Η Μαφία του… ουμανισμού

Αν το υψηλότερο σημείο του χολιγουντιανού πήχεως είναι το «Road to perdition»

(«Ο δρόμος της απώλειας») και αν ο Σαμ Μέντες του «American beauty» είναι ό,τι

καλύτερο μπορεί να προκύψει σήμερα από την τεχνολογία του αμερικανικού

θεάματος, τότε όλη η show business πρέπει να ακολουθήσει τις Σουλιώτισσες στον

χορό του Ζαλόγγου! Υπάρχει πρόβλημα και προς το παρόν είναι τόσο δισεπίλυτο

όσο και το θέμα του ελληνικού δείκτη της ανεργίας. Συγκεκριμένα:

Πρώτον, η σκηνοθεσία και το filmaking είναι σκέτο φιλέτο. Δεύτερον, η

φωτογραφία, τα κοστούμια και η ατμόσφαιρα εποχής είναι χάρμα ιδέσθαι. Όμως –

τρίτον – το στόρι και η πλοκή είναι σαν χάμπουργκερ. Τα ίδια συστατικά, η ίδια

όψη, η ίδια γεύση και το ίδιο πιάτο, σερβιρισμένο για χιλιοστή πεντηκοστή φορά

από τα ίδια ακριβώς… γκαρσόνια. Παιδιά, το σάντουιτς είναι καλό, αλλά

χόρτασα, φούσκωσα, δεν πάει άλλο.

Το σενάριο, που προέρχεται από το κόμικ του Μαξ Άλαν Κόλινς, πάει κάπως έτσι.

Το 1930 ένας αφοσιωμένος οικογενειάρχης, που βγάζει το ψωμί του σκοτώνοντας

για λογαριασμό της τοπικής Μαφίας, βρίσκεται στη θέση τού πλέον καταζητούμενου

ανθρώπου της… επιχείρησης, στην οποία μέχρι εκείνη τη στιγμή εργαζόταν. Ο

γιος του γίνεται μάρτυρας μιας εκτέλεσης και τα αφεντικά αποφασίζουν να τους

«φάνε» όλους. Το παιδί εκ τύχης σώζεται και τότε ο πατέρας αποφασίζει να

στρέψει το Τόμιγκαν εναντίον της εργοδοσίας. Μόνος με τον γιο του εναντίον

όλων.

Αν στύψεις το μεδούλι τότε αυτό που μένει είναι το τυπικό χαρμάνι βίας και

μελοδράματος κάθε αμερικανιάς. Περίπου «αμάρτησα για το παιδί μου» και «έγινα

δολοφόνος για την οικογένειά μου». Και αν αρχίσεις τους συσχετισμούς και τους

διαλογισμούς, τότε καταλήγεις στο συμπέρασμα «κάθε πέρυσι και καλύτερα». Τα

τελευταία σαράντα χρόνια τρεις άνθρωποι άφησαν ίχνη πίσω τους, προσεγγίζοντας

τη σχέση κοινωνίας-Μαφίας. Η αλληγορική τοιχογραφία της παρακρατικής, αλλά και

της κρατικής εξουσίας στο «Godfather». Η προλεταριακή και η μεταναστευτική

δεξαμενή της Μαφίας στο «Good fellas» και ο παρανοϊκός χαρακτήρας ενός

υποψήφιου Αλ Καπόνε στον «Σημαδεμένο». Ο Κόπολα σκηνοθέτησε το Σύμπαν, ο

Σκορσέζε το μέρος και ο Μπράιαν ντε Πάλμα το υποκείμενο, δηλαδή, τον «ήρωα».

Έπειτα από αυτούς το χάος.

