Κεντρική – Νότια Μικρασία. Περιφέρεια Προκοπίου. Προκόπι.
|
|
Το Προκόπι (Ουργκιούπ) βρίσκεται 51 χλμ. Δ-ΝΔ της Καισάρειας και 76 χλμ. B-BA
της Νίγδης, στην κοιλάδα του Ντάμσα τσάι που είναι αριστερός παραπόταμος του
Άλυ. Οι κάτοικοί του ήταν Έλληνες τουρκόφωνοι και Τούρκοι. Στα 1924 αριθμούσε
585 ελληνικές οικογένειες (2.321 άτομα), ενώ οι Τούρκοι έφταναν τους 10.000.
Το Προκόπι ήταν καϊμακαμλίκι και υπαγόταν στο μουτεσαριφλίκι της Νίγδης και
στο βαλελίκι του Ικονίου. Εκκλησιαστικά ανήκε στη Μητρόπολη του Ικονίου. Είχε
σχέσεις και συναλλαγές με ελληνικούς και τουρκικούς οικισμούς.
Καλώς έγινε η Ανταλλαγή. Στην Τουρκία δεν υπήρχε πια προκοπή
(Μαρτυρία Ευστάθιου Χατζηευθυμιάδη, Αθήνα – αποσπάσματα)
|
Μαθήτρια υποδέχεται τον Ελληνικό Στρατό σε πόλη της Μικράς Ασίας. («Από την Εποποιία στην Καταστροφή»)
|
Έξι μήνες πιο μπροστά είχαμε μάθει ότι θα γίνει Mουbαdελέ.* Διαβάζαμε
πολίτικες εφημερίδες στο Προκόπι, την «Πρόοδο», το «Νεολόγο». Απ’ αυτές το
είχαμε πληροφορηθεί. Διαβάζαμε και την «Ασία», τουρκόφωνη εφημερίδα, που την
έβγαζε ο Καραγιώργης στην Πόλη. Ήμουνα αντιπρόσωπος της εφημερίδας αυτής στο
Προκόπι. Παλαιότερα αντιπροσώπευα την «Ανατολή», τουρκόφωνη εφημερίδα κι αυτή.
Ο απλός λαός δεν πίστευε ότι θα γίνει Ανταλλαγή. Έλεγε ότι η Ρωσία δε θ’
αφήσει να χαθεί ο χριστιανισμός της Ανατολής.
Οι μορφωμένοι ήταν αμφίρροποι. Ορισμένοι πίστευαν ότι θα γίνει η Ανταλλαγή,
γιατί άλλος τρόπος δεν υπήρχε· ο ελληνισμός της Ανατολής κινδύνευε.
Αλλά και οι Τούρκοι, αν και εποφθαλμιούσαν τα χτήματά μας, δεν πίστευαν στην
Ανταλλαγή. Έλεγαν ότι είναι σκληρό μέτρο…
Πάντως, ήταν πρωτοφανές γεγονός στην ιστορία των λαών η μετακίνηση τόσων
ανθρώπων από μια χώρα στην άλλη.
Επιβεβαιώθηκε η πληροφορία για την Ανταλλαγή, όταν ήρθε επίσημη εντολή από την
τούρκικη κυβέρνηση, που απαγόρευε την πώληση και τη μεταβίβαση της ακίνητης
περιουσίας των Χριστιανών.
Ο κόσμος τότε φοβήθηκε και άρχισε να πουλάει σε εξευτελιστικές τιμές την
κινητή περιουσία του. Νομίζαμε ότι θα απαγορευτεί η πώληση και της κινητής μας
περιουσίας. Το κράτος όμως απαγόρεψε την εκποίηση της παραγωγής. Κατέσχε την
παραγωγή των βερίκοκων, που έβγαιναν άφθονα στον τόπο μας.
