Μουσική

Οταν ο Μίκης συνάντησε τον Τσε και την Πιαφ

Του Χρήστου Ιερείδη

Μια µουσική µπαλέτου του Μίκη Θεοδωράκη σηµατοδότησε τη γνωριµία του µε τον Σαλβαδόρ Νταλί, τον Τσε Γκεβάρα, τον Κάστρο και την Εντίτ Πιαφ.

Παρουσιάζεται µάλιστα για πρώτη φορά σε συµφωνική µορφή στην Ελλάδα, από την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, στο Ηρώδειο
«Οι εραστές του Τερουέλ», µια σουίτα µπαλέτου του Μίκη Θεοδωράκη, έµελλε να είναι το κοµβικό σηµείο συνάντησης των διαδροµών του συνθέτη µε τον υπερρεαλιστή ισπανό ζωγράφο, τον ιστορικό ηγέτη της Κούβας και τον θρύλο της κουβανικής Επανάστασης, αλλά και µε το «σπουργιτάκι» της Γαλλίας.

Οσοι βρεθούν στο Ηρώδειο την Πέµπτη θα ακούσουν ένα συµφωνικό έργο που ουσιαστικά είναι κράµα από τις συνολικά τρεις εκδοχές που έγραψε ο έλληνας συνθέτης και κρύβουν κάθε µία µικρές ιστορίες για σηµαντικές συναντήσεις του Μίκη Θεοδωράκη µε µορφές της διεθνούς κοινωνικοπολιτικής και καλλιτεχνικής σκηνής.

Ολα άρχισαν όταν το 1957 ο βρετανός σκηνοθέτης Μάικλ Πάουελ γύριζε την ταινία «Ηoneymoon», µια παραλλαγή της δραµατικής ιστορίας του Ρωµαίου και της Ιουλιέτας µε τη διαφορά ότι η ηρωίδα ήταν η νεαρή σύζυγος του Δόγη που ερωτεύθηκε έναν απλό ιππότη. Αµφότεροι γνώριζαν ότι η σχέση τους ήταν θνησιγενής και ότι επίσης ο θάνατος ήταν το αναπόφευκτο τίµηµα της αγάπης τους.

Στο φιλµ υπήρχε µια σκηνή µπαλέτου. Τα σκηνικά και τα κοστούµια θα έκανε ο Σαλβαδόρ Νταλί και τη µουσική ο Μίκης Θεοδωράκης. Ο έλληνας συνθέτης συναντήθηκε µε τον διάσηµο εικαστικό στο εξοχικό του στη Νότια Ισπανία, προκειµένου να συζητήσουν τη συνεργασία τους. Μάλιστα επισκέφθηκαν την πόλη Τερουέλ στα βουνά της Καταλωνίας για να δουν από κοντά το παλάτι µέσα στο οποίο διαδραµατιζόταν η υπόθεση του έργου.

Στην πορεία ο Νταλί εγκατέλειψε το εγχείρηµα για οικονοµικούς λόγους, όµως ο Θεοδωράκης έγραψε τη µουσική µε την οποία χόρεψαν – σε χορογραφία του Λέονιντ Μασίν – οι Λουντµίλα Τσερίνα και ο φηµισµένος χορευτής του φλαµένκο Αντόνιο, µε (φυσικό) σκηνικό το ανάκτορο της Γρανάδας.

Η µουσική ηχογραφήθηκε στη Ρώµη από τη Συµφωνική Ορχήστρα της RΑΙ µε µαέστρο τον σερ Τόµας Μπίκαµ. Αυτή ήταν η πρώτη εκδοχή του µπαλέτου, από την οποία ο Θεοδωράκης δανείστηκε µία από τις µελωδίες κι έγραψε το τραγούδι «Luna de miel» που µπήκε στους τίτλους του φιλµ. Αργότερα ο Νίκος Γκάτσος έγραψε ελληνικούς στίχους και έγινε γνωστό µε τον τίτλο «Αν θυµηθείς τ’ όνειρό µου».