Το αποτέλεσμα είναι τόσο υποκριτικό όσο είναι η πολεμική ιαχή του Μπους για

την προστασία των δικαιωμάτων των Ιρακινών από τον κανίβαλο Σαντάμ Χουσεΐν. Ο

Σαμ Μέντες και ο σεναριογράφος του, Ντέιβιντ Σελφ, αθωώνουν τη Μαφία, τριάντα

χρόνια μετά την ύπαρξη ενός «Νονού». Όποιος ισχυρίζεται πως ο επίσημος

κινηματογράφος είναι το ιδεολογικό αποτύπωμα κάθε χώρας έχει όλα τα δίκια με

το μέρος του. Και κάτι χειρότερο. Όχι μόνον αθωώνουν, αλλά και δικαιώνουν τη

βία από πάνω. Το επιμύθιο είναι διαυγές όσο το κρύσταλλο Βοημίας. Σκοτώνω για

να ζήσω την οικογένειά μου. Σκοτώνω για να εκδικηθώ τον θάνατο της

πολυαγαπημένης μου γυναίκας και του λατρευτού μου τέκνου. Η μετάνοια περνάει

μέσα από τον δρόμο της απώλειας. Να το επεκτείνω; Η γενοκτονία είναι

προϋπόθεση του ουμανισμού. Εξολοθρεύω τους Κούρδους για να εξασφαλίσω μια

καλύτερη ζωή στην τουρκική πλειονότητα. Ένα από τα πιο πανούργα συχωροχάρτια

των τελευταίων ετών. Και όπως λένε και οι ιστορικοί, μερικές από τις πιο

φρικαλέες σφαγές στη διαδρομή της ανθρωπότητας έγιναν με σημαία τον πολιτισμό.

Θέλει δεν θέλει, και τηρουμένων των αναλογιών, ο Σαμ Μέντες αποδεικνύεται

πανάξιος ιερέας των σταυροφόρων, τους οποίους με τον σταυρό στο χέρι οδηγεί

στους Αγίους Τόπους!

Πάρε την καρδιά στα χέρια σου

Ο «Άθικτος» («Intacto») είναι η ταινία που θα ‘πρεπε να είχε δει ο Ντέιβιντ

Φίντσερ πριν υπογράψει το «Παιχνίδι». Δυστυχώς, γι’ αυτόν βιάστηκε.

Οι πιθανότητες που υπάρχουν για να επιβιώσει κανείς από την κόλαση του Νταχάου

ή από αεροπορικό δυστύχημα είναι μία στο εκατομμύριο. Και όταν έχεις την τύχη

με το μέρος σου, τότε μπορείς να στοιχηματίζεις και να πλουτίζεις παίζοντας τα

ρέστα σου. Είναι, άραγε, ευλογία ή απλά μαθηματικά;

Δύο «χαρισματικά» άτομα συγκρούονται. Ένας Εβραίος που επιβίωσε από τα

κρεματόρια του Χίτλερ και τώρα αποταμιεύει χρυσάφι παίζοντας ρώσικη ρουλέτα

και ένα κλεφτρόνι που επέζησε από αεροπορική τραγωδία και δέχεται να παίξει

τον ρόλο του… στοιχήματος στον πιο απίθανο τζόγο. Να διασχίζει την Εθνική

Αθηνών – Λαμίας ή να τρέχει μέσα σε πευκόφυτο δάσος με κλειστά τα μάτια. Και

στις δύο περιπτώσεις το ζητούμενο είναι ένα και το αυτό. Νικητής εξέρχεται

εκείνος που ρισκάρει τη ζωή του και παίζει με την τύχη του. Ο κόσμος είναι ένα

απέραντο καζίνο. Σε κάθε βήμα καραδοκεί το δίλημμα: Ζωή ή θάνατος;

Ο Ισπανός πιτσιρικάς με το όνομα Κάρλος Φρεσναντίγιο έχει τη στόφα του μεγάλου

παίκτη και του επιδέξιου μπλοφατζή. Η πλοκή που στήνει περιστρέφεται γύρω από

τον άξονα «τύχη», στην πραγματικότητα όμως είναι ακριβώς το αντίθετό της. Η

τύχη δεν είναι τίποτε άλλο από μαθηματικά, δηλαδή, σκληρή και αδυσώπητη

πραγματικότητα. Σήμερα νικητής, αύριο ηττημένος. Σήμερα πλούσιος, αύριο

ζητιάνος. Σήμερα καζινάρχης, αύριο παρίας. Η διαλεκτική τού ανταγωνισμού. Το

παιχνίδι συνεχίζεται αιωνίως. Και κάθε φορά οι όροι γίνονται ακόμα πιο

σκληροί. Χθες οι παίκτες έπαιζαν την τύχη τους στα ζάρια. Σήμερα στο

Χρηματιστήριο. Αύριο θα στοιχηματίζουν στην ανθρωποφαγία. Ούτε τύχη ούτε

χάρισμα ούτε τίποτα το μεταφυσικό και αλλόκοτο. Σε αυτό το «καζίνο», όπου όλα

επιτρέπονται, κανείς δεν είναι άθικτος. Ο χθεσινός μελλοθάνατος (Εβραίος)

