Αναγνωρίζοντας τη στρατηγική σημασία του Διαστήματος, η Ελλάδα προχώρησε πρόσφατα σε σειρά νομοθετικών πρωτοβουλιών για τη θέσπιση ενός ασφαλούς και σύγχρονου καθεστώτος, εκ των οποίων πρώτο βήμα ήταν η υιοθέτηση του νόμου 4508/2017 για τις διαστημικές δραστηριότητες. Ετσι, τέθηκαν οι κανόνες εθνικού δικαίου για τις διαστημικές δραστηριότητες, ρυθμίζοντας κάθε στάδιο – από την άδεια λειτουργίας και τον έλεγχο έως την ευθύνη, την ασφάλιση, την καταχώριση των αντικειμένων στο εθνικό μητρώο και την επιστροφή –, στοχεύοντας στη διασφάλιση της ασφάλειας των αποστολών αλλά και στη συμμόρφωση της χώρας μας με το διεθνές δίκαιο. Από το παραπάνω πλαίσιο, πέντε βασικά στοιχεία αξίζει να αναφερθούν λεπτομερώς:
1. Δεν υπάρχουν τυπικά όρια για τους διαστημικούς φορείς: η ισχύουσα νομοθεσία δεν θέτει περιορισμούς για τους φορείς (η δραστηριότητα δεν είναι κλειστή σε συγκεκριμένη κατηγορία προσώπων). Ως εκ τούτου, διαστημικός φορέας μπορεί να είναι κάθε φυσικό ή νομικό πρόσωπο που διεξάγει – ή αναλαμβάνει να διεξαγάγει – διαστημικές δραστηριότητες, υπαγόμενο ή μη στο εθνικό δίκαιο, ανεξαρτήτως του απώτερου σκοπού του ή οικονομικού μεγέθους του, υπό τον όρο όμως ότι πληροί τις απαιτήσεις του νόμου περί ασφάλειας και ευθύνης.
2.Απαιτείται άδεια: όλες οι διαστημικές δραστηριότητες απαιτούν άδεια από τα αρμόδια όργανα, ανεξαρτήτως του σκοπού τους ή του μεγέθους του διαστημικού αντικειμένου προς εκτόξευση. Η άδεια αιτείται από τον διαστημικό φορέα, που θα πρέπει να αποδείξει την αξιοπιστία, την τεχνική ικανότητά του και την εμπειρία του. Παράλληλα, η προτεινόμενη δραστηριότητα θα αξιολογηθεί ως προς τη συμμόρφωσή της με όλα τα νόμιμα κριτήρια, με απόλυτο προαπαιτούμενο να μην αποτελεί απειλή για την εθνική ασφάλεια, τη δημόσια τάξη, την υγεία και την προστασία των προσώπων και των πραγμάτων.
3. Εθνικό Μητρώο Διαστημικών Αντικειμένων: κάθε αντικείμενο που λαμβάνει άδεια και εκτοξεύεται καταχωρίζεται (κατόπιν αίτησης του διαστημικού φορέα) στο Εθνικό Μητρώο Διαστημικών Αντικειμένων· έτσι, αποκτά, με ειδική απόφαση του υπουργού Ψηφιακής Διακυβέρνησης, έναν μοναδικό Εθνικό Αριθμό Καταχώρισης. Το Εθνικό Μητρώο αναφέρει, μεταξύ άλλων, τα στοιχεία του Αρθρου IV της Σύμβασης για την Καταγραφή Διαστημικών Αντικειμένων (Registration Convention): π.χ. όνομα του κράτους εκτόξευσης, ημερομηνία και τοποθεσία εκτόξευσης, βασικές τροχιακές παραμέτρους. Οι ίδιες βέβαια πληροφορίες στέλνονται στο αρμόδιο όργανο του ΟΗΕ ώστε να καταχωριστούν και εκεί, στο αντίστοιχο μητρώο διαστημικών αντικειμένων.
4. Το ελληνικό κράτος εγγυάται τον σεβασμό του διεθνούς δικαίου: το ελληνικό κράτος φέρει διεθνή ευθύνη για όλες τις διαστημικές δραστηριότητες που αδειοδοτεί, ακόμα και για αυτές που γίνονται από ιδιωτικούς φορείς (όπως ορίζεται ρητά στο διεθνές δίκαιο του Διαστήματος). Στο πλαίσιο αυτό, ο νόμος επιβάλλει στον φορέα να συνάπτει ασφάλιση και να λαμβάνει επίσης μέτρα για την αποφυγή τυχόν ζημίας στο Διάστημα (μέτρα προστασίας του περιβάλλοντος) ή σε άλλα διαστημικά αντικείμενα (μέτρα για αποφυγή δημιουργίας αποβλήτων), η αποτελεσματικότητα των οποίων κρίνεται από την αδειοδοτούσα Αρχή.
5.Το εθνικό δίκαιο θα ευθυγραμμιστεί με την πολιτική της ΕΕ: ο προτεινόμενος κανονισμός της ΕΕ για το Διάστημα (Space Act) στοχεύει στη δημιουργία ενοποιημένου χώρου για τις διαστημικές δραστηριότητες. Η υιοθέτησή του θα έχει άμεσες συνέπειες σε επιμέρους θέματα, αλλά κυρίως επί της ελευθερίας των κρατών-μελών, λόγω της διοικητικής ενίσχυσης των φορέων της ΕΕ και του υπερβολικά συγκεντρωτικού συστήματος ελέγχων και προστίμων, που δημιουργεί έναν ιδιαίτερα βαρύ γραφειοκρατικό μηχανισμό.
Η εξέλιξη αυτή, παρότι δεν θέτει σε άμεσο κίνδυνο τις βασικές κατευθύνσεις του ελληνικού δικαίου του Διαστήματος, εγείρει, επί της ουσίας, πολύ σημαντικά ερωτήματα ως προς το πραγματικό πεδίο δράσης που θα αφήνεται, πλέον, στα κράτη-μέλη.
Η Ανθή Κοσκινά είναι δρ Νομικής – επιστημονική συνεργάτρια στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, καθηγήτρια Νομικής στο Κολέγιο IdEF/ Πανεπιστήμιο Paris 13 – Sorbonne Paris Nord, ερευνήτρια στο Κέντρο Ερευνών Δημόσιου Διεθνούς Δικαίου / AthensPIL, ΕΚΠΑ
