Οι μύθοι πρέπει να είναι άξιοι αφήγησης. Το αξίωμα αυτό καλό θα ήταν να το ξαναθυμηθούμε, μιλώντας περί λογοτεχνίας, στους καιρούς αυτούς της ναρκισσιστικής εσωστρέφειας, της ομφαλοσκόπησης περί τον εαυτό μας, της ψευδούς, παραπλανητικής αυτομυθοπλασίας και δεν συμμαζεύεται. Στα χέρια της Κάρσον ΜακΚάλερς (1917-1967) ο αμερικανικός Νότος συνιστά μυθικό αφηγηματικό πεδίο καθώς συμπλέκεται με τη μοναξιά, την αγάπη και τις προσωπικές αναπηρίες. Το επιβεβαίωσα αυτές τις μέρες διαβάζοντας την άριστα μεταφρασμένη από την Εφη Τσιρώνη Παράνυφο.
Η κεντρική αυτή εκπρόσωπος του λεγόμενου southern gothic – το οποίο ανήχθη σε λογοτεχνικό υποείδος, αν όχι είδος – διεισδύει τόσο βαθιά στο ανθρώπινο υλικό που οι ιστορίες της μπορούν να θεωρηθούν αρχετυπικές. Η αμηχανία να γράψεις σήμερα γι’ αυτήν είναι μεγάλη, καθώς – ας μου επιτραπεί ο λυρισμός – σε αρπάζει απ’ την ψυχή και δεν σ’ αφήνει, ακόμα κι αν την έχεις ξαναδιαβάσει κάμποσες φορές. Ας σημειώσουμε ότι το southern gothic – η κατ’ ουσίαν μοντερνιστική φιλολογία του αμερικανικού Νότου – εκτός από τον πάπα του είδους Ουίλιαμ Φόκνερ υπηρετήθηκε και από άλλους σημαντικούς συγγραφείς, τον Ερσκιν Κάλντγουελ, τον Τενεσί Ουίλιαμς, τον Τρούμαν Καπότε, έως κατά μία άποψη από τον ακόμη εν ζωή ευρισκόμενο Κόρμακ ΜακΚάρθι. Ανάμεσά τους φιγουράρουν σε επιφανείς θέσεις πολυάριθμες γυναίκες, όπως η Φλάνερι Ο’Κόνορ, η Γουίλα Κάθερ, η Γιουντόρα Γουέλτι και φυσικά η Κάρσον ΜακΚάλερς.
Ο όρος «γοτθικό» δεν αντιπροσωπεύει εν προκειμένω τον τρόμο που διατρέχει τη ραχοκοκαλιά της μικρής μας ύπαρξης μπρος στο άγνωστο και το απρόσμενο, αλλά τις άγνωστες, μυστηριακές δυνάμεις της πλούσιας υποτροπικής φύσης, τη γοητευτική παραδοξότητα των ανθρώπινων σχέσεων και τη δημιουργική παρακμή της κοινωνίας. Υποδηλώνει ακόμη μια άλλοτε ιμπρεσιονιστικής κι άλλοτε εξπρεσιονιστικής έμπνευσης λογοτεχνία που δεν διστάζει να βυθιστεί στα βαθύτερα κίνητρα πίσω από τις πράξεις των ανθρώπων, στην ανθεκτικότητα των μύθων, στους πανίσχυρους δεσμούς της παράδοσης, στις έλξεις και απωθήσεις της φυλετικής μείξης, στην κουλτούρα των μαύρων και των πρώτων γάλλων εποίκων. Η στρατηγική ήττα του Νότου κατά τον Αμερικανικό Εμφύλιο από τις δυνάμεις του εκσυγχρονισμένου, εκβιομηχανισμένου και περισσότερο δημοκρατικού Βορρά διαποτίζει επίσης το υποείδος αυτό. Υφέρπει η θέληση για εξήγηση (όχι δικαιολόγηση) της αυτονομιστικής τάσης του Νότου αλλά και για αποκόλληση από τα ποικίλα, εύκολα στερεότυπα που του έχουν αποδοθεί (ο ρατσισμός, η Κου Κλουξ Κλαν, η δουλεία, η φεουδαλική αριστοκρατία των νότιων πολιτειών κ.ο.κ.).