Στο μεταξύ, ήρθε ο μουτεσαρίφης από τη Νίγδη και έδωσε μυστική εντολή στον
καϊμακάμη του Προκοπιού να μην παρακάθονται στο εξής στο μεζλίσι ιdαρέ** οι
τρεις Έλληνες σύμβουλοι. Αυτοί ήταν: ο αρχιερατικός επίτροπος*** και δυο άλλοι
διορισμένοι από το λαό.
Ο αρχιερατικός επίτροπος, ο παπα-Χαράλαμπος Αβερκιάδης**** μας έλεγε να
ετοιμαστούμε, γιατί θα ερχόταν η Μικτή Επιτροπή να επισκεφτεί το Προκόπι, για
να διορίσει επιτροπή από ντόπιους Προκοπείς, που θα εκτιμούσουν τις περιουσίες
των ανταλλάξιμων και που θα φρόντιζαν για τη μεταφορά των πτωχών στη Μερσίνα.
Αργότερα ήρθε η Μικτή Επιτροπή στο Προκόπι. Μας κάλεσαν, την
εφοροδημογεροντία, και μας είπαν: «Θα γίνει η Ανταλλαγή. Μέχρι το Σεπτέμβριο
θα τελειώσει. Με την ψήφο του λαού θα εκλεγεί επιτροπή για την εκτίμηση των
περιουσιών των ανταλλαξίμων. Θα έχετε αλληλογραφία μ’ εμάς. Θα σας στείλουμε
έντυπα και έγγραφες οδηγίες».
Μια Κυριακή του Μαΐου χτύπησαν οι καμπάνες της εκκλησιάς. Συγκεντρώθηκε όλος ο
λαός και διόρισε μια πενταμελή επιτροπή. Ήμουνα κι εγώ μέλος…
………………
Βγήκε και το ζήτημα παπα-Ευθύμ στη μέση. Ήθελε να κάνουμε κογκρέσο, να
συστήσουμε επιτροπή, να κάνουμε Πατριαρχείο στην Καισάρεια. Για ν’ αποφύγουμε
την Ανταλλαγή, έλεγε, ν’ αρνηθούμε ότι είμαστε Έλληνες ορθόδοξοι. Να λέμε, ναι
μεν είμαστε ορθόδοξοι, αλλά τουρκικής καταγωγής! Μπορούσε να γίνει τέτοιο
πράγμα; Και όμως· υπήρχε στο Προκόπι μικρό ρεύμα για την άποψη αυτή. Δεν
καρποφόρησε όμως. Ήρθε στο Προκόπι ο ίδιος. Έβγαλε λόγο. Κατέκρινε την
πολιτική του Πατριαρχείου. Έβριζε τον Πατριάρχη. Μάλιστα με το ζόρι μάς
απόσπασε 300 λίρες για τα οδοιπορικά του έξοδα!…
Προτού να φύγουμε απ’ το Προκόπι, ήρθαν Τούρκοι πρόσφυγες από τα Βοδενά.*****
Τους εγκατάστησαν στους μεντρεσέδες. Ήταν φτωχοί, ρακένδυτοι, ελεεινοί.
Έτρεμαν από την πείνα. Φεύγαμε εμείς και στο δρόμο βλέπαμε τους Τούρκους
πρόσφυγες που εξακολουθούσαν να έρχονται. Στο δρόμο άρπαζαν τα φέσια απ’ τα
κεφάλια των Χριστιανών και έλεγαν: «Γκιαβούρογλου, γκιαβουρλάρ, θα πάτε στην
Ελλάδα, τι τα θέλετε τα φέσια;».
Τμηματικά έφευγε ο κόσμος για το Ουλούκισλα. Εκεί ήταν η βάσις. Έφευγε με
αμάξια, με βωδάμαξα. Τα φορτία τα στείλαμε με καμήλες… Φόρτωσα 2.505 μπάλες
με τα πράγματα της εκκλησίας, της κοινότητας, τις αποσκευές του κόσμου.
Τέλη Σεπτεμβρίου δεν είχε μείνει κανείς Χριστιανός στο χωριό. H οικογένειά μας
έφυγε τελευταία με δύο αυτοκίνητα. Μια μέρα δρόμο κάναμε ως το Ουλούκισλα.
