|
|
|
Για όλα υπάρχει μια αφορμή. Ο Τάσος Τσελεπίδης… χάζευε τις αποστολές του Κουστό στην τηλεόραση, ήταν καλός στη Βιολογία και, πάνω απ’ όλα, τον έπιανε αλλεργία όταν φανταζόταν τον εαυτό του να κάνει έρευνες… γραφείου. Όταν ξεκινούσε το διδακτορικό του στην Αμερική, πάνω στη Βιολογική Ωκεανογραφία, του πρότειναν να έρθει στην Κρήτη για να στήσει με δυο-τρεις άλλους ένα ερευνητικό κέντρο. Έτσι ξεκίνησε το Ινστιτούτο Θαλάσσιας Βιολογίας Κρήτης
|
«Λείπει σε ταξίδι» τη μια φορά, «απουσιάζει σε αποστολή» την άλλη… όλο και
λιγότερο μπορείς να πετύχεις τον Τάσο Τσελεπίδη στο γραφείο του, στο
Ινστιτούτο Θαλάσσιας Βιολογίας Κρήτης (ΙΘΑΒΙΚ). Πάνω στο ερευνητικό σκάφος
«Φιλία», χειμώνα-καλοκαίρι, βρέξει-χιονίσει, ο Τάσος θα βρίσκεται μεσοπέλαγα
με Έλληνες και ξένους συναδέλφους του, ποντίζοντας στον βυθό διάφορες
«βενθικές ακάτους» και άλλα περίπλοκα μηχανήματα.
Τι λιγότερο θα περίμενε κανείς από έναν δραστήριο ερευνητή, που πάνω από 15
χρόνια προσπαθεί να κατανοήσει όλο και περισσότερο τα μυστικά «του πιο σπάνιου
ίσως θαλάσσιου γεωφυσικού εργαστηρίου στον κόσμο, όπως είναι το Αιγαίο, και τα
άλλα ελληνικά πελάγη». Εμείς οι υπόλοιποι βλέπουμε μονάχα μια μπλε θάλασσα,
άλλοτε να είναι λάδι κι άλλοτε φουρτουνιασμένη. Το μυαλό μας δύσκολα θα
μπορούσε να φανταστεί το τι διεργασίες γίνονται «αθόρυβα» σε σκοτεινά βάθη
1.000, 2.000 ακόμη και 4.000 μέτρων κάτω από την επιφάνεια.
Ώρα, λοιπόν, να ετοιμαστούμε για μια εικονική κατάδυση στην άβυσσο του
αρχιπελάγους, με ξεναγό τον διευθυντή του Τμήματος Βιολογίας Βαθιών Θαλασσών
τού ΙΘΑΒΙΚ. Η πρώτη μας ματιά πέφτει στο Βόρειο Αιγαίο, όπου καταλήγουν τα
μεγάλα ποτάμια σαν τον Αξιό, τον Νέστο, τον Έβρο, που μεταφέρουν θρεπτικά
υλικά. Από εκεί εισρέουν τα νερά της Μαύρης Θάλασσας και μέσα στη φαρδιά
υφαλοκρηπίδα σχηματίζεται ένα πλούσιο οικοσύστημα.
Τα πράγματα αλλάζουν γρήγορα πηγαίνοντας νοτιότερα, προς το Κρητικό
Πέλαγος, όπου δεν υπάρχουν ποτάμια αλλά παρατηρούμε βαθιές και στενές
υφαλοκρηπίδες με τεράστιες λεκάνες. Στη μέση της διαδρομής παρεμβάλλεται το
συγκρότημα των Κυκλάδων, όπου στην περιοχή αυτή ανάλογα με τις κλιματικές
συνθήκες σχηματίζονται τεράστιοι όγκοι πυκνών νερών, που αρχίζουν να
καταβυθίζονται σε βάθη μεγαλύτερα των 1.000 μέτρων.
Κινούνται δυτικά εκτοπίζοντας τα νερά της Αδριατικής ή ανατολικά, προς τα
στενά της Κάσου και της Κρήτης με κατεύθυνση τη θάλασσα της Λεβαντίνης.