Στο µεταξύ είχε κυκλοφορήσει σε όλο τον κόσµο σε δεκάδες εκδοχές σηµειώνοντας διεθνή επιτυχία. Μεταξύ άλλων τραγουδήθηκε από τους Μαρίνο Μαρίνι (ο συνθέτης και ερµηνευτής της δηµοφιλούς «Μaruzella» το τραγούδησε ως «Τhe Ηoneymoon song»), Παλόµα Σαν Μπασίλιο (που συµµετείχε το 1985 στον Διαγωνισµό Τραγουδιού της Γιουροβίζιον και είχε κάνει την «Εβίτα» στην ισπανική εκδοχή του µιούζικαλ), Βeatles (το τραγούδησαν σε στίχους Γουίλιαµ Σάνσοµ για τον κύκλο Ρop Go Τhe Βeatles του ΒΒC, τον Ιούλιο του 1963) και η Γκλόρια Λάσο (το τραγούδησε σε στίχους του Ραφαέλ ντε Πενάγκος κάνοντάς το το µεγαλύτερο σουξέ σε όλη τη Λατινική Αµερική και ειδικά στην Κούβα).

Στα ελληνικά το τραγούδι «Αν θυµηθείς τ’ όνειρό µου», σε στίχους του Βασίλη Καρδή (ψευδώνυµο του Νίκου Γκάτσου)

είχε ως πρώτη ερµηνεύτρια τη Γιοβάννα

«Θα σε πάρω µαζί µου στα βουνά», είπε ο Γκεβάρα

Το 1962 ο Θεοδωράκης επισκέφθηκε την Αβάνα µαζί µε τον βουλευτή Σακελλάρη ως εκπρόσωπος της ΕΔΑ, έπειτα από πρόσκληση της επαναστατικής κυβέρνησης. Ηταν η εποχή κατά την οποία όλο το νησί τραγουδούσε και χόρευε στους ήχους του «Luna de miel», σηµειώνει ο Αστέρης Κούτουλας, στον οποίο τα είχε διηγηθεί ο έλληνας συνθέτης σε συνέντευξη που του παραχώρησε.

Μία εβδοµάδα αργότερα, στο πλαίσιο επαφών για συνεργασίες που έκανε τότε η επαναστατική κυβέρνηση σε ταράτσες ξενοδοχείων, σε µια προσπάθεια να ανατρέψουν κάθε µορφής γραφειοκρατία, δέχθηκε µεταξύ των άλλων αντιπροσωπειών, και υπό τις µελωδίες ορχήστρας, και την ελληνική. Στο άκουσµα της λέξης «Ελλάδα» οι κουβανοί ηγέτες, ο τότε πρόεδρος Οσβάλντο Ντορτίκος Τορβάδο, ο Φιντέλ και ο Ραούλ Κάστρο, ο Τσε Γκεβάρα έδειξαν ενδιαφέρον. Πάνω στην κουβέντα, κι ενώ ο Μίκης Θεοδωράκης εξηγούσε ότι έπρεπε να επιστρέψει στην Ελλάδα διότι η υγεία του ήταν καταβεβληµένη από φυµατίωση και το υγρό κλίµα της Αβάνας τον επηρέαζε, η ορχήστρα άρχισε να παίζει το «Luna de miel».

Ο διερµηνέας απευθυνόµενος στα µέλη της επαναστατικής κυβέρνησης ενηµέρωσε πως συνθέτης της µουσικής είναι «ο κύριος Θεοδωράκης που σας χαιρετάει αυτή τη στιγµή». Σηκώθηκαν όρθιοι µονοµιάς – αναφέρει ο Αστέρης Κούτουλας – κι ένας ένας τον αγκάλιασαν. Ενθουσιασµένος περισσότερο από όλους, ο Τσε τον παρακάλεσε να παραµείνει. «Δεν θα πας πουθενά. Εχουµε κι εµείς βουνά µε καθαρό αέρα. Αύριο πηγαίνω στη Σιέρα Μαέστρα και θα περάσω το πρωί από το ξενοδοχείο να σε πάρω µαζί µου». Παρά τις αντιρρήσεις του Μίκη Θεοδωράκη και την ανησυχία για την υγεία του, ο Γκεβάρα ήταν αµετάπειστος. Το επόµενο πρωί τον πήρε µε ένα µεγάλο, άνετο αυτοκίνητο και πέρασε «µια αξέχαστη εβδοµάδα µε τον Τσε Γκεβάρα».