είναι ο σημερινός εκτελεστής και ο σημερινός τζογαδόρος είναι υποψήφιος

μελλοθάνατος. Ζήσε και άσε τους άλλους να πεθαίνουν!

Ο Φρεσναντίγιο σκηνοθετεί την ιστορία του και τοποθετεί τους ήρωες του μέσα

στη θεοσκότεινη γεωγραφία της παγκοσμιοποίησης. Μια μπίλια η Γη, μια τσόχα ο

κόσμος. Παίζουν τα σπίτια τους, τα αυτοκίνητά τους, τις περιουσίες τους, ακόμα

και τους… ανθρώπους τους. Ίχνος αναστολής. Έτοιμοι να ξεπουλήσουν την ψυχή

τους. Ένας ξεχωρίζει. Τα παίζει όλα, εκτός από τον έρωτά του. Η καρδιά κόντρα

στον νόμο των πιθανοτήτων. Που πάει να πει πως αν εγώ πεθάνω, εκείνη θα ζήσει.

Διάολε αξίζει!

Ο Κάφκα παρέα με τον Ταρκόφσκι

Μία είναι η μεγάλη ταινία της εβδομάδας. Και είναι επανάληψη και επανέκδοση.

Όταν ένας άγνωστος και πανύψηλος Δανός με το όνομα Λαρς φον Τρίερ άφηνε άφωνο

τον πληθυσμό των Καννών, κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί ότι έπειτα από

δεκαοκτώ ολόκληρα χρόνια αυτή η «αφωνία» θα μπορούσε να μετατραπεί σε

ολοκληρωτικό θαυμασμό. «Element of crime», «Το στοιχείο του εγκλήματος». Ο

Γουέλς θα ήθελε να το σκηνοθετήσει, ο Ταρκόφσκι να το απολαύσει και ο Κάφκα να

το γράψει.

Όταν για πρώτη φορά το είδα, ανακάλυψα ένα νέο ταλέντο. Σήμερα που το ξανάδα

βρέθηκα απέναντι σε ένα έργο το οποίο γράφει μία από τις πιο φωτεινές σελίδες

στην ιστορία του φιλμ νουάρ. Πρωτοφανής συνεύρεση φανταστικού και κοινωνικής

αλληγορίας. Εξαιρετική συμπύκνωση όλων των χαρακτηριστικών του αμερικανικού

θρίλερ. Και όλα αυτά μπολιασμένα με άφθονες δόσεις ευρωπαϊκού στοχασμού.

Ο τόπος του crime είναι η Ευρώπη. Η Ευρώπη είναι η Κόλαση του Δάντη. Και σε

αυτήν την κόλαση η αξία της ζωής είναι τόσο μικρή όσο και ενός αδέσποτου

σκύλου στην Πλατεία Κουμουνδούρου. Απόλυτοι δικτάτορες αυτής της κόλασης είναι

ο αρχηγός της Αστυνομίας και ένας σίριαλ κίλερ. Ο πρώτος αντιγράφει τις

μεθόδους του Μπενίτο Μουσολίνι. Ο δεύτερος ακολουθεί τις επιδόσεις ενός

Χάνιμπαλ Λέκτερ. Σκοτώνει και τεμαχίζει μικρά κορίτσια. Ανάμεσα στον ορατό

Μουσολίνι και τον αόρατο Χάνιμπαλ Λέκτερ, κυκλοφορεί και σκαλίζει ένας

απελπισμένος ντετέκτιβ. Ολόκληρη η ευρωπαϊκή βιβλιογραφία της Ψυχανάλυσης και

της Κοινωνιολογίας στο μυαλό αυτού του ντετέκτιβ για τον εντοπισμό και τη

σύλληψη ενός κατά συρροήν δολοφόνου. Απελπισία; Κάτι χειρότερο. Μαύρη τρύπα.