Την ώρα που αυτός ο καταρράκτης ξεχύνεται, άλλοι τεράστιοι όγκοι νερού
εισρέουν από τη Ρόδο, κινούμενοι σε βάθη 200 -300 μέτρων και πέφτουν πάνω σε
κυκλώνες στο Κρητικό Πέλαγος, που με αριστερόστροφη κατεύθυνση εκτοξεύουν τα
νερά ακόμα πιο πάνω. Η αποτύπωση μάλιστα της μορφολογίας του πυθμένα που έχει
ξεκινήσει από το Εθνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών αποκαλύπτει ένα
φαντασμαγορικό ανάγλυφο, με τεράστια υποθαλάσσια φαράγγια και βουνά με ύψος
1.000 και 1.500 μέτρων, των οποίων η κορυφή φτάνει λίγες δεκάδες μέτρα κάτω
από την επιφάνεια, συγκεντρώνοντας πάνω τους κάθε λογής ζωή.
Μέσα σε όλο αυτό το σύστημα που αποτελείται από υποθαλάσσια ηφαίστεια,
από ηφαιστειακά τόξα, από κινήσεις τεκτονικών πλακών, από ένα σωρό αέριες και
συμπαγείς ουσίες οι οποίες ξεχύνονται στον βυθό από τα βάθη της γης, υπάρχουν
αφανείς πληθυσμοί από μικροοργανισμούς που μεταναστεύουν συνεχώς, ακολουθώντας
τις αθόρυβες κινήσεις της οργανικής ύλης.
«Καινούργια είδη μικροσκοπικών οργανισμών και βακτηρίων ανακαλύπτουμε συνεχώς
σε τεράστια βάθη. Πριν από μία δεκαετία ένα είδος καβουριού, το οποίο ξέραμε
ότι ζει στη Δυτική Μεσόγειο, το ανακαλύψαμε πρόσφατα και για πρώτη φορά στο
Νότιο Αιγαίο, όπου είχε μεταναστεύσει δημιουργώντας μεγάλες αποικίες».
Για το γαλανό φταίει το… φυτοπλαγκτόν
Ο Τάσος Τσελεπίδης πιστεύει ότι οι ελληνικές θάλασσες θα συνεχίσουν για πολλά
χρόνια ακόμη να είναι καθαρές. Να λοιπόν μια ευκαιρία να ρωτήσουμε γιατί εδώ
στην Ελλάδα έχουμε πεντακάθαρα νερά! «Επειδή υπάρχει πολύ μικρή ποσότητα
φυτοπλαγκτού. Το Αιγαίο, το Ιόνιο και τα άλλα μας πελάγη δεν έχουν μεγάλες
συγκεντρώσεις από θρεπτικά άλατα. Αυτό σημαίνει ότι δεν είναι πολύ
παραγωγικές. Το αντίθετο θα συνέβαινε αν στις θάλασσες μας κατέληγαν από
διάφορες πηγές – όπως τα ποτάμια – μεγάλες συγκεντρώσεις από θρεπτικές ύλες.
Έτσι, λοιπόν, βλέπουμε να απλώνεται παντού αυτό το μπλε-γαλάζιο χρώμα και όχι
το πράσινο, όπως συμβαίνει σε άλλες θάλασσες».
Από την άλλη πλευρά, τα νερά της Ελλάδας έχουν και την ιδιότητα να απορροφούν
το ατμοσφαιρικό άζωτο και ταυτόχρονα μια σημαντική ποσότητα από τους αέριους
ρύπους, που ταξιδεύουν προς τα εδώ από άλλες χώρες της Ευρώπης. «Οι ρύποι από
τις βιομηχανίες άλλων περιοχών διασκορπίζονται στην ατμόσφαιρα και κυκλοφορούν
παντού. Όταν περνούν πάνω από τη θάλασσα, πέφτουν πολύ συχνά μέσα. Όταν
καθιζάνουν στον βυθό κάποιοι οργανισμοί, όπως είναι τα κυανοβακτήρια, τους
απορροφούν και με αυτόν τον τρόπο αναπληρώνεται σε κάποιον βαθμό το έλλειμμα
της παραγωγικότητας».