Τρία χρόνια νωρίτερα, η Λουντµίλα Τσερίνα, από το Παρίσι, ζήτησε από τον Θεοδωράκη – βρισκόταν στην ακµή της θεωρίας του για τα «Τετράχορδα» εκείνη την περίοδο – µια διευρυµένη εκδοχή του έργου για το χορευτικό συγκρότηµά της. Ο συνθέτης έγραψε µια νέα εκδοχή – τη δεύτερη κατά σειράν – του «Les amants de Τeruel» («Οι εραστές του Τερουέλ»), παίρνοντας ελάχιστα στοιχεία από την αρχική δηµιουργία του. Ενθουσιασµένοι η χορεύτρια και οι συνεργάτες της, του παρήγγειλαν και δεύτερη µουσική σύνθεση για µπαλέτο, ώστε η βραδιά να είναι εξ ολοκλήρου δική του. Εκείνος δεν είχε χρόνο και πρότεινε το «Καρναβάλι» στο οποίο ο εκ των σκηνοθετών της βραδιάς, Ζαν Ρενουάρ (γιος του φηµισµένου ζωγράφου), έγραψε το λιµπρέτο «Φωτιά στα τοπία». Τα δύο έργα παρουσιάστηκαν στο θέατρο «Σάρα Μπερνάρ», αποσπώντας διθυραµβικές κριτικές («εγεννήθη ο νέος Στραβίνσκι» έγραφε ο κριτικός της «Le Figaro») και την απονοµή του αµερικανικού βραβείου Κόπλεϊ, που δινόταν τότε κάθε τρία χρόνια στον καλύτερο νέο συνθέτη της Ευρώπης.

Η επιτυχία ξεπέρασε τα εδαφικά όρια της χώρας. Την παράσταση είδε και ο ανερχόµενος χορογράφος του Κόβεντ Γκάρντεν, Τζον Κράνκο, ο οποίος εντυπωσιασµένος συνάντησε τον Θεοδωράκη προτείνοντάς του ένα µπαλέτο – την «Αντιγόνη» – που παρουσιάστηκε το 1959 στο περίφηµο βασιλικό θέατρο του Λονδίνου.

Δύο χρόνια µετά, στην – µε πανηγυρικό χαρακτήρα – 100ή παράσταση του έργου, την οποία επρόκειτο να παρακολουθήσει και η βασίλισσα της Αγγλίας, ο συνθέτης συναντήθηκε µε τον Γιώργο Σεφέρη, τότε πρεσβευτή της Ελλάδας στη Βρετανία. Τον κάλεσε στην πρεσβευτική κατοικία και του έδωσε όλες τις ποιητικές του συλλογές, λέγοντάς του «πάρε όποια και όσα θέλεις». Ετσι δηµιουργήθηκε ο κύκλος τραγουδιών «Επιφάνια» και ξεχώρισε η «Αρνηση» («Στο περιγιάλι») από τις µεγαλύτερες επιτυχίες των Σεφέρη – Θεοδωράκη.

Το 1962 η Τσερίνα και ο σκηνοθέτης Ρουλό θέλησαν να µεταφέρουν στο γαλλικό σινεµά τους «Εραστές του Τερουέλ», παραγγέλλοντας στον Θεοδωράκη µια νέα εκδοχή, την τρίτη, στην οποία εκείνοι συµπεριέλαβαν αποσπάσµατα από την πρώτη, µαζί µε το τραγούδι «Οµορφη πόλη» µε ερµηνεύτρια την Εντίθ Πιαφ, η οποία – σηµειώνει ο Αστέρης Κούτουλας – εκείνη την εποχή ήταν παντρεµένη µε έναν νεαρό, όµορφο Ελληνα, γνωστό ως Τheo Sarapo. «Ακόµη ένας Τεό στον κήπο µου», άκουσε την Πιαφ να λέει ο Θεοδωράκης από την άλλη άκρη της τηλεφωνικής γραµµής.