Δύο είναι τα ρεκόρ του Τρίερ – και κανείς σύγχρονος ανταγωνιστής του δεν τα

έχει ξεπεράσει. Η εικαστική σύλληψη (το πρώτο) και η αφηγηματική αντιστροφή

(το δεύτερο). Πώς μπορείς να αποδώσεις εικαστικά τον… Κάφκα; Μόνο σκηνικά.

Κάθε ίχνος της οθόνης καταλαμβάνεται από μια σκηνική τοιχογραφία που

παραπέμπει σε μια τεράστια χωματερή… επιστημονικής φαντασίας. Άνθρωποι,

φύση, αντικείμενα σε μια μάζα πολυχρησιμοποιημένων και σκουριασμένων

σιδερικών. Όλοι και όλα «φαγωμένα», ταλαιπωρημένα, σκουπιδοποιημένα. Σαν να

βάφεις βιτρίνα της Place Vandome στο χρώμα της ώχρας, μετά να την γκρεμίζεις

και στη συνέχεια να περιφέρεις τους πρωταγωνιστές σου πάνω στα ερείπια.

Το στοιχείο του εγκλήματος – λέει ο Τρίερ – έχει διαβρώσει τα κύτταρα καθενός

εξ ημών. Η Ευρώπη έχει μεταβληθεί σε έναν απέραντο σκουπιδότοπο, σε έναν

προθάλαμο της Αχερουσίας. Το χολιγουντιανό δίδυμο Καλός – Κακός αποτελεί

παρελθόν. Η αλήθεια βρίσκεται μέσα. Όσο βαθύτερα τόσο χειρότερα. Για να

καταλάβετε την ακρότητα, είναι σαν να βλέπεις τον Φίλιπ Μάρλοου να ομολογεί

την αλήθεια. «The crime is mine».

Sex, drugs και rock

Όταν βλέπω ταινία made in U.Κ. με καταλαμβάνουν αντικρουόμενα συναισθήματα. Αν

και είμαι βέβαιος πως το «κοστούμι» θα ανταποκρίνεται στις υψηλές προδιαγραφές

της αγγλικής ραφής, τρέμω στην ιδέα του ανθρώπου που το φοράει. Περίπου σαν να

λέμε «έξω κούκλα και μέσα πανούκλα».

Η λαϊκή ρήση πάει γάντι στο τελευταίο «κοστουμάκι» που… έραψε ο Μάικλ

Γουιντερμπότομ με την ονομασία «24 hour party people». Που «ελευθέρως» πάει να

πει… παρτάκηδες. Επί δύο ώρες ο Άγγλος επιδίδεται σε επίδειξη filmaking και

επί δύο ώρες μονολογεί για το ίδιο πράγμα. Η ροκ σκηνή του Μάντσεστερ και η

εταιρεία Factory records είναι επινόηση και αποτέλεσμα ενός φιλόδοξου

τηλεοπτικού ρεπόρτερ. Σε αυτήν την κοινότοπη ιστορία sex, drugs and rock and

roll οι καλλιτέχνες έπαιξαν τον ρόλο του πάγκου σε έναν αγώνα Ακράτητου –

Παναχαϊκής. Είμαι βέβαιος πως αν ζούσε ο Σιντ Βίσιους θα του έσπαγε την κιθάρα

στο κεφάλι και αν οι Joy Division είχαν όρχεις θα τον αποκήρυσσαν μετά

βδελυγμίας.

Στην Ελευσίνα του ’70

«Οι ακροβάτες του κήπου» μοιάζουν με την πορεία της ΑΕΚ στο Champion’s League.

Σοβαρή εμφάνιση, ισόπαλα αποτελέσματα, ελάχιστες πιθανότητες πρόκρισης. Είναι

κατάρα αυτού του τόπου. Θέλω, μπορώ, αλλά στο τέλος δεν ολοκληρώνω. Η παράδοση

των χαμένων ευκαιριών. Ο Χρήστος Δήμας έχει το ταλέντο, έχει την ευαισθησία,

έχει τις ικανότητες, αλλά στο τέλος φέρνει ισοπαλία.