Εννοείται κάναμε δύο ώρες στάση στη Νίγδη.
Στο Ουλούκισλα μπήκαμε στο τρένο και πήγαμε κατευθείαν στη Μερσίνα. Ο κόσμος
έμεινε εκεί ως δεκαπέντε μέρες στα τσαντίρια. Κρύωνε.
Όσοι είχαν λεφτά, έφυγαν με δικά τους μέσα, με πλοία της αρεσκείας τους. Κι
εγώ, για να αποφύγω την καραντίνα στον Πειραιά, έφυγα με βαπόρι του Λόυδ
Τριεστίνο. Για να φτάσουμε στον Πειραιά, κατευθείαν ταξίδι, κάναμε δύο νύχτες
και μία μέρα. Στο πλοίο ήταν και άλλοι ανταλλάξιμοι, ιδίως από το Νέβσεχιρ.
Στον Πειραιά σκορπίσαμε.
Καλώς έγινε η Ανταλλαγή. Στην Τουρκία δεν υπήρχε πια προκοπή.
«Να ξέρεις, ο Τούρκος που πίνει ούζο είναι καλός»
Εγώ, σαν μέλος της επιτροπής, έφυγα τελευταίος με την οικογένειά μου, γιατί
είχα να φορτώσω τις αποσκευές του κοσμάκη. Μια μέρα μού λέει ο καϊμακάμης μας:
«Ευτάτ****** εφέντη, έλα να πάμε στο μπαχτσέ να πιούμε κανένα ούζο». Για να
ξέρεις, ο Τούρκος που πίνει ούζο είναι καλός. Τον κάνεις ό,τι θέλεις. Οι
Τούρκοι, όταν πίνουν, πίνουν με μανία. Αυτούς μην τους φοβάσαι. Να φοβάσαι
τους φανατικούς, αυτούς που δεν πίνουν. Πήγαμε στο μπαχτσέ, στην ελληνική
συνοικία. Ο κόσμος είχε φύγει πια. Άδειοι και έρημοι οι δρόμοι. Κλειστά τα
σπίτια.
Με το ούζο ήρθε στο μεράκι ο καϊμακάμης. Ήρθε η κουβέντα για τους Χριστιανούς.
Κουνούσε το κεφάλι του λέγοντας: «Βαχ, βαχ! Μπου μιλέτ, ντάιμα ιγί μιλέτ ιdί.
Οdέσσα ινεγί γκιπί dάιμα σαγιλίρdι».******* M’ αυτά τα λόγια ήθελε να πει ο
Τούρκος ότι οι Ρωμιοί ήταν νομοταγείς πολίτες και πάντα πλήρωναν τις
απαιτήσεις του κράτους. Ήταν στενοχωρημένος ο καϊμακάμης. Συνέχισε: «Τώρα που
φύγατε σεις, θα φύγει και το καϊμακαμλίκι απ’ το Προκόπι, θα γίνουμε
ναχιγιέ».********
Να σου πω την αλήθεια, δεν αισθανθήκαμε και τόσον πόνο που φύγαμε. Οι σφαγές
των Αρμενίων μάς είχαν τρομάξει. Προτιμούσαμε να φάμε ξερό ψωμί κι ελιές στην
Ελλάδα παρά να μείνουμε στα χέρια των Τούρκων.
* Ανταλλαγή, ** διοικητικό συμβούλιο, *** του δεσπότη της Καισάρειας,
**** Δε ζει πια, ***** Έδεσσα, ****** Ευστάθιος, το όνομα του πληροφορητή,
******* Αχ, αχ! Αυτό το έθνος πάντα καλό έθνος ήταν. Σαν της Οντέσσας τις
αγελάδες, πάντα αρμεγόταν…, ******** διοικητική μονάδα, κατώτερη από το
καϊμακαμλίκι: μουδουρλίκι
9. 1. 1959
