Οι κλωστές θα… μιλήσουν

Τα κίπους είναι οι μυστηριώδεις δέσμες από μάλλινες ή βαμβακερές κλωστές

και πολύχρωμους κόμπους, που χρησιμοποιούσαν οι Ίνκας για την καταγραφή

πληροφοριών. Όμως, ο κώδικας των κίπους έχει χαθεί εδώ κι αιώνες· έτσι, κανείς

δεν ξέρει τι σημαίνουν αυτοί οι κόμποι.

H πιο πρόσφατη σημαντική εξέλιξη στην αποκρυπτογράφησή τους σημειώθηκε το

1923, όταν οι ειδικοί υπέθεσαν ότι οι κόμποι αντιπροσωπεύουν αριθμούς.

Φαίνεται πως η ποσότητα και η θέση των κόμπων στα περισσότερα κίπους

αντιστοιχούν σε δεκαδικό σύστημα. Περισσότερο φως στο μυστήριο ρίχνουν τώρα

δύο ερευνητές από το Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, οι οποίοι υποστηρίζουν ότι

ξεκίνησαν την αποκρυπτογράφηση τού εν λόγω συστήματος καταγραφής. Οι Γκάρι

Έρτον και Κάρι Μπρέζιν πιστεύουν ότι κατάφεραν να αποκωδικοποιήσουν την πρώτη

λέξη, η οποία λένε πως δηλώνει κάποια τοποθεσία, κι επίσης βρήκαν σε τι

αναφέρονται κάποιοι από τους αριθμούς στα αρχεία των κίπους.

H ανακάλυψή τους είναι πολύ σημαντική. Μπορεί μία και μόνη λέξη να αποτελέσει

το πρώτο μεν βήμα σε έναν πολύ μακρύ δρόμο, αλλά «ανοίγει την πόρτα» για την

αποκρυπτογράφηση της γλώσσας των κίπους. Και μάλιστα αν είναι σωστή, δίνει

τέλος στη μακροχρόνια διαμάχη για τη μεγάλη ή μηδαμινή σημασία που είχαν τα…

κομποσχοίνια αυτά στην αυτοκρατορία των Ίνκας, η οποία και έχει διαχωρίσει

τους επιστήμονες σε δύο «ομάδες». H μία πλευρά των ειδικών ισχυρίζεται ότι τα

κίπους είναι πράγματι ένα σύστημα γραφής, ενώ η άλλη ότι είναι απλώς μια

προσωπική μνημονική μέθοδος, κατανοητή μόνο στον δημιουργό τους και τίποτα

περισσότερο.

Λέξεις και αριθμοί; Όμως, αν ο Έρτον και η Μπρέζιν έχουν δίκιο, έχουν

λύσει κι άλλο ένα μυστήριο· το λεγόμενο «παράδοξο των Ίνκας». H αυτοκρατορία

τους άλλωστε είναι η μόνη από όλες τις μεγάλες και διοικητικά πολύπλοκες

αυτοκρατορίες, που δεν φαίνεται να είχε επινοήσει ένα δικό της σύστημα γραφής.

Το παράδοξο θα λυθεί, αν τα κίπους κρύβουν λέξεις μαζί με τους αριθμούς.

Σύμφωνα με τους ερευνητές τού Χάρβαρντ, οι κόμποι στα κίπους που μελέτησαν

αντιπροσωπεύουν μονάδες εργασίας· χρησίμευαν δηλαδή ως αρχαία «κάρτα» ωραρίου.

H αυτοκρατορία των Ίνκας, που άντεξε μόνο 82 χρόνια – από το 1450 μέχρι το

1532 – βασιζόταν ιδιαίτερα στους φόρους εργασίας που εισέπραττε από τους

υπηκόους της. Με αυτά τα έσοδα χτίζονταν δρόμοι και άλλα δημόσια έργα, κι έτσι

η συγκέντρωση των φόρων καταγραφόταν προσεκτικά από τους γραφειοκράτες της

διοίκησης. Υψηλά ιστάμενα πρόσωπα χρησιμοποιούσαν τα κίπους για να εκδώσουν

οδηγίες, ενώ με αυτά οι κατώτεροι αξιωματούχοι έδιναν αναφορά στους ανωτέρους

τους.