Διηγήματα
Ξαναδιαβάζοντας επίσης με λυτρωτική απόλαυση την Μπαλάντα του θλιμμένου καφενείου αλλά και τα περιλαμβανόμενα στην εν λόγω καλομεταφρασμένη από τον Μιχάλη Μακρόπουλο έκδοση διηγήματά της (παρουσιάστηκε πρόσφατα σε αυτές τις στήλες από τη Χρύσα Σπυροπούλου), συνειδητοποίησα ότι, παρά τα επιφαινόμενα, η ΜακΚάλερς δεν μιλάει αποκλειστικά για τη φρίκη της καθημερινότητας. Μιλάει για τη φρίκη που αργοσαλεύει κάτω από τα ρεαλιστικά δοσμένα γεγονότα και τις πράξεις των ανθρώπων, πέρα από τον κόσμο των αισθήσεων, δίπλα στην πραγματικότητα. Διαθέτει – σύμφωνα με τον διά βίου φίλο και φανατικό υποστηρικτή της Τενεσί Ουίλιαμς – «ένα είδος πνευματικής διαίσθησης για κάτι τόσο απίστευτο και σοκαριστικό που δεν μπορείς να μιλήσεις γι’ αυτό». Είναι γι’ αυτό ακριβώς που δεν διστάζει να γράψει μυθιστορήματα όπως, εκτός από τα πιο πάνω, τα Ανταύγειες σε χρυσά μάτια, Ρολόι χωρίς δείκτες, Η καρδιά κυνηγάει μονάχη, δημιουργώντας έναν δικό της κόσμο με ευγένεια πνεύματος και εσωτερική ένταση. Μάλιστα, ο κόσμος της ΜακΚάλερς είναι άνετα οπτικοποιήσιμος, γι’ αυτό άλλωστε έχουν δημιουργηθεί σπουδαίες ταινίες με βάση τα μυθιστορήματά της και με πρωταγωνιστές όπως ο Αλαν Αρκιν, ο Μάρλον Μπράντο, η Ελίζαμπεθ Τέιλορ κ.ά.
Oι σεξουαλικές εντάσεις και οι αφκιασίδωτοι συμβολισμοί κυριαρχούν στα βιβλία της ΜακΚάλερς μέσα σε μια ρέουσα, απατηλά απλοποιημένη αφήγηση. Ο σχεδόν παντογνώστης αφηγητής ακολουθεί μια αποστασιοποιημένη γραμμή σε στιγμές όπου το μελόδραμα βράζει, κάνοντας τον αναγνώστη να αισθάνεται ότι όλα αυτά τα απόμακρα στην εμπειρία του πράγματα, όλοι οι έκκεντροι και δυσλειτουργικοί ήρωές της τον αφορούν άμεσα και ότι εν τέλει είναι κι αυτός μέρος της ιστορίας. Η λειτουργία αυτή θα μπορούσε άνετα να ονομαστεί πολιτισμική ώσμωση.
Ο κριτικός Τέρι Ινγκλετον επέμενε ότι οι χαρακτήρες ενός μυθιστορήματος οφείλουν να ενσαρκώνουν τις ιστορικές δυνάμεις που τους παρήγαγαν, χωρίς μολαταύτα να χάνουν την ιδιαιτερότητά τους. Η ΜακΚάλερς καταφέρνει να ικανοποιήσει αυτό το πρόταγμα υπηρετώντας το υποείδος του γκόθικ. Η ανθρωπογεωγραφία των νότιων πολιτειών, η ήττα του Εμφυλίου, η δουλεία, ο φυλετικός αναβρασμός, η ταξική διαστρωμάτωση και ο αναχρονιστικός χαρακτήρας της οικονομίας των μεγάλων φυτειών σε πολιτείες όπως η Τζόρτζια, η Αλαμπάμα, το Τενεσί και η Λουιζιάνα υποβάλλουν τον ειδικό χαρακτήρα της γραφής της. Ωστόσο το κεντρικό της θέμα παραμένει η αναζήτηση της αγάπης και μέλημά της η κατά το δυνατόν ταύτιση – δική της και των αναγνωστών – με ιδιόμορφους, συχνά δύσμορφους και γενικά ακραίους ήρωες που συμπυκνώνουν σε λίγες, σχετικά, σελίδες την τραγικότητα της ανθρώπινης ύπαρξης.