Η ιστορία μοιάζει με φλιπσάιντ του «Πέπερμιντ» του Κώστα Καπάκα. Επιστροφή στα

παιδικά μας χρόνια, χωρίς φακούς νοσταλγίας. Ο επιθανάτιος ρόγχος μιας παρέας

εφήβων στην Ελευσίνα του ’70. Η ελληνική εκδοχή των αυτόχειρων παρθένων. Και

μάλιστα με επιδέξιο χειρισμό των μικρών ηθοποιών και με μια ευφυή αλληγορική

μυθοπλασία. Τα σπουδαία μέχρις εδώ. Με το που μπαίνουμε στο δεύτερο ημίχρονο

αρχίζει η… ισπανική υποχώρηση. Δύο ταινίες στη συσκευασία μίας. Δράμα από τη

μία, ηθογραφία από την άλλη. Κλαυσίγελος; Μακάρι. Η παροιμιώδης σχιζοφρένεια

των ελληνικών ομάδων. Άλλα θέλουν, άλλα κάνουν, άλλα γίνονται. Τι φταίει; Δύο

πράγματα: Ατολμία και έλλειψη συγκροτημένου και ενιαίου ύφους. Μερικές όμως

στιγμές του και η σοβαρότητά του με κάνουν και αισιοδοξώ. Περνάει τις

εξετάσεις του με το σπαθί του.

Φαντάσματα

Στο προτελευταίο υπόγειο της εβδομάδας (και αυτό λόγω ονόματος) «Κάλλας για

πάντα». Τίτλος παραπλανητικός. Γράψε «Τζεφιρέλι για πάντα». Διότι εκείνος μεν

την ήθελε ζωντανή στη σκηνή και στην οθόνη, εκείνη όμως… την ήθελε

νευρωτική, απομονωμένη, αγοραφοβική και πικραμένη. Επί δύο ώρες ο Τζέρεμι

Άιρονς εκλιπαρεί τη Φανί Αρντάν και επί δύο ώρες η Φανί Αρντάν ανταπαντάει «

πριτς δεν το κάνω, δεν το κάνω». Τελικώς και ευτυχώς εκείνη δεν το έκανε με

τον Τζεφιρέλι, εκείνος όμως προς μεγάλη μας δυστυχία το έκανε. Σου λέει όπως

και να το κάνω το όνομα πουλάει. Να το πω; Τα έκανε σαν τα μούτρα του!

Η τελευταία και έβδομη – παρακαλώ – καινούργια παρουσία με τον τίτλο «Το

στοιχειωμένο πλοίο» (Ghost ship) του Στιβ Μπεκ εγκαθίσταται στο υπόγειο των

Village. Μια ομάδα διάσωσης πλοίων πέφτει πάνω σε ιταλικό υπερωκεάνιο που

βυθίστηκε το 1954 κάτω από απίστευτες συνθήκες.

Η Τζουλιάνα Μαργκούλις και ο Γκάμπιελ Μπερν με την παρέα τους ορμούν να

αρπάξουν χρυσάφι, αλλά λογαριάζουν χωρίς τον ξενοδόχο. Επιβάτες και πλήρωμα

αναστηλώνονται εκ της τέφρας τους και επακολουθεί η πασίγνωστη παιδική κραυγή «μπουουουουουου».

Τα Oscar της εβδομάδας

Ταινίας: «Το στοιχείο του εγκλήματος»

Σκηνοθεσίας: Λαρς φον Τρίερ του… εγκλήματος

Παραγωγής: «Ο δρόμος της απώλειας»

Ανδρικής ερμηνείας: Τομ Χανκς (της απώλειας)

Filmaking: Μάικλ Γουιντερμπότομ («24 hour party people»)

Πρωτοεμφα-νιζόμενου: Χουάν Κάρλος Φρεσναντίγιο («Άθικτος»)

Αφωνίας: «Μαρία Κάλλας για πάντα»

Εξ απαλών ονύχων: «Οι ακροβάτες του κήπου»