Αυτό ακριβώς το σύστημα ανταλλαγής πληροφοριών κατόρθωσαν να

αποκρυπτογραφήσουν οι επιστήμονες στα… κομποσχοίνια που βρήκαν στο

Πουρουτσούκο, μια αρχαιολογική τοποθεσία κοντά στη Λίμα του Περού.

Φορολογικά αρχεία. «Ξέρουμε ότι ένα μεγάλο μέρος της γραφειοκρατίας

τους είχε να κάνει με τον φόρο εργασίας για την Πολιτεία και γι’ αυτό

υποπτεύομαι ότι ένα μεγάλο ποσοστό των κίπους σχετίζεται με το ίδιο ζήτημα»,

λέει ο δρ Έρτον. Αν τα κίπους που βρέθηκαν στο Πουρουτσούκο καταγράφουν

πράγματι φορολογικά αρχεία, τότε ο κάθε κόμπος πρέπει να αντιστοιχεί σε μία

ημέρα εργασίας τού κάθε εργάτη για την Πολιτεία.

Το… κομποσχοίνι είχε κι άλλες πιθανές χρήσεις. M’ αυτό έστελνε οδηγίες ο

κυβερνήτης της επαρχίας στον ηγεμόνα τού Πουρουτσούκο, ο οποίος με τη σειρά

του έστελνε λογιστικά στοιχεία στην κεντρική κυβέρνηση. Το ίδιο γινόταν σε

όλες τις επαρχίες της αυτοκρατορίας. Γι’ αυτό οι επιστήμονες πιστεύουν πως το

κάθε κίπους είχε μια μέθοδο αναγνώρισης της προέλευσής του. Για παράδειγμα, τα

κίπους που βρέθηκαν στο Πουρουτσούκο έχουν σε κάθε μέρος τους τρεις μονούς

κόμπους – τρεις φορές το νούμερο ένα δηλαδή, το οποίο ενδεχομένως συμβολίζει

τον κωδικό της πόλης.

Οι Ισπανοί τα κατέστρεψαν…

ΑΠΟ TH μεγάλη συλλογή των Ίνκας, μόλις 700 κίπους έχουν διατηρηθεί,

καθώς οι Ισπανοί κατέστρεψαν τα περισσότερα. Τα δύο τρίτα είναι σαφώς

αριθμητικά αρχεία, με κόμπους τοποθετημένους σε σειρές από επίπεδα. Αλλά οι

ερευνητές προβληματίζονται για τη σημασία των υπολοίπων.

Όσοι πιστεύουν ότι τα μη αριθμητικά κίπους προορίζονταν απλώς για προσωπική

χρήση, αναφέρουν το χρονικό ενός Ιησουίτη μοναχού τού 17ου αιώνα όπου

αναφέρεται ότι μόνον ο δημιουργός τού κάθε κίπους ήξερε τι ακριβώς σημαίνει

και τι είδους δεδομένα εμπεριέχει. Ο μοναχός όμως το έγραψε 70 χρόνια μετά την

καταστροφή των κίπους από τους Ισπανούς κατακτητές, οι οποίοι τα θεώρησαν

ειδωλολατρικά αντικείμενα και διέταξαν να καούν το 1583.

Σύμφωνα με τον Γκάρι Έρτον, έναν από τους δύο επιστήμονες τού Χάρβαρντ που

πλησίασαν στη λύση του μυστηρίου, κάποια στοιχεία των κίπους – όπως το είδος

και η ομοιομορφία των κόμπων ή τα χρώματά του – ίσως αντιπροσωπεύουν ένα

δυαδικό σύστημα κωδικοποίησης της πληροφορίας. Αυτή η ιδέα στηρίζεται στο

γεγονός ότι οι Ίνκας διάβαζαν τα κίπους με την όραση αλλά και την αφή,

ψηλαφώντας με τα χέρια τους τους κόμπους.

Επιμέλεια: Εύη Ελευθεριάδου – Στέφανος Κρίκκης