Ποιοι είναι, αλήθεια, οι παράγοντες που συντελούν στο να αναδειχθεί μια

περιοχή, μια πόλη σε κέντρο παραγωγής κεραμικής, με συνεχή μάλιστα ακτινοβολία

προς την περιφέρεια; Σημαντικό ρόλο πρέπει να παίζουν η παρουσία κοιτασμάτων

καλής ποιότητας πηλού, οι δυνατότητες χερσαίων και θαλάσσιων επικοινωνιών, το

κλίμα και ακόμα οι δυνατότητες ανάπτυξης και άλλων, παράλληλων τεχνών και

τεχνικών, όπως αυτή του μαρμάρου, για παράδειγμα, καθώς και οι κοινωνικές και

οικονομικές δομές.

Οι αρχαίοι γνώριζαν καλά ότι το κλεινόν άστυ, η Αθήνα, συγκέντρωνε ανέκαθεν

όλες τις παραπάνω προϋποθέσεις και ξεχώριζε, ανάμεσα στ’ άλλα, και ως κέντρο

παραγωγής πρωτότυπων «κεραμικών ιδεών» και κεραμικών προϊόντων υψηλής

ποιότητας, αναλόγου προς τις ιδέες αξίας. Ο σοφιστής του 5ου αι. π.Χ. Κριτίας,

μαθητής του Σωκράτη, από αριστοκρατική γενιά της Αττικής καταγόμενος, μας

άφησε μεταξύ άλλων ένα ποίημα ελεγειακό, μέρος του οποίου διέσωσε ο Αθήναιος.

Είναι απορίας άξιον, πώς ο προικισμένος αυτός άνδρας ξεστράτισε προς το τέλος

της ζωής του και ως ένας από τους τριάκοντα κυβέρνησε τυραννικά την Αθήνα στο

σύντομο μεσοδιάστημα κατάλυσης της Δημοκρατίας μεταξύ 404 και 400 π.Χ. Στο

ποίημά του, πάντως, αυτό μνημονεύει κατά σειρά τις πόλεις και τα έθνη τού τότε

γνωστού κόσμου, που είχαν αποκτήσει φήμη για κάποιο σημαντικό επίτευγμα ή δικό

τους εξαιρετικό προϊόν.

ΗΘεσσαλία ήταν ξακουστή για τη «γυίων τρυφεροτάτην έδραν», το πιο τρυφερό,

δηλαδή, κάθισμα για τα μεριά μας. Στοιχείο που χαρακτηρίζει γενικώς μια

κοινωνία αριστοκρατών της γης, που ρέπει προς την τρυφηλότητα και γενικά το

«καθισιό». Η Μίλητος και η Χίος μαζί φημίζονταν για το «ευνναίον λέχος», το

νυφικό, δηλαδή, κρεβάτι και κατ’ επέκταση το ερωτικό κρεβάτι, στοιχείο

δηλωτικό μιας κοινωνίας με επίδοση στα ερωτικά. Η Τυρσηνή (η Ετρουρία) ήταν

ονομαστή για τη «χρυσότυπον φιάλην και πάντα χαλκόν όστις κοσμεί δόμον», για

τις χρυσές φιάλες και οτιδήποτε χάλκινο κοσμεί το σπίτι, στοιχείο δηλωτικό

ενός έθνους που επιδίδεται στη μεταλλουργία.

Οι Φοίνικες ήταν ξακουστοί, γιατί «εύρον γράμματα αλεξίλογα», γιατί ανακάλυψαν

τα γνωστά ως «φοινικικά» γράμματα, που παγιδεύουν (κλείνουν μέσα τους) τα

λόγια. Ανακάλυψη υψίστης σημασίας που χαρακτηρίζει έναν ανήσυχο και αεικίνητο

λαό εμπόρων, που χρειαζόταν τη γραφή για τις συναλλαγές του. Η Θήβα φημιζόταν

για τον «δίφρον αρματόεντα», για το άρμα, που το σέρνουν τα άλογα, ένα όχημα

πολέμου ταιριαστό στους Βοιωτούς. Οι Κάρες ανακάλυψαν «τας φορτηγούς ακάτους»,

τα φορτηγά εμπορικά πλοιάρια, με τα οποία διέσχιζαν το Αιγαίο σε μια πρώιμη

εποχή.

O Κριτίας καταλήγει: «Τον δε τροχόν γαίας τε καμίνου τ έκγονον εύρεν

κλεινότατον κέραμον, χρήσιμον οικονόμον, η το καλόν Μαραθώνι καταστήσασα

τρόπαιον Αθήνα», σε ελεύθερη μετάφραση: τον τροχό και το ξακουστό κεραμικό, το

γέννημα της γης και του καμινιού, το χρήσιμο για το σπίτι, το ανακάλυψε η

Αθήνα, η πόλη που έστησε το λαμπρό τρόπαιο στον Μαραθώνα. Θα μου πείτε, ο

Κριτίας Αθηναίος ήταν, την πόλη του επαινεί. Οι ασχολούμενοι ωστόσο με την

κεραμική γνωρίζουν καλά ότι κάθε άλλο παρά υπερβάλλει, μεταφέρει απλώς την

πληροφορία για μια παράδοση ζωντανή στις ημέρες του, μια παράδοση που

συνεχίζεται ακόμα σήμερα στα αγγειοπλαστεία του Μαρουσιού.

Ο Πέτρος Θέμελης είναι καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας

Τελευταία Νέα