σχεδόν μεταμφιεσμένη, ανάμεσα
στους χρωματικούς όγκους και τις τονικότητες, στην αφαιρετική δηλαδή υπόσταση
των μορφών του, σαν κρυμμένη μουσική αναλογία που συντονίζει τις φιγούρες. H
«Οριζόντια κάθοδος πουλιών» που εκθέτει τώρα είναι μια αναφορά στον
μουσικοσυνθέτη Ολιβιέ Μεσιάν, αλλά και μια κατάθεση ωριμότητας, γνώση κι
εμπειρία που επιμένει να κρατά την αθωότητα ως κεντρικό συστατικό της, παρά
τον κίνδυνο να θεωρηθεί ως αφέλεια.
Από άλλο μορφοπλαστικό δρομολόγιο αλλά με ανάλογη τελική γεύση είναι και η
έκθεση του Αστέρη Γκέκα που είδαμε στο δραστήριο «Ατριον». Ο καλλιτέχνης ζει
και εργάζεται στο Βόλο, εκθέτοντας τακτικά στη Θεσσαλονίκη και στο εξωτερικό.
Αυτό που μας είλκυσε ήταν η πρωτότυπη μείξη της χειροτεχνικής μαστοριάς που
φτάνει στη βασανιστική αυτοπειθαρχία, στα όρια της μονότονης προσευχής. Μια
πολύ ιδιότυπη λαϊκή ζωγραφική-μικρογλυπτική σε ξύλο που θυμίζει N.Γ. Πεντζίκη,
M. Σπηλιόπουλο ή A. Ακριθάκη. Τα σκαλισμένα θέματα είναι κι εδώ πολύχρωμα και
διακοσμητικά, σαν από βαλκανικό εκκλησιαστικό τέμπλο, αλλά με πρώτη ύλη και
σελίδες ποιητών όπως ο M. Αναγνωστάκης ή ο Π. Θασίτης που ο Γκέκας
μεταμορφώνει σε βιτρό. Δεν είναι τυποποιημένη εικαστική παραγωγή, έχει
ελαττώματα και υπερβολές, αλλά πρόκειται για ασυνήθιστη, εμπνευσμένη
εικονογραφία.
Στο θεσσαλονικιώτικο επίσης «Ζήτα-Μί» η λογιότητα και η αθωότητα ως σύνορα της
τέχνης, είχαν την τιμητική τους με την εντυπωσιακή έκθεση «5+5 καλλιτέχνες
συνεκθέτουν» που έγινε με πρωτοβουλία του εκεί Ψυχιατρικού Νοσοκομείου. Από τη
μια οι γνωστοί, καθιερωμένοι και – ορισμένοι εξ αυτών – καθηγητές της Σχολής
Καλών Τεχνών Π. Βασιλειάδης, K. Λαχάς, Δ. Ξόνογλου, Γ. Τσακίρης και E.
Χρυσίδου. Και από την άλλη οι Δ. Ζάχος, Θ. Κοπριανός, Δ. Λαΐου, Δ. Ρακογιάνη
και Θ. Τσανταρμάς, πέντε διακεκριμένοι εικαστικοί καλλιτέχνες με ψυχικά
προβλήματα, που ισότιμα εκθέτουν το δικό τους όραμα, αθώο και ανεπεξέργαστο
από τον διδαγμένο κώδικα της κοινωνίας, στο δρομολόγιο που έδειξε πριν από 50
χρόνια ο Z. Ντιμπιφέ και πετυχημένα εφαρμόζει ο Π. Βασιλειάδης στο Ψυχιατρικό
Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης. Ανάλογη έκθεση είχε κάνει το «Ζήτα-Μί» το 1987, και
ήταν από τις πρώτες στον κόσμο!
INFO
Φαίδων Πατρικαλάκις, Αστρολάβος-Δεξαμενή, Ξανθίππου 11, τηλ. 210.7294342,
Αθήνα.
«5+5 καλλιτέχνες συνεκθέτουν», «Ζήτα-Μί», Πρ. Κορομηλά 1, τηλ. 2310.270639,
Θεσσαλονίκη.
Αστέρης Γκέκας, «Ατριον», Τσιμισκή 94, τηλ. 2310.285890, Θεσσαλονίκη.