Συναντήθηκαν στο σπίτι της, στην αριστοκρατική συνοικία Νεϊγί, για την πρώτη πρόβα. Λίγες µέρες αργότερα ολοκλήρωσαν την ενορχήστρωση και τη διηύθυνε στην ηχογράφηση σε στούντιο του Παρισιού. Μάλλον ήταν η τελευταία ηχογράφηση της σπουδαίας τραγουδίστριας.

Οι «Εραστές του Τερουέλ» έµελλε να παραµείνουν στο προσκήνιο. Πριν από περίπου 10 χρόνια, µε αφορµή συναυλία της Εθνικής Συµφωνικής Ορχήστρας στο Ηρώδειο, ο πρεσβευτής της Ισπανίας και ο µαέστρος επισκέφθηκαν τον έλληνα συνθέτη µε αίτηµα να πάρουν τη µουσική του µπαλέτου στη Μαδρίτη. Ο Μίκης Θεοδωράκης επέλεξε µέρη από τις τρεις εκδοχές και ως ενιαίο σύνολο, µε συµφωνική µορφή πια, παρουσιάζονται για πρώτη φορά επί ελληνικού εδάφους (στο Ηρώδειο) από την ΚΟΑ, υπό τον Βύρωνα Φιδετζή, και τις χορωδίες της ΕΡΤ και του Δήµου Αθηναίων.

ΙΝFΟ

Συναυλία της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών – αφιέρωµα στον Μίκη Θεοδωράκη. Σουίτα από το µπαλέτο «Οι εραστές του Τερουέλ» και Συµφωνία αρ. 4

«Των Χορικών». Σολίστ οι Σοφία Κυανίδου, Μαρία Βλαχοπούλου, Γιάννης Τσιτσελίκης, βιολοντσέλο, Λυδία Κονιόρδου, απαγγελία. Την Πέµπτη στο Ηρώδειο, στις 21.00. Εισιτήρια:

από 10 έως 50 ευρώ

«Εχεις γίνει διάσηµος και πολύ ακριβός»

«Δεν νοµίζω ότι ήµουν ώριµος για να γράψω πολύ καλή µουσική στον κινηµατογράφο, παρότι είµαι λάτρης της Εβδοµης Τέχνης», είχε πει ο Μίκης Θεοδωράκης σε συνέντευξή του το 2002 (στον Γ. Φλέσσα), όπως αναφέρεται και στην έκδοση σε CD των «Κινηµατογραφικών» του, στα οποία περιλαµβάνονται και τα δύο τραγούδια του που είχε πει η Εντίτ Πιαφ στους «Εραστές του Τερουέλ». «Με απασχολούσαν άλλα προβλήµατα τότε. Η πορεία της ελληνικής µουσικής και ο βιοπορισµός µου. Ωστόσο η µουσική εκείνης της ταινίας είχε επιτυχία διότι ο βρετανός σκηνοθέτης Μάικλ Πάουελ στο άλλο φιλµ που έκανε, το “Ηoneymoon”, µου ζήτησε να γράψω τη µουσική. Πήγα στη Βαρκελώνη όπου έµεινα τρεις µήνες γι’ αυτόν τον σκοπό. Ηταν η τελευταία µας συνεργασία, όπου έπειτα από αυτήν, µου είπε: “Τώρα δεν µε χρειάζεσαι πλέον. Εχεις γίνει διάσηµος και πολύ ακριβός, µπορείς να σταθείς οπουδήποτε”. Ετσι µου άνοιξε τους δρόµους κι από τότε άρχισα να γράφω µουσική σε ξένες ταινίες».