Ας μην ξεχνάμε, άλλωστε, ότι ακόμη και η ευρεία χρήση της αμόλυβδης βενζίνης
τα τελευταία χρόνια, βοήθησε για να έχουμε μια καθαρότερη Μεσόγειο. Τα επίπεδα
του μολύβδου, που είναι ένα επικίνδυνο στοιχείο, μειώθηκαν μέχρι και 50%.
Ο διευθυντής του Τμήματος Βιολογίας Βαθιών Θαλασσών τού ΙΘΑΒΙΚ διευκρινίζει
βέβαια πως τα πράγματα δεν είναι τόσο καλά όπως 50 χρόνια πριν, αλλά ούτε και
δραματικά. «Οι περιπτώσεις ρύπανσης εντοπίζονται κυρίως σε μεγάλους κόλπους,
όπου η κυκλοφορία των νερών είναι ασθενική. Η δημιουργία βιολογικών καθαρισμών
έδειξε γρήγορα θετικά αποτελέσματα, αλλά στο μέλλον θα πρέπει να περάσουμε σε
άλλες δράσεις πιο πολύπλοκες, αν θέλουμε να διατηρήσουμε τα νερά καθαρά».
Οι δράσεις αυτές δεν είναι τίποτα άλλο από την περίφημη διαχείριση παράκτιων
ζωνών. «Ό,τι κι αν κάνουμε σε μια ακτή, θα πρέπει να εξετάζουμε τις συνέπειες
στο περιβάλλον. Πρέπει να φτιαχτεί ένα ξενοδοχείο; Ωραία. Να δούμε τη θέση
του, να εξετάσουμε την επιβάρυνση της περιοχής από τη λειτουργία του, αλλά την
ίδια στιγμή να συνυπολογίσουμε και το κοινωνικό όφελος που αυτή θα έχει. Να
σταθμίσουμε τα υπέρ και τα κατά, μέσα από τις απόψεις επιστημόνων πολλών
ειδικοτήτων. Όχι μόνο των ανθρώπων που ασχολούνται αποκλειστικά με τη θάλασσα».
«Λύση» για τα λύματα;
Μια σκέψη που διατυπώθηκε τελευταία από κάποιους ξένους επιστήμονες είναι ότι
στο μέλλον θα μπορούσαμε να φορτώνουμε τα αστικά λύματα μιας πόλης σε ένα
τάνκερ και να πηγαίνουμε να τα αδειάζουμε στη μέση της θάλασσας για να την
κάνουμε πιο παραγωγική!
«Σύμφωνα με την άποψη αυτή, τα διάφορα οργανικά στοιχεία που περιέχονται στα
λύματα, όπως είναι για παράδειγμα τα φωσφορικά και νιτρικά άλατα, θα βοηθούσαν
το φυτοπλαγκτόν να αναπτυχθεί. Στη συνέχεια θα αυξανόταν το ζωοπλαγκτόν και
μαζί τα ψάρια, που θα έρχονταν από άλλα σημεία του ωκεανού για να τραφούν από
αυτό. Όμως ένα τέτοιο εγχείρημα δεν παύει να είναι ένα παιχνίδι με τη φύση.
Μπορεί να προκληθούν χημικές και βιολογικές αντιδράσεις που θα οδηγήσουν σε
ανεξέλεγκτες καταστάσεις».
Θυμίζει αυτή η ιστορία την άποψη κάποιων Αμερικανών που έγραφαν στο «Nature»
ότι θα έπρεπε να μπει φράγμα στο Γιβραλτάρ, για να μη βγαίνουν στον Ατλαντικό
τα νερά της Μεσογείου και επηρεάζουν την πορεία τού Γκολφ Στριμ. Έλεγαν
μάλιστα ότι το Γκολφ Στριμ, εξαιτίας της Μεσογείου, ίσως να στραφεί προς τη
Γροιλανδία και όχι προς Σκανδιναβία που απολήγει τώρα, με αποτέλεσμα να έχουμε
στην Ευρώπη εποχή παγετώνων! «Μην τρελαθούμε κιόλας…